Д. Женсхан, Д. Азанұлы, С.Н. Дугалова
Кәсіпорының бәсеке қабілеттігін арттыруда экономикалық ресурстарды тиімді қолдану негізі
Қазіргі кезде көптеген елдердің саяси көш басшы елдері мен экономистерінің тарапынан ұзақ мерзімді экономикалық өсуге және әлеуметтік тұрақтылықты қолдауға алғы шарттарды қамтамасыз ету үшін мемлекеттің бәсеке қабілеттілігін арттыру қажет деген пікір қалыптасқан.
2012 жылдың 27-қаңтарындағы Елбасының «Әлеуметтік–экономикалық жаңғыру – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Жолдауында атап көрсеткендей, бәскелі ортаға тек иннвациялық жобалармен ғана кіре аламыз деді [1].
Жоғары бәсекеге қабілеттілік дегеніміз – басты бәсекелестеріне қарағанда кәсіпорын өз ресурстарын тиімді қолданады және олар пайданы көбірек әкеледі. Бұл, сонымен қатар, кәсіпорынның тауарлар мен қызметтер нарығында нақты орын иеленетіндігін және оның өнімі тұрақты сұранысқа ие екендігін білдіреді. Алайда, өмірде бұл жағдай тұрақты емес. Ол әрқашан қозғалыс және даму үстінде жүреді.
Осыдан он бес жыл бұрын – Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың 1997 жылғы Қазақстан халқына алғашқы Жолдауында еліміздің 2030 жылға дейінгі Дамуының стратегиясы – қоғамымыздың келешектегі келбеті мен мемлекетіміздің мақсат-мұраты айқындалған болатын. Ал қазір Қазақстан өтпелі кезеңнен ойдағыдай өтіп, өз дамуының сапалық жаңа кезеңіне нық сеніммен қадам басты деп толық жауапкершілікпен айтуға болады [2].
Қазіргі таңда кәіпорынның бәсекеге барынша қабілетті болуы экономикалық ресурстарды барынша ұтымды қолданудың нәтижесінде қол жеткізуге болады. Кәсіпорынның барлық ресурстары оның басты бәсекелестеріне қарағанда соншама өндірісті, тіпті барынша табысты болып қолданылуын білдіреді. Бұл кәсіпорын тауар және қызметтер нарығында нық жағдайға ие екенін және оның өнімі үнемі сұраныста болатынын болжайды. Бірақ та өмірде оның жағдайы өзгеріссіз болып табылады. Ол үнемі қозғалыс және даму үстінде болады. Соңғысы тауарды өндіру және оларды іске асыру шарттарында өзгеруге байланысты, бұл жаңа, тауар өндіру және қызмет көрсетудің барынша прогрессивті технологиясының туындауымен, жаңа бәсекелестердің пайда болуымен, тұтынушылардың талғамы және ықыласының өзгеруімен, кәсіпорынмен шығарылатын, тауарға сұраныстың өсуі және құлдырауымен, өндірісті дамытуда экономикалық және саяси шарттарының өзгеруімен және тауарды іске асырумен, сондай-ақ басқа жағдайларда да көрінеді.
Кәсіпорын ресурстары – бұл кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруды қамтамасыз ететін, қолда бар қаражат. Олар қойылған мақсатқа жету үшін пайдаланылады, сонымен қатар тұтынылады.
Әдебиетте ресурстардың ұлғайтылған жіктемесін көруге болады. Оларды оның екі санаты көрсетеді.
-
материалды – заттық ресурстар көзге түсерлік бейнелерде, заттық нысанда көрсетілген.
-
адамдық ресурстар іс-әрекет жасау қабілетімен көрінетін және қандай да бір заттық бейнеде жүзеге асумен шығарылмайтын, жеке сипатқа ие.
Нақты бір өнімді шығаруға бағытталған, кәсіпкерлік қызмет субъектісінің тұғырынан, экономикалық ресурстар істі жүзеге асыру және шаруашылық қызметтерді нақты жүзеге асыру үшін қажетті негіздер болып табылады.
Экономикалық ресурстар тек тапшы ғана емес, сонымен қатар өте қымбат. Сондықтан тиімділігі жағынан олардың қолдану тәсілі кей кезде шешуші мәнге ие. Барлығы өндіріс масштабы, сонымен қатар басқа көптеген жағдайларға байланысты. Оның ішінде, сатып алушыға қажетті тауарларды өндіру үшін, құрал – жабдық, технология және жұмысшылар біліктілігінің жеткілікті деңгейінің болуы [3].
Экономикалық ресурстар туралы түсінік экономикалық санаттардың негізін салушылардың бірі болып табылады. Жалпы экономикалық ресурстар олардың мақсаттарына және олар қандай субъектілермен жүзеге асуына қарамастан нақты шаруашылық қызметтің жүзеге асуын қамтамасыз ететін, негіздердің жиынтығын білдіреді. Ресурстар коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдармен, жеке кәсіпкерлермен қолданылады.
Кәсіпкерлік қызметтің қаржы ресурстарының маңызы мен оны тиімді пайдаланудың мәні ерекше. Қаржылық ресурстар – субъектіге тиесілі, ұсынылған ақшалы қаражаттар, оның ішінде шетел валютасындағы қаражаттарды да есептегенде [4].
Кадрлық саясатпен қолда бар еңбек нарығын және кәсіпорынның өзіндегі өндіріс ерекшелігін қалыптастыру есебімен құрылу керек. Оны бағалаудың өлшемі өндіріс экономикасының тиімділігі болып табылады. Кадрлы саясатты отандық тәжірибеде кадр бөлімі деп аталатын, арнайы қызметтер айналысу керек.
Кәсіпорынның қаржылық ресурстарының топтамасы оларды қалыптастыру көздеріне сәйкес (1-сурет):
Қаржылық ресурстарды пайдалану көптеген бағыттар бойынша кәсіпорынмен жүзеге асады, олардың бастысы:
-
қаржылық міндеттерді орындауға ескертілген, қаржы – банктік жүйесінің органдарына төлеу. Оларға жатады:
-
бюджетке түсетін салықтық төлемдер;
-
несиемен қолданған үшін банктерге пайыздарын төлеу;
-
бұрын алынған несиені төлеу; сақтандыру төлемдері;
-
Өндірісті кеңейтумен, оның техникалық жаңаруымен, жаңа прогрессивті технологияларға көшуімен, «ноу-хау» қолданумен байланысты, капиталды шығындарға өзіндік шығындарды инвестициялау (реинвестициялау);
-
Қаржы ресурстарын, нарықта сатып алынған, бағалы қағаздарға инвестициялау: әдетте осы кәсіпорынмен кооперативті жеткізулерімен тығыз байланысты, басқа фирмалардың акциялары мен облигациялары; мемлекеттік қарызға;
-
Қаржы ресурстарын мадақталатын және әлеуметтік сипаттағы ақшалы қорлардың құрылуына бағыттау;
-
Қаржы ресурстарын қайырымдылық қорларына жұмсау.
Шаруалаудың нарықтық негізіне көшумен, кәсіпорын басшыларының, акционерлік қоғамды басқару мүшелерінің рөлі ғана адам айтқысыз өсіп қоймайды, сонымен қатар басқарудың әкімшілік – топтық әдісі кезінде екінші кезектегі, қаржылық қызметтер де өсе түседі.
Кәсіпорынды дамытудың қаржылық көздерін іздеу, қаржылық ресурстардың барынша тиімді инвестициялауының бағыттары, бағалы қағаздармен операциялар және қаржы менеджментінің басқа да сұрақтары нарықтық экономика шарттарында кәсіпорынның қаржылық қызметі үшін негізгіге айналады.
Қаржыны басқару мақсаты сәйкес қызмет тарапынан қаржылардың осындай ұйымында жасалады, олар ұсынады:
-
ең тиімді шарттарда қосымша қаржылық ресурстарды тартуға, оларды барынша нәтижемен инвестициялау;
-
бағалы қағаздарды сатып алу және сату арқылы, қаржылық нарықта тиімді операцияларды жүзеге асыру.
Қаржыны басқару саласында жетістіктерге жету жұмысшының бастамасына, дәстүрлі емес шешімдерді іздеуге, операция мен ақталған қауіптің кең көлемділігіне, іскер тәсілдерге байланысты [5].
Басқа меншік иелерінің ақшалық қаражаттарын өз кәсіпорындарының шығындарын жабуға жұмылдыра отырып, қаржы қызметінің жұмысшылары ресурстарды инвестициялау мақсаты туралы нақты көрініске ие болу керек, және соларға сәйкес қаражаттарды тарту нысаны туралы нұсқаулар беру керек.
Кәсіпорынның қаржы қызметі өз жұмысының барысында кәсіпорынның ішінде, сондай-ақ сыртқы ортада орналастыру, сонымен қатар бақылау қызметін іске асырады.
Кәсіпорынның ресурстық қамтамасыз етілуі және оларды қолдану мүмкіндіктерін қалыптастыру, сыртқы ортаны түсіну, сонымен бірге қызмет етудің күшті және әлсіз жақтарын анықтау кәсіпорынның даму стратегиясын құруға алғышарттар жасайды. Экономиканың өсімді қамтамасыз ету механизімін қалыптастыратын, Қазақстанның алдында, стратегиялық бағыттың үлкен міндеті тұр – елдің дамып келе жатқан нарығының қажеттіліктерімен танылатын, кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін көтеру, сондай-ақ әлемдік стандарттарға сәйкес келетін, жоғары сапалы өнімді шығару. Осы проблеманы шешуде кәсіпорынның экономикалық ресурстарын тиімді қолданудың рөлі жоғары.
Кәсіпорын тиімділігінің артуы – табыстылықты көтеру және бәсекелес күресте, әсіресе ҒТП қазіргі заманғы тез үдеуінде фирманың сақталып қалу негізі. Сол себептен өнімділік қарқыны фирма ішілік басқарудың басым сипаттағы мақсаты болу керек. Ұзақ мерзімді жоспарда өнімділіктің басты факторы техникадағы
ӨНДІРІСТІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫ
Меншікті және соған теңелген қаражаттар есебінде құрылғандар
Қаржылық нарықта жұмыла кірістірілген
Қайта орналастыру тәртібінде түсетін
Табыстар
Кірістер
меншікті акциялар
ды, облигацияларды және бағалы қағаздар
дың басқа түрлерін сату
Түскен қауіп-тер бойынша сақтандыру өтемдері
Негізгі қызметтен түсетін табыс
Амортизациялы аударымдар
Концерн, ассоциация, салалы құрылымдардан түсетін, қаржылық ресурстар
Шыққан мүлікті жүзеге асырудан түскен кіріс
Орындалатын ғылыми-зерттеу жұмыстары бойынша табыс және басқа да мақсатты табыстар
Тұрақты пассивтер
Жарналық бастауларда қалыптасатын (еншілес), қаржылық ресурстар
Мақсатты кірістер (балаларды асырауға арналған төлемдер және т.б.)
Несиелік инвестиция
лар
Қаржылық операциялардан түскен табыс
Басқа эмитенттердің бағалы қағаздары бойынша пайыздар мен дивиденттер
Шаруашылық тәсілдермен орындалатын, құрылыс-жөндеу жұмыстарының табыстары
Құрылыстағы ішкі ресурстарды ұтқырлау
Еңбек ұжымы мүшелерінің жарналы және басқа да салымдары
Бюджетті субсидиялар
Табыстардың басқа да түрлері
Ресурстардың басқа да түрлері
Кірістердің басқа да түрлері
1 сурет - Өндірістің қаржылық ресурстары
инновациялы өзгерістер мен оның шығындарын азайтуға әкелетін, өндірісті ұйымдастыру болып табылады [6].
Жеке компания үшін өндірістің әлеуетті және анық шындығындағы тиімділігін бөліп көрсету қажет. Егер әлеуетті тиімділік деңгейі шаруашылық қызметтің сыртқы шарттарына (еңбек, шикізат, қуатты және т.б. ресурстардың болуы) және ең бастысы елдің ғылыми – техникалық дамуының ортақ деңгейіне байланысты болса, онда компаниядағы анық өнімділік ең біріншіден өндірісті басқару және ұйымдастыру деңгейімен анықталады. Ол ұйымдастырушылық және техникалық жаңалықтар есебінде өндіріс шығындарын төмендету нәтижесінде ғана өспейді. Өндірістің анық тиімділігінің айтарлықтай қоры компания басшылығы жаңа техника немесе еңбекті ұйымдастыру әдісіне қатысты ақпараттанғаны, хабардарлығы болып табылады. Басқа фактор – шығарылатын өнімнің құрылымын жетілдіру, ресурстар өндірісінде қолданылатын құрылымды үнемі жаңарту, оңтайландыру және диверсификациялау [7].
Тиімділіктің жеке көрсеткіштері – еңбек өнімділігі мен капитал қайтарымы – сәйкесінше әрбір түр ресурстарының шығындар бірлігіндегі есебіне шартты таза өнім мөлшері сияқты анықталады.Өндіріс тиімділігінің жинақтау көрсеткіші ретінде тәжірибеде салыстырмалы факторлы өнімділіктің (СФӨ) индексі ретінде қолданылады. Ол еңбек және капитал факторларының құнды бағасын базалы кезеңмен салыстырғанда өндіріс нәтижесінде олардың салымының өзгеруін есептеп бір сарынға әкелу жолымен өндірістік қызмет базасында есептеледі. Бұл базалы жылдың үнемі бағасындағы жұмсалған ресурстардың құнын қайта санау жолымен жүзеге асырылады [8].
Компанияның бәсекеге қабілеттілігін көтеру үшін өнімділік өсімінің маңыздылығы бүгінгі таңда әлемнің барлық елдерінің іскер ортасымен терең танылған. Көптеген компаниялар өнімділікті көтеру бойынша (ӨКБ) бағдарламаларды енгізе және жүзеге асыра бастады [9]. Бұндай бағдарламалар келесі міндеттерді шешуге арналған:
-
өндіріс ұйымында өзгерістер енгізу есебімен қолда бар өндірістік ресурстардың өнімділігін көтеру;
-
өндіріске жаңа техника мен технологияны ойдағыдай енгізу және осы негізде өнімділіктің ұзақ уақытты өсімін қамтамасыз ету үшін қажетті басқарушылық және ұйымдастырушылық алғышарттарды құру.
Бәсекелестік күреске әкелетін үш негізгі стратегиялық тұрғыларды бөліп көрсетуге болады:
-
өндіріс саласында ең төмен шығындарға жетуге ұмтылу (өндіріс шығындарының саласында басқарушы рөл стратегиясы);
-
бәсекелестердің өнімінен шығарылатын өнімнің дифференциация жолдарын іздеу (дифференциация стратегиясы);
-
барлық нарықта емес, тар бір бөлікте фокустау (фокус немесе қуыс стратегиясы).
Жалпы өнімділікті көтеру бойынша және өндірісті басқару және ұйымдастыруды жетілдіру бойынша енгізу және іске асыру процесінде жүзеге асатын шаралар, ҒТП жетістіктерін кең қолдануға негізделген, коммерциялық қызмет пен бәсекелес күрестің жаңа шарттарына оны бейімдеу бағытындағы дамыған елдердегі басқару саласының қайта құрылуының барынша сипатты көріністерін білдіреді.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
-
ҚР-ның Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 27.01.20212ж.
-
2012 жылдың 27-қаңтарындағы Елбасының «Әлеуметтік–экономикалық жаңғыру – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Жолдауында
-
ҚР-ның Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 28.02.2007ж.
-
Горфинкель В.Л., Купряков Е.М., Прасолова П. Экономика предприятия. – М.: Банки и биржи, 2000. – 400 с.
-
Экономика предприятия: Учебник /Под редакцией проф. С.Ф. Покропывного. - К.: Из-во "Хвиля-Прес", 1995.
-
Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятий. –М.: Инфра-М, 1998. -343с.
-
Винокуров В.А. Организация стратегического управления на предприятии. – Москва.: Центр экономики и маркетинга. - 1996
-
Ворст И., Ревентлоу П. Экономика фирмы: учебник. – Москва.: Банки и биржы, ЮНИТИ. – 1995
-
Градова А.П. Экономическая стратегия фирмы. – Санкт-Петербург: “Специальная литература”. – 1995
-
Градов А.П. Стратегия экономического управления предприятием. – Санкт-Петербург.: СПбГТУ. – 1993
С.А. Утюльбаев
Анализ и характеристика современного состояния Халал индустрии в Республике Казахстан
Халал – выгодный бренд для бизнеса, который при умелом его продвижении сулит много прибыли. Халал-стандарты проникают во все сферы жизни, а халал-индустрия стремительно набирает обороты. Рынок мусульманских продуктов привлекает многих производителей, акцентирующих внимание на том, что выпускаемая ими продукция соответствует не только религиозным, но и современным экологическим требованиям.
В современном мире халал перестал быть только религиозным вопросом, крепко пустив корни в сферу деловых отношений. Исламский стандарт качества жизни становится глобальной маркой качества при производстве товаров и услуг во многих странах. В последние годы бренд "халал" активно используется в таких сферах, как пищевая промышленность, фармацевтика и косметология, образование, здравоохранение и сектор услуг.
Понятие «халал» (в переводе — разрешенное), как и два других понятия того же ряда — «харам» (запрещенное) и «машбух» (подозрительное), — достаточно широко и охватывает едва ли не все сферы жизни мусульман, но прежде всего пищу. Пищевых правил халала много. Основные — употребление мяса только чистых животных (жвачные парнокопытные, рыба с чешуей и плавниками и некоторые птицы); их забой единственным разрешенным способом, полное удаление крови из мяса. Исламские правила, касающиеся пищи, во многом напоминают иудейские кошерные, но содержат меньше ограничений. Поэтому мусульманину дозволяется есть кошерную пищу в отсутствие халалной, да и халал-продукты употребляются лицами любой национальности и вероисповедания.
Рынок халалных продуктов и услуг долгое время недооценивали. Лишь в начале 1970-х годов о нем начали говорить серьезно. Сейчас халал-индустрия — одна из самых быстроразвивающихся в мире. Ее объемы, по данным международных финансовых агентств, оцениваются в 500 миллиардов долларов. Эта пищевая продукция уже завоевывает популярность в странах Евросоюза и Америке, в том числе и среди потребителей-немусульман. А ее ведущими производителями среди немусульманских стран являются Австралия, Бразилия, Новая Зеландия и Индия. Центром же халалной индустрии считается Малайзия, ежегодно проводящая крупнейшую в мире международную выставку халалных продуктов, товаров и услуг. Кроме того, Малайзия — страна, где был официально принят стандарт MS1500:2004 для продуктов питания халал — производство, приготовление, упаковка и хранение (в соответствии с религиозными нормами). В этой стране мусульмане могут даже получить сведения о халал-статусе продуктов по SMS: для этого необходимо отправить запрос в Департамент исламского развития Малайзии: набрать слово «халал», ввести код продукта и отправить это все на номер 32728. Ответ, как правило, поступает незамедлительно. Более того, в Малайзии халал теряет чисто религиозный оттенок, распространяясь на сферу бизнеса и торговли. Он становится глобальным символом гарантии качества и выбора образа жизни.
«Халал» – это образ жизни более млрд. мусульман обитающих в 148 странах мира.
В терминах бизнеса это огромная база, распространенная по всему миру.
«Халал» корпорации расположены в таких странах как Аргентина, Австралия, Канада, Китай, Индия, Новая Зеландия, Великобритания, США, Тайланд и Малайзия и др. которые уже осознали огромный потенциал этой марки и они построили свой бизнес вокруг этого. Марка «Халал» является точным и обязательным процессом, гарантирующее лучшее качество.
Меняются официальные запросы в предпочтении «Халал», во избежание таких заболеваний,как птичий грипп, коровье бешенство и многие другие.
Пища «Халал» натуральная, органическая, здоровая и дружелюбная по отношению к окружающей среде.
«Халал» – это глобальный брэнд, который является сегодня господствующей тенденцией.
«Халал» сейчас – открытая марка, имеющая потенциал в 6,6 млрд. людей сегодня и в 7,5 млрд. в течение 10 следующих лет.
«Халал» для всех - это огромный потенциал с множеством отзывов. Особенно когда халал заявил о производстве секторов, которые включают в себя фармакологию, парфюмерию, косметику, и даже такие услуги как банкинг и страхование, логистику, госпитали, медицинские и туристические услуги.
По оценкам экспертов, индустрия халал переживает времена подъема. Согласно данным Всемирного банка, этот рынок на сегодняшний день оценивается в $693 млрд, а его ежегодный рост приближается к 25%.
Пока пальма первенства в производстве товаров и услуг стандарта халал принадлежит исламским странам. Однако, по оценкам экспертов, "духовный бизнес" все активнее развивается в немусульманских государствах, в которых хорошо развиты глобальные дистрибьюторские каналы.
По данным малазийского издания Halal Journal, на сегодняшний день 16% всемирного рынка продуктов питания - это халяльный товар. Львиная доля объема мясной продукции, которую экспортируют Аргентина и Бразилия, идет под маркой халал.
Большая часть халяльного куриного мяса поставляется в Саудовскую Аравию также из Бразилии, где производство по нормам шариата поставлено на широкую ногу. Самым крупным в мире поставщиком халяльной баранины является Новая Зеландия.
Пищевая промышленность - это "сердце" индустрии халал, которая, благодаря этому факту, процветает даже во время кризиса. Такие крупные мировые компании, как Tesco, McDonald's и Nestle постоянно расширяют свои предложения для мусульман. На сегодняшний день, по неофициальным данным, они контролируют около 90% всемирного халяльного рынка. Голландские власти из экономических соображений в крупнейшем порту Европы - Роттердаме, построили специальные склады для халяльных продуктов питания. Там созданы возможности для хранения импортируемых товаров отдельно от алкоголя и свинины.
Годовой оборот европейского рынка халяльных продуктов питания сегодня оценивается в 47 млрд евро. Мусульманское население "старого света" составляет порядка 52 млн человек, а по некоторым прогнозам его численность удвоится в ближайшие 20 лет, что сделает эту нишу весьма и весьма привлекательной.
Активно развивается этот рынок в США - также в связи с ростом мусульманского населения. За последние пять лет объем продаж халяльного мяса таких крупных американских компаний, как ConAgra, Tyson, Oskar Mayer и т.д., увеличились на 70%. Более того, линейка халяльных продуктов все время расширяется, охватывая сети питания для государственных и частных школ, авиапитание и производство полуфабрикатов.
Халал становится новым кумиром финансового мира и рынка услуг. Активное проникновение исламского банкинга популяризировало халяльный стандарт в сфере недвижимости, страхования, модной индустрии, косметологии и прочее.
В конкурентной борьбе производители постоянно выводят на халяльный рынок все новые продукты и услуги. Фармацевтические компании, такие как Principle Healthcare (Великобритания) и Duchesnay (Канада), продают халал витамины, в которых нет желатина или других животных продуктов, запрещенных исламом. В странах Персидского залива существует целый ряд строительных компаний, которые проектируют отдельные для посещения мужчин и женщин SPA-салоны, бассейны и т.д. Парфюмерные и косметические компании разрабатывают целый ряд халяльной косметики: крема в этом случае не содержат спирта, а губная помада производится без использования животного жира.
Передовые сторонники индустрии халал уже разрабатывают бизнес-планы по производству автомобилей, мебели, бытовой техники - все в соответствии с нормами самой молодой религии мира.
На постсоветском пространстве единственной страной, где разработан государственный стандарт халал-продукции, стал Казахстан, в 2006 году получивший международный сертификат, подтверждающий высокое качество этих продуктов и занявший первое место (с получением Гран-при всемирной выставки продукции, изготовленной по законам шариата). Производители уверены, что если страна вступит в ВТО, то мясные изделия халал с этикеткой «Сделано в Казахстане» появятся во многих странах мира.
В самом Казахстане, где основными потребителями этой продукции являются мусульмане двадцати шести национальностей (а это более 70% жителей), такая продукция пользуется огромной популярностью: здесь немало халал-магазинов и кафе, в Малайзии планируется открыть завод по выпуску халал-колбасных изделий по казахстанской технологии стоимостью $55 млн, а в Казахстане создать СП по производству халал-напитков стоимостью $150 млн. В перспективе ожидается, что помимо предприятий, специализирующихся на производстве пищевой халал-продукции, свое развитие получат также халал-косметика, халал-фармацевтика и так далее.
На сегодняшний день в нашей республике проживает более 10 млн мусульман, принадлежащих более чем к 26 национальностям. Такое количество мусульманского населения, безусловно, стимулирует рост рынка продуктов халал.
Наиболее активно сегодня в этом направлении развивается пищевая промышленность: сертификаты на производство халяльной продукции имеют более 500 предприятий по всей стране. Лидерами этого рынка являются предприятия Алматы и Алматинской области.
Одной из первых казахстанских компаний, получивших сертификат "Халал", стала птицефабрика "Алель Агро". На птицеферме используются корма, в которых содержатся исключительно растительные компоненты, без примесей рыбной и мясокостной муки. Более того, мясо кур не инжектируется, то есть курам не вводят протеин и другие вещества, способствующие росту. Помимо этого, на птицефабрике соблюдаются правила забоя и особая процедура спускания крови, которая совершается в соответствии с религиозными канонами.
Совсем недавно, по сообщению отдельных СМИ, в Казахстане началось производство "халалной" питьевой воды. Суть в том, что жидкость очищается и разливается в бутылки под чтение сур Корана.
Между тем, отмечают другие игроки пищевого рынка халал, издержки на производство подобной продукции выше. В таком производстве запрещается использовать вредные вещества, жиры животного происхождения и различные вредные добавки и разрыхлители. Обычно натуральные продукты стоят дороже. Примером также может послужить колбасная продукция. Халалная колбаса дороже обычной, потому что цены на курдючный жир на порядок дороже свиного сала
Компании сферы услуг, выстраивающие бизнес по нормам шариата, пока не столь многочисленны, однако исламские принципы работы с каждым годом охватывают все больше секторов.
В Казахстане в согласии со стандартом халал работают гостиницы, SPA-салоны, автошколы, банки, медицинские учреждения. Основной принцип предоставлении услуг в этих заведениях заключается в определенных правилах поведения персонала и клиентов, строгом разделении помещений для женщин и мужчин, а также наличие намазханы - помещения для чтения молитв.
В оказании халалных услуг немаловажным фактором для процветания бизнеса является не только соответствующий формат организации дела, но и грамотный маркетинг. Например, отмечают игроки рынка, спрос на услуги халал гостиниц на сегодняшний день не так уж и высок. Во-первых, это связано с особыми требованиями к клиентам. Например, семейные пары, которые желают поселиться в отеле, обязательно должны предъявить соответствующие документы. Во-вторых, невысокий спрос объясняется низким уровнем осведомленности населения о таких услугах.
По таким же признакам работают казахстанские халалные сауны. В помещениях запрещается курить, распивать спиртные напитки, мужчины и женщины купаются отдельно, и только семейные пары, имеющие при себе свидетельство о браке, могут отдыхать вместе.
В Казахстане госстандарт на изготовление продукции халал введен в 2006 году. Выдачу соответствующих сертификатов и дальнейший контроль над производством осуществляет Технический комитет №57 по стандартизации "Халал".
Для того чтобы продукт был сертифицирован стандартом "Халал", предприятию необходимо выполнить ряд требований. Производимый продукт должен быть свободен от содержания ингредиентов, запрещенных в исламе, это же касается сырья. Пищевая продукция должна приготавливаться из мяса "разрешенных" религиозными нормами животных, забой которых производился в соответствии с нормами ислама. Обязательным требованием является особые нормы использования и очистки оборудования, посуды и техники.
Согласно неофициальных данных, около 30% казахстанского пищевого рынка представлено продуктами халал. Много здесь и теневых игроков. Отечественные прилавки периодически пополняются товарами с альтернативными названиями, под маркой "мусульманский" например. Как правило, данная продукция изготавливается по сомнительной технологии и не имеет сертификата "Халал".
Вместе с тем, процедура получения сертификата достаточно проста. Предприятию необходимо подать заявку, в ходе рассмотрения которой на производство выезжает экспертная комиссия. Представители надзорного органа проводят тщательную проверку и анализ процесса изготовления продукции - конечно, на предмет ее соответствия стандарту халал. Если разрешение дано, владельцы предприятия подписывают договор с Комитетом и получают свидетельство сроком на 1 год.
Данный стандарт начали признавать крупные производители и торговые сети. Например, в Астане сеть «Октябрь» имеет 7 круглосуточных супермаркетов, имеет свой мясоперерабатывающий комбинат, производит свои хлебобулочные изделия, кондитерские и кулинарные цеха и такая сеть изъявила желание сертифицироваться по стандарту «Халал», конечно же, при сохранении светского отдела, так как это одно из положений стандарта. Т.е. если супермаркет переходит на «Халал», то он обязан иметь отдел для тех, кто хочет потреблять обычную пищу, так как нужно давать выбор, в противном случае могут начать говорить, что заставляют всех есть халал.
За 10 лет количество мечетей в Казахстане выросло с 63 до трех тысячи, соответственно, количество джамаата с каждым годом увеличивается (джамаат – сообщество, объединение мусульман). А значит, будет расти и роль технического комитета по стандартизации продукции халал, вплоть до образования самостоятельного агентства.
В Казахстане зарегистрировано порядка 500 производителей, работающих по стандарту Halal Foods MS 1500-2004.[1] На многих предприятиях сертификат получили отдельные виды продукции, а не весь ассортимент. В основном сегодня в Казахстане халал-индустрия связана с мясо-колбасной продукцией. Большинство казахстанского халала производится на небольших предприятиях.
Портал AlHalal.kz проводит исследование халал рынка в Казахстане. Целью исследования является выявление отношения населения к халал продукции и услугам, а также выработка рекомендаций для некоммерческих организации по повышению уровня информированности населения и для производителей халал продукции и услуг. Исследование анонимное, некоторые данные в конце опросника необходимы для классификации респондентов.
Халал – выгодный бренд для бизнеса, который при умелом его продвижении сулит много прибыли. Халал-стандарты проникают во все сферы жизни, а халал-индустрия стремительно набирает обороты. Это подтвердила первая на территории Центральной Азии выставка халал-продукции.
Первая выставка халал-продукции в г. Астане получила множество противоречивых оценок – от возмущенных до восторженных. Одна часть посетителей видела лишь религиозный смысл, другая – экологически чистое направление производства продуктов питания. Организаторы, судя по всему, это предугадывали и попытались осторожно совместить на одной площадке две выставки одновременно: Kazakhstan International Halal Expo – 2010 и KazFood – 2010. Организаторы выставки поясняли, что в Halal принимали участие лишь те компании, которые имеют сертификаты халал и работают по ним, а выставка KazFood была предназначена для компаний, еще не располагающих такими сертификатами, но желающих их получить
Всего в выставке участвовало 80 компаний из 11 стран. Удивило неожиданно большое количество участников из России и Беларуси, среди которых как сертифицированные, так и собирающиеся получить сертификат халал. Победители определялись путем строгой экспертизы и проверки условий производства. Гран-при выставки получила крупная косметическая компания из Малайзии – Anita fragrance cosmetic laboratory. Первое место занял российский ТД «Царицыно», который выпускает в сутки по 40 тонн мясной халал-продукции. Второе завоевал также российский завод «Сафа», один из первых на территории РФ получивший сертификат халал на колбасные изделия, и третье – небольшое семейное предприятие из-под Астаны – ИП «Мадалиев», выпускающее пока всего два вида колбас.
На выставке явно ощущался недостаток производителей мусульманской одежды, обуви, услуг. Огромный интерес посетители проявили к халалному детсаду, семейному детскому дому, к компании халалного страхования, турфирме. Вероятно, на следующей выставке, сегменты рынка услуг будут более широко представлены.
На всех этапах приготовления халалной продукции и оказания услуг необходимо строго соблюдать установленные шариатом правила, которые отражены в технических стандартах. Специальным решением Организации Исламская Конференция (ОИК) стандарт MS 1500:2004 HALAL FOOD в 2005 году рекомендован всем членам ОИК для применения в своих странах. Поскольку Казахстан является членом ОИК, то в 2005 году была проведена учетная регистрация нормативного документа MS 1500:2004 HALAL FOOD (приказ № 022/879 Комитета по техническому регулированию и метрологии Министерства индустрии и торговли от 09.11.2005 г.)
На сегодняшний день над разработкой универсальных стандартов и процедуры сертификации продукции халал работают специалисты по всему миру. В мусульманских странах подобная практика за несколько столетий отточена до совершенства. Но в государствах, где нормы шариата соблюдаются не строго, должны быть введены дополнительные механизмы отслеживания и контроля.[2]
В настоящий момент глобальный стандарт халал выработан. В его основе - заповеди Корана, Сунна пророка Мухаммада, иджма (араб. - согласие, в суннизме согласное мнение богословов по религиозным, правовым и бытовым вопросам, не затронутым в Коране и сунне, - прим. ред.) и прочее. Стандарт включил в себя практически все аспекты, которые обязательны при производстве подобной продукции и услуг. Данный документ на сегодняшний день утвердили 54 государства. Интересно, что в современный стандарт халал вошел запрет на генномодифицированные продукты.
Для универсализации процедуры надзора за рынком халал в 2009 году был создан Всемирный форум халалной продукции. К работе организации привлекаются государства - члены Организации исламской конференции (ОИК), эксперты в этой области, производители товаров, теологи и т.д.
Халал - это питание, одежда, образование, здравоохранение, сфера услуг, экономика и политика. При этом стандарт халал полностью соответствует исламским канонам и требованиям.
Список литературы
-
Нормативный документ MS 1500:2004 HALAL FOOD (приказ № 022/879 Комитета по техническому регулированию и метрологии Министерства индустрии и торговли от 09.11.2005 г.)
-
Махметов, Б. Н. Развитие системы Халал в Республике Казахстан // Пищевая и перерабатывающая промышленность Казахстана. - 2008. - № 1. - С. 41-43
Достарыңызбен бөлісу: |