Ерте замандағЫ Қазақстан кіріспе. Қазақстан тарихы курсының мақсаты мен міндеттері Жоспар Қазақстан тарихы курсының пәні мақсаты мен міндеттері. «Қазақстан тарихы»
жүктеу/скачать 0.83 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Лекция №30 Тәуелсіз Қазақстанның сыртқы саясаты Жоспар 1.Қазақстанның шет елдерiмен тең құқықтық қатынастар құру 2.
| Бақылау сұрақтары
1.Қазақстан Республикасының мемлекеттік құрылысы 2.Қазақстан халықтары Ассамблеясының құрылуы 3.Президенттің Қазақстан халқына жолдауы «Қазақстан-2030» 4.Тәуелсіздік жылдарындағы елдің қоғамдық-саяси өмірі 5.Республикадағы әлеуметтік-экономикалық жағдай Әдебиеттер 1.Қазақстан тарихы.Очерк.,Алматы.,1993 2.Күзембайұлы. Қазақстан Республикасының тарихы. Алматы., 1998 3.К.Рысбаев Қазақстан Республикасының тарихы. А., 2002 ж. 4.Ч.Мусин Қазақстан тарихы А., 2003 ж. 5.Қазақстан Республикасының Конституциясы. А., 2007 ж. 6.Назарбаев Н.А. Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде даму стратегиясы. А., 1992 ж. 7.Назарбаев Н.А. Сындарлы он жыл. А., 2003 ж. 8.Назарбаев Н.А. Тарих қойнауында. А., 1999 ж. 9.Назарбаев Н.А. «Қазақстан - 2030». ҚР Президентінің халыққа жолдауы. А., 1997 ж. Лекция №30 Тәуелсіз Қазақстанның сыртқы саясаты Жоспар 1.Қазақстанның шет елдерiмен тең құқықтық қатынастар құру 2. Мемлекет қауіпсіздігін сақтау – басты міндет 3.Тәуелсіз Қазақстанның сыртқы саясатындағы экономикалық байланыс мәселелері Қазақстан өзiнiң тәуелсiздiгiн алғаннан кейiн, егемен мемлекет ретiнде халықаралық байланыс жасауға, өзiнiң сыртқы саясатына айырықша көңiл бөледi. Бұрын КСРО-ның құрамында болғанда Қазақстанның ондай мүмкiндiгi, жеке саясат жүргiзу құқы болмаған-ды. Қазақстан өзiнiң сыртқы саясатында, әсiресе, басты үш мәселеге ерекше назар аударады. Бiрiншiден, басқа елдермен, соның iшiнде бұрынғы Одаққа кiрген республикалармен, Азия, Тынық мұхит, Таяу Шығыс аймағы, Еуропа елдерi және Америка Құрама Штаттарымен халықаралық байланысты өркендету. Екiншiден, шет елдермен тек дипломатиялық байланыс қана орнатып қоймай, сонымен қатар олармен мәдени-экономикалық байланысты күшейту, сол арқылы алдыңғы қатарлы өркениеттi елдердiң қатарына қосылу. Үшiншiден, Қазақстанның қауiпсiздiгiн сақтау, дүниежүзiлiк соғысты болғызбау, ядролық қаруды қолдануды болдырмау. Мiне, осы бағытта 1991 жылдан бастап тәуелсiз Қазақстан көптеген игi шараларды iске асыруда. Бұл уақыт iшiнде Қазақстан Республикасын дүние жүзiнiң 180-нен астам мемлекетi таныды. 2002 жылдың басында Қазақстан 120-дан астам елмен дипломатиялық қатынастар орнатты. Қазақстанды алғашқылардың бiрi болып Түркия, АҚШ, Франция және т. б. мемлекеттер мойындалды. Қазiрде Қазақстан шет елдерде 40-тан астам дипломатиялық және консулдық өкiлдiктер ашты. Ал Алматыда және Астанада 50-ден астам шетелдiк елшiлiк пен миссия, халықаралық және ұлтаралық ұйымдардың ондаған өкiлдiгi жұмыс iстейдi. Қазақстанның сыртқы саясатында ерекше назар аударып отыратын мәселе, ол - өзiнiң ең жақын және iрi көршi мемлекеттерiмен, соның iшiнде солтүстiкте Ресеймен, ал шығыста Қытай Халық Республикасымен ойдағыдай қарым-қатынас орнату. Осы саясаттың нәтижесінде Қазақстан Республикасының егемен ел ретiндегi алдағы болашағы да байланысты. Сондықтан қалай дегенде де солтүстiгiмiздi жайлаған Ұлы елмен әрқашан жақын болу керек. Өйткенi Қазақстан үш ғасырға жуық уақыт Ресеймен тарихи сабақтас, тағдырлас, көршiлес қонып, шекаралас болып қатар өмiр сүрдi. Осы уақыт iшiнде Қазақстан мен Ресейдiң шежiресiнде талай күнгей де, күңгiрт беттерi болған. Оларды адамдар ауыздан-ауызға жеткiзiп, ұрпақтан-ұрпаққа берiп отырған. Ресеймен, орыстармен қарым-қатынастың қандай болуы, оны қалай құру жөнiнде қазақтың ғұламалары, дана билерi өз заманында-ақ айқын да анық айтып кеткен. Ал соңғы жетпiс жыл бойы Қазақстан мен Ресей Кеңестер Одағы құрамында өз тәуелсiздiгiн қойып, өз мүдделерiн ұмытып, ортақ шаруа атқарып, ортақ қазанға қызмет еттi. Барлық шаруашылық, бар тiршiлiк осыған бейiмделiп, Кеңес өкiметiнiң талабын орындады. Ендi Кеңес Одағы тарағаннан кейiн, бұл екi елдiң арасында тең құқық негiзiнде саяси және экономикалық қатынастар орнады. Қазақстан үшiн Оңтүстiк-Шығыстағы үлкен көршi - Қытайсыз әлдебiр үлкен саясат жүргiзу қиын екенiн ерекше атап айту керек. Сондықтан тәуелсiздік тiзгiнi қолға тигеннен берi Республиканың сыртқы саясатында темiрқазыққа айналған бағдарлама – Қытай Халық Республикасымен қарым-қатынастарды айқындау. Мiне, осы бағытта Қазақстан бiрқатар шараларды iске асырып, Қытаймен достық байланысты орнатуда едәуiр табыстарға қол жеттi. Алғашқы кездегi басты мiндет - жан-жақты экономикалық байланыстарды дамытып, шекарадағы шиеленiстердi тоқтату едi. Оның үстiне, Қазақстанның стратегиялық мақсаты - Қытай арқылы дүние жүзiне шығудың және бiр жаңа жолын ашу. Өйткенi Қазақстан өзiнiң тәуелсiздiгiн алғанға дейiн, шет елдермен экономикалық және саяси байланыстарды тек Орталық, яғни Ресей, арқылы жасап келген болатын. Ендi Қытаймен қарым-қатынасты қалыпты жағдайға келтiрумен байланысты елiмiзге сыртқы рынокқа шығудың баламалы қосымша жолдарына түсу мүмкiндiгi туды. Қазақстанның сыртқы саясатында АҚШ-пен қарым-қатынасының маңызы өте зор. Бұл қарым-қатынас Америка Құрама Штаттары Қазақстан Республикасын мемлекет ретiнде таныған 1991 ж. 25 желтоқсанынан мемлекеттер арасында елшi дәрежесiндегi толыққанды дипломатиялық қатынастар орнады. Осылайша, ұлы мемлекеттердiң iшiнде Қазақстанды алғашқылардың бiрi болып таныған АҚШ оның тәуелсiз мемлекет ретiнде қалыптасуына өзiнiң мүдделi екенiн көрсеттi. Екi мемлекет арасында қарым-қатынастық байланыстар орнатылған алғашқы күндерден бастап, ол жоғары деңгейлерде үнемi қолдау тауып келедi. 1991 жылдың желтоқсанында Мемлекеттiк хатшы Дж. Бейкер Алматыға келiп, Н. Ә. Назарбаев және басқа да ресми адамдармен келiссөздер жүргiздi. 1992 жылдың көкек айында Қазақстанға Еуропадағы қауiпсiздiк және қарым-қатынастар жөнiндегi АҚШ Конгресi комиссиясының делегациясы келдi. Сол жылғы мамырда Қазақстан Республикасының Президентi Н.Ә.Назарбаев Америка Құрама Штаттарына алғашқы сапармен барды. Осы сапардың барысында: "Сауда қатынастары жөнiндегi келiсiм", "Қаржы салымдарын өзара қорғау жөнiндегi шарт", "Қазақстан Республикасы және АҚШ үкiметтерi арасындағы өзара түсiнiстiк жөнiндегi меморандум", "Қос қабат салық салуды болдырмау жөнiндегi конвенция келiсiмi туралы бiрлескен мәлiмдемелерге" қол қойылды. Сөйтiп, екi жақты қарым-қатынастардың шарттық-құқылық негiздерi қаланды. Қазақстан Республикасының сыртқы саясатындағы басты көңiл аударып отырған мәселелердiң бiрi – елдiң шекаралық қауiпсiздiгiн сақтау. Бiзбен солтүстiкте бiрнеше мың шақырым шекараласатын Ресей мемлекетiмен, оңтүстiк шығыста Қытай Халық Республикасымен шекараны тұрақтандырып бекiту мiндетi қойылған. Шекара – мемлекеттiк егемендiктiң басты белгiлерiнiң бiрi. Сондықтан бұл маңызды саяси проблема Ресей мен Қазақстан үкiметтерi арасындағы кездесулерде әлденеше рет әңгiме арқауы болды. Осының нәтижесiнде екi ел арасында 1992 ж. 15 мамырда ұжымдық қауiпсiздiк туралы шартқа және 1999 ж. 28 наурызда Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы Әскери ынтымақтастық туралы шартқа қол қойылды. Бұл шарттарды басшылыққа ала отырып, Қазақстан мен Ресей әрi қарай да аймақтық қауiпсiздiктi бiрлесiп нығайту және қорғаныс саласындағы ынтымақтастықты дамыту, сөйтiп сыртқы саясат саласында өзара бiрлесiп әрекет ету жолын жалғастыру көзделген. Ресей мен Қазақстан арасындағы қауiпсiздiк және сыртқы саясат мәселесi екi ел арасындағы 1998 жылы шiлдеде қабылданған "Мәңгi достық және одақтастық туралы декларацияда", сондай-ақ, экономикалық ынтымақтастық туралы алдағы 10 жылға (1998-2007 жж.) арналған экономикалық бағдарламада өзiнiң даму көрiнiсiн тапты. Осы келiсiмдер негiзiнде Қазақстан-Ресей шекара белдеулерiнде милитациялау шаралары жүргiзiле бастады. Сонымен қатар, Қазақстан Ресей жалға алып отырған республика аумағындағы полигондарды қысқарту мүмкiндiктерiн қарауды ұсынды. Ал 2000 жылдың қаңтар айында Мәскеуде өткен екi мемлекет басшыларының кездесуiнде басты үш бағыт туралы келiсiм жүргiзiлдi. Бiрiншiсi – екi ел саясатындағы қарым-қатынастың сабақтастығы. Бұған заңдылық келiсiмдiк база жеткiлiктi. Екi мемлекет қызметiн реттейтiн 200 құжатқа қол қойылған. Екiншiсi – қауiпсiздiк мәселесiндегi ынтымақтастық. Үшiншiсi – шекараны нақтылау мәселесi. Қазақстанның көршi мемлекеттермен шекарасының жалпы ұзындығы 20 мыңға жуық шақырымды құрайды. Соның iшiнде Қазақстан Республикасының Қырғыз Республикасымен мемлекеттiк шекарасы шамамен 1050 шақырым, Ресей Федерациясымен – 14,5 мың шақырым, Түркiменстанмен – 400 шақырым, Өзбекстан Республикасымен – 1660 шақырым. Ресеймен шекараны делимитациялау мәселесi 1999 жылдан басталды. Осы уақыт iшiнде 6400 шақырым мемлекеттiк шекаралық желiсiн анықтау аяқталды. Қалған шекараны делимитациялау iсiн алдағы жылдары аяқтау көзделiп отыр. Шекара мәселесiн Азия елдерiнде тұрақты шешуде Шанхай ынтымақтастық ұйымының (ШЫҰ) атқаратын рөлiн ерекше атап көрсеткен жөн. 1996 жылғы сәуiр айында Шанхайдағы кездесу кезiнде Ресей, Қытай, Қазақстан, Тәжiкстан, Қырғызстан басшылары шекараларды бұзбау, олардың арасындағы бейтарап аймақтық қашықтықты 100 шақырымға дейiн жеткiзу келiсiмiне қол қойды. Шекара ауданындағы әскери саладағы сенiм шаралары туралы бұрын-соңды жасалып көрмеген бұл шарттың орасан зор маңызы бар. Өйткенi бұл бес ел арасындағы жағрафиялық үлкен кеңiстiкте тұрақтылықты нығайту үшiн берiк ал алғышарттар жасайды, соның iшiнде бiздiң Қазақстанның шекаралық қауiпсiздiгi мүдделерiне қызмет етедi. Кейiн бұл келiсiмге Өзбекстан Республикасы қосылды. Қазақстанның сыртқы саясатындағы басты мақсат - бейбiтшiлiк, соғысты болғызбау. Сондықтан этникалық жанжалдар мен территориялық дау-жанжалдар туыла қалғанда, оны қайткен күнде де саяси жолдармен реттеуге Қазақстан тарапынан күш салынады. 1992 ж. Бiрiккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының 47 сессиясында Президент Н. Назарбаев Азияда өзара ынтымақ пен сенiм шараларын орнықтыру туралы мәселе көтердi. Оған сәйкес 1993 ж. көктемде Алматыда осы мәселеге байланысты шақырылған бiрiншi бас қосуға оннан аса мемлекеттен өкiлдер келген болса, сол жылғы тамыз айындағы кездесуге он жетi елден сарапшылар тобы қатысты. Қазақстанның Хельсинки процесiне қосылуы, Еуропадағы қауiпсiздiк пен ынтымақтастық жөнiндегi ұйымның жұмысына қатысуы /1992 жыл/, қауiпсiздiк пен сенiм шараларының дамыған инфрақұрылымына кiрiгуi жас мемлекеттiң егемендiгiн едәуiр нығайтуға мүмкiндiк бердi. Ал 1996 ж. 31 қыркүйекте Қазақстан БҰҰ-ға мүше 129 елдiң қатарында бүкiл жер бетiнде ядролық қаруды таратпау жөнiндегi шартқа қол қойды. Қазақстан экономикасының дамуында сыртқы сауданың маңызы ерекше зор. Егемендiк алған жылдардан берi Қазақстан дүние жүзiнiң 180-нен астам елiмен сауда қатынасын орнатты. Осының нәтижесiнде Қазақстанның сыртқа шығаратын және сырттан бiзге алып келетiн тауарлардың /қаржы түрiндегi/ көлемi жылдан-жылға өсiп келедi. Бiр қуанарлық нәрсе, республиканың экспортқа шығаратын тауары импорттан асып отырғандығында болып отыр. Мысалы, 1995 ж. экспорт импорттан 1 млрд. 250 млн. доллар көлемiнде асып түскен, немесе 64 пайызға өскен. Сол жылы оның алдындағы 1994 жылмен салыстырғанда агроөнеркәсiп кешенi өнiмiнiң экспортын 2,5 есе арттырды. Сөйтiп, ол импорттан алғаш рет 1,7 есе асып түстi. Ал 2001 ж. Қазақстанның сыртқы сауда көлемi 14 млрд. АҚШ долларынан асты. Қазақстанның сауда айналымының шамамен 62 пайызы ТМД елдерiнiң үлесiне, 23-24 % Еуропа елдерiнiң (35 ел), 13 % Азия аймағы елдерiнiң үлесiне тиедi. Ескере кететiн бiр нәрсе - сауда көлемi Батыс Еуропа елдерiнде арта түсiп, Шығыс Еуропа (бұрынғы социалистiк мемлекеттер) елдерiнде едәуiр кемiп бара жатқаны байқалады. Батыс Еуропаның қалтасы қалың инвесторлары үшiн Қазақстан кәсiпорындарының есiгi барған сайын айқара ашылып келедi. Алдағы кезде Еуропа Сыртқы сауда бiрлестiгiне мүшелiкке өтетiн болады. Мiне, сол кезде Еуропа Одағына кiретiн елдермен екi арадағы сауданың бұдан да кең өрiс алуына қолайлы жағдайлар туатыны сөзсiз. Қазақстанның сыртқа шығаратын тауарларының басты түрi металл (34 %), мұнай, газ, көмiр, минералдық тыңайтқыш (35 %), азық-түлiк тағамдары (12 %) қалғандары химия тауарлары (9 %), транспорт құралдары, приборлар және аппараттар (5 %). Оның басым көпшiлiгiн бұрынғы одақтас республикалар сатып алады. Қорытып айтқанда, 1991 жылдан берi тәуелсiздiк тұғырына қонған Қазақстан дүние жүзiнiң көптеген елдерiмен терезесi тең деңгейде дипломатиялық және экономикалық қарым-қатынас орнатты. Осы уақыт iшiнде елдiң сыртқы саясаттағы күш-жiгерiнiң арқасында орасан зор тарихи маңызы бар мiндеттер орындалды, ол дүниежүзiлiк аренадан беделдi өз орнын алды. Соның нәтижесінде Қазақстан Республикасы Дүниежүзілік сенімді ұйым ЕЫҚ-қа 2010-2011 жылдары төрағалық етуде. Сондай-ақ, Қазақстан шекарасының өн бойында берiк халықаралық-құқықтық негiзге сүйенетiн қауiпсiздiк, тату көршiлiк және достық белдеу жасаған 2010 жылдың 1 шілдеден Ресей Федерациясы, Белорус және Қазақстан Республикалары аралығында Кедендік Одақ келісімі жасалынды. жүктеу/скачать 0.83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|