Еуропа және америка елдерінің жаңа және қазіргі заман тарихы 1640-2019 жж.

130 
мен сылтаулар жетіп жатты. Үлы мемлекеттердің саясаттары да әртүрлі 
аймақтарда түрліше қактыгыстардың. Түйіні болып отырды. 
Таяу Шығыстағы жанжалдар. Палестина мәселесінің шешілуі және 
Израилдың көрші араб елдерімен дау-жанжалдары 70—90-ж.ж. Таяу 
Шығыстағы бейбітшілік пен қауіпсіздікке жиі-жиі катер туғызып отырды. Тек 
90-шы жж. соңында ғана палестиналықтарға шектеулі автономия беру туралы 
келісімге кол жеткізілді, бірақ Таяу Шығыс мәселелері әлі де болса әділ 
шешімін таба алмады. 
Иран-Ирак соғысы (1980—1988) және Ирактың Кувейтке қарсы 
басқыншылығы (1990—1991 жж.). Ирак төңірегіндегі халықаралық дау-
жанжалдардың өрбуіне алып келді және өз шеңберіне БҮҮ, НАТО сияқты 
үйымдар мен АҚШ, Ресей т.б. елдері де тартты. 
1971 ж. үнді-пәкстан соғысы екі ел арасындағы бүрыннан келе жатқан 
копжылдык дау-жанжалдардың карулы жалғасы және Батыс пен Шығыс 
Пәкстан арасындағы карама-қайпіылыктардьщ көрінісі болды. Соғыс пен ішкі 
жанжал Пәкстанның жеңілуі және тәуелсіз Бангладештің қүрылуымен 
аякталды. 
70-90-жж. басқа аймақты қақтығыстар. Осы жылдары Африка 
территориялык, экономикалық, этникалык, діни және тайпалык кайшылықтар 
негізінде пайда болған толассыз өзара қырқыстар, соғыстар мен тазалаулар 
аймағына айналады.
Баска аймақтық кактығыстар еуропалық елдер және баска елдер 
арасында орын алды (Кипрдегі грек-турік жанжалы, Гибралтар айнала-
сындагы испан-агылшын мудделерінің қактыгысуы, Фолкленд аралдары ушін 
агылшын- аргентина қарулы қақтыгысы). 
Таяу Шығыс пен Солтүстік Африкада орын алған коптеген қақтығыстар 
үлтшылдық пен фундаментализмнің өсуіне тікелей байланысты болды. Кейбір 
кақтығыстар АҚШ-тың кішігірім мемлекетердің ішкі ісіне арсыздыкпен 
араласуы нәтижесінде шыкты (1983 ж. Гренадага басып кіру, Ливияны 
бомбылау, Иракқа қауіп тудыру т.б.). Осы басқада аймақтық қақтығыстардың 
шешімі оңай болған жоқ, көбісі әлі де шешілген жоқ, себебі олардың алдын 
алу және шешудің халықаралык механизмдері әлі жасалған жоқ, оның бергі 
жағында осы жанжалдарды бастаушыларда өздерінің әділетсіздік әрекеттері 
үшін жауапкершілік сезімдері жоқ. 
Қарусыздану мәселесі. Соғыстан кейінгі уакыт барысында екіүшты 
әлемдегі жанталаса карулану процесі тіпті қарапайым «кыр көрсету — жауап 
кайтару» процесі бойынша жүргізіліп келді. 
Әскери-стратегиялық жағынан Кеңес Одағынан басым болу жоспарын 
алдарына қоя отырып, АҚШ билеуші топтары, әдетте, ядролык, космостық 
және басқа да каруды жаппай өндіру ісінің бастамашысы болды, Кеңес Одағы 
80-жж. ортасына дейін бүған қарсы шаралар колдану арқылы жауап беріп 
келді, арадағы келіспеушіліктерді саяси әдістердің, келіссөздердің көмегімен 
шепіуді барлык уақытта колданып отырмады. 

131 
Нәтижесінде әлемде қару-жарақ қорлары тау-тау болып үйіліп жатты. 
1986 ж. казанына карай КСРО-да стратегиялык тасығыштарға орнатылған 10 
мың ядролық заряд болса, АҢІП-та әрқайсысының куаты Хиросимо мен 
Нагасакиге тасталған бомбалардан артык 14,8 мың заряд болды. Ядролық кару 
қоры әлдеқашан ақылға сиярлық деңгейден асып кеткен болатын. 
Шабуылдық кару-жарақтардың осынша зор дәрежеде корлануы соғыс 
күші түрғысынан ойлаудың және ядролык каруды жасауға сандык тұрғыдан 
караудың көрінісі болды. Әскери-стратегиялық тепе-тендік мәселесіне де 
көзқарас осы тұрғыдан болды. 70-жж. қол қойылған шарттардың топтамасы 
(ПРО, ОСВ-1, ОСВ-2) іс жүзінде каруланудың деңгейін растады, тек олардың 
көбеюі мен сапалық көрсеткіштерін белгілі бір шектеулермен тежеді де қойды. 
Рейкьявиктегі кездесуден соң 1987 ж. қарашада Вашингтонда КОКП Орталык 
Комитеттің Бас секретары М.С. Горбачевпен АҚІП президенті Р. Рейганның 
кездесуі барысында КСРО мен АҚШ арасында орта және қысқа 
қашықтықтарға үшырылатын ракеталарды жою туралы шартқа, сонымен бірге 
ракета құралдарын жою тәртібі мен бакылауға байланысты хаттамаларға қол 
койылды. 
1991 ж. шілдеде Мәскеуде КСРО мен АҚШ басшыларының жаңа 
кездесуі болып, оның барысында екі жақтың да стратегиялык шабуыл кару-
жарақтарының үштен бірін қысқарту жөніндегі шартқа қол койылды. 
Өзара сенісу мен түсіністік жағдайын орнатуда 1989 ж. наурызында 
Венада басталған ВШҮ мен НАТО-ға мүше 23 елдің әдеттегі кару-жарақтар 
және Еуропадағы Атлантикадан Оралға дейінгі жерлердегі карулы күштер 
жөніндегі Хельсинки процесі арнасындағы келіссөздері үлкен рөл аткарды. 
Вена келіссөздері табысты аяқталып, Еуропадағы әдеттегі қару-
жарақтар туралы келісім-шарт мәтіні жасалды, онда ВШҮ мен НАТО-ның 
Еуропада Атлантика мен Орал аралығында орналасқан қарулы күштерін 
едәуір қысқарту қарастырылды. 

жүктеу/скачать 1.75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: