Ғылымдар бойынша ХХV республикалық студенттік ғылыми конференциясының
жүктеу/скачать 5.25 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ЖЕР ҚОЙНАУЫН ПАЙДАЛАНУ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ, ӨЗГЕРУІ МЕН ҚЫСҚАРТЫЛУЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ Айтбай С.
| Әдебиеттер
1. «Егемен Қазақстан» Ұлттық қоғамдық-саяси газеті, №296 (20071), 1991 жылдың 26 жетоқсаны. 2. Тәуелсіздік желтоқсаннан басталады / Аймахан Құттыбек. Алматы: Қазығұрт баспасы, 2012. – 304 бет. ӘОЖ 348 ЖЕР ҚОЙНАУЫН ПАЙДАЛАНУ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ, ӨЗГЕРУІ МЕН ҚЫСҚАРТЫЛУЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ Айтбай С. - ст.ЮМ-21-1к4 Исмаилов А.А. - ғыл.жет з.ғ.к Талқыламақшы болып отырған мәселе - дәстүр бойынша аса бір таласты әрі шамадан тыс саяси өң берілетін мәселе. Жер қойнауы және оны пайдалану жөнінде қолданыстағы заңдардың қағидаларын пайдалану нәтижесінде жиналған құқықтық тәжірибе, минералды шикізат базасының қазіргі жағдайы, жер қойнауын пайдаланудың Қазақстан экономикасы үшін маңызының онан сайын артып келе жатқаны жер қойнауын игерудің құқықтық режиміне жаңаша көзқараспен қарауды талап етеді. Әсіресе, жер қойнауы меншігінің иесі ретіндегі мемлекеттің нарықтық экономика жағдайындағы қарекетінің тиімділігіне жаңа тұрғыдан қарау қажет. жер қойнауын игерудің құқықтық режимі, бұл - реттеудің ерекше тәртібі, оның мәні мыналардан: жер қойнауын пайдаланушының құқықтары мен міндеттерінің сипаты мен көлемінен, жер қойнауын пайдалану және иелену құқығы субъектілерінің өзгешеліктерінен, жер қойнауын пайдалану құқығы нысандары ретіндегі кен иелігі мен геологиялық иеліктердің мәртебесінен, жер қойнауын мемлекеттік басқарудың сипаты мен көлемінен, жер қойнауын игеру қарекетін орындау кезіндегі құқық бұзғаны үшін жауаптылықты белгілеуден - көрінеді. «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» ҚР Заңы нормаларына сәйкес, қазіргі заңдарда «жер қойнауын пайдалану құқығы» жер қойнауын пайдаланушы алған жер қойнауын иелену және пайдалану құқығы ретінде түсіндіріледі. Сонымен қатар азаматтық заңнамада жер қойнауын пайдалану саласындағы иелену құқығы мүлікке нақты ие болудың заңмен қамтамасыз етілетін мүмкіндігі, ал пайдалану құқығы мүліктен оның пайдалы қасиеттерін бөліп алудың заңмен қамтамасыз етілген мүмкіндігі ретінде қаралады. Ал жер қойнауын пайдаланушы келісімшартқа сәйкес жер қойнауын пайдалану операцияларын жүргізуге құқылы болатын, геологиялық не кендік иелікпен айқындалатын аумақ келісімшарттық аумақ болып танылады. Жер қойнауын пайдалану құқығы мынадай операциялар жүргізу үшін беріледі: жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерттеу; барлау, өндіру, барлау мен өндіруді қоса жүргізу; барлау және (не) өндірумен байланыссыз жерасты имараттарын салу мен пайдалану. Жер қойнауын пайдалану бойынша санамаланған операцияларды мақсатқа сай мынадай түрлерге сыныптауға болады: - қатты пайдалы қазбаларды, көмірсутек шикізатын, кең тараған пайдалы қазбаларды, жерасты суларын, емдік балшықтарды барлау; - қатты пайдалы қазбаларды, көмірсутек шикізатын, кең тараған пайдалы қазбаларды, жерасты суларын, емдік балшықтарды өндіру; - минералды шикізат ресурстарын, мысалы мұнай, газ бен суды, сақтау үшін жер қойнауында жерасты имараттарын салу; - минералды шикізат ресурстарын, мысалы мұнай, газ бен суды, сақтау үшін жер қойнауында табиғи және жасанды жерасты имараттарын пайдалану; - басқа да жалпыға пайдалы мақсаттармен, мысалы жер бетінен едәуір тереңде орналастырылатын метрополитен салу үшін, газ және мұнай құбырларын өткізіп, пайдалану үшін, жерасты имараттарын салу мен пайдалану. Жер қойнауын пайдалану құқығы тұрақты немесе уақытша, иесіздендірілетін немесе иесіздендірілмейтін, өтелетін немесе өтелмейтін болуы мүмкін. Заңнамада жер қойнауын пайдаланудың тұрақты және өтелмейтін құқығымен жеке меншік құқығымен я уақытша пайдалану құқығымен жер қойнауын пайдаланушыға берілген жер телімдерінде оның өз қажеттері үшін кең тараған пайдалы қазбалар өндіруге болатыны ескертіледі. Соған қарамастан, тәжірибе көрсеткендей, жер қойнауын пайдаланудың бұл түрінде қолданыстағы заңды әр басқа түсінумен байланысты көптеген проблема бар. Мәселен, «Теңізшевройл» бірлескен кәсіпорны 1993 жылы көмірсутек шикізатын өндіруге келісімшартқа отырғанда карьерлер астынан 200 гектар жерді иелену мен пайдалануға алған. Ол жерден өзінің қажеттері үшін - зауыт аумағында жаңа құрылыс алаңдарына төгу үшін, Каспий теңізінің суы 119 басуынан өндіріс нысандарын қорғайтын дамбалар салу үшін, зауыт ішіндегі жолдарға төсеу үшін - компания құм, гравий және басқа кең тараған пайдалы қазбалар өндірді. Жер телімдері пайдалану мақсаты көрсетіле отырып, Қазақстан Республикасының жер туралы заңнамасына сәйкес ресімделді. Алайда мемлекеттік уәкілетті органдар компаниядан кең тараған пайдалы қазбаларды барлау мен өндіруге, геологиялық және кен иелігін алуға бөлек келісімшарт жасауды талап етті. Бұл орынсыз әрекет Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарының көптеген қағидасына қайшы келетін еді. Айғақтар келтірейік. ҚР Үкіметінің 1996 жылдың 27 мамырындағы № 645 «Кең тараған пайдалы қазбалар тізімін бекіту туралы» Қаулысында кең тараған пайдалы қазбалардың барынша түгенделген тізімі белгіленген, оған басқалармен қатар құрылысқа пайдаланылатын құм мен гравий де енгізілген [53]. «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» ҚР Заңының 1- бабында берілген глоссарийде «кең тараған пайдалы қазбалар» мен «пайдалы қазбалар» терминдері бөлекше топтастырылады, басқаша айтқанда, бұл екі ұғым тең емес. Мұны қолданыстағы заңдардың төменде келтірілмек қағидалары да растайды. ҚР Жер кодексі 42- бабының 1-тармағы бойынша, өз қажеттері үшін кең тараған пайдалы қазбалар мен жерасты суларын алу үшін жер қойнауын пайдалану құқығын беру астында осындай табиғи ресурстары бар жер телімі жеке меншікке я пайдалануға берумен қатар (бір мезгілде) орындалады. Іс жүзінде осындай қағида бұрын қолданыста болған «Жер туралы» ҚР Заңында да болатын (47-бап, 3-тармақ). Онда жер пайдаланушылардың жалпы құқықтары ескертіледі, соның ішінде кейін мәмілелер жасау ниетінсіз және өз шаруашылығының қажеттері үшін жер теліміндегі құм және басқа кең тараған пайдалы қазбаларды пайдалану, сондай-ақ жердің басқа да пайдалы қасиеттерін пайдалану құқығы да бар [54]. Сол сияқты 1996 жылғы «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» ҚР Заңының 13- бабының 4- тармағы бойынша да, 2010 жылғы «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» ҚР Заңының 35- бабының 9- тармағы бойынша да, өз қажеттері үшін кең тараған пайдалы қазбалар мен жерасты суларын алу үшін жер қойнауын пайдалану құқығын беру қойнауында осындай табиғи ресурстары бар жер телімін жеке меншікке я пайдалануға берумен қатар (бір мезгілде) орындалады. Мұнан соң, ҚР Үкіметінің 2000 жылы 21 қаңтардағы № 108 Қаулысымен бекітілген «Қазақстан Республикасында жер қойнауын пайдалану құқығын беру ережелерінде» жергілікті атқару органдары кең тараған пайдалы қазбаларды өз қажеттері үшін емес, коммерциялық мақсатта барлау мен (немесе) өндіруге ғана келісімшартқа отыруға құзыретті органдар ретінде көрсетілген. Кең тараған пайдалы қазбаларды өндіруге коммерциялық мақсатта келісімшартқа отыру қажеттігі жөнінде осыған ұқсас қағида ҚР Үкіметінің 1996 жылдың 27 мамырындағы № 645 «Кең тараған пайдалы қазбалар тізімін бекіту туралы» Қаулысының 3-тармағында да бекітілген. жүктеу/скачать 5.25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|