Ғылымдар бойынша ХХV республикалық студенттік ғылыми конференциясының

127 
қоғамның бұқаралық, Тарихи тұрақсыз әлеуметтік, қылмыстық-құқықтық сипаттағы оқиғасы және белгілі бір уақыт 
кезеңінде шартты патшалықта жасалған қылмыстардың жиынтығынан туындайды. Заңсыздық сапалық-сандық, сандық 
көрсеткіштерге ұқсас өлшенеді: басқаша айтқанда, қылмыстың саны, деңгейі, құрылымы, динамикасы (қозғалысы). 
Қылмыскердің өсектері, оның қоғамға қарсы көріністердегі рөлі мен орны, оның жеке ерекшеліктері туралы 
хабарламалар қылмыстың себептері туралы ақпаратты сақтайды. Жаңадан жасалған құқықбұзушылықтардың алдын алу 
үшін (құқық бұзушылықтардың қайталануы – қайталану) заң шығарушының жеке басының бейнесі табиғи түрде 
зерттеледі.
Қылмыстың негізгі себептері мен жағдайлары (криминогендік факторлар, детерминанттар) қылмысты 
тудыратын және қоздыратын қолайсыз экономикалық, демографиялық, психологиялық, саяси, басқарушылық-
ұйымдастырушылық құбылыстар мен процестерді реттеуді қамтиды[1].
Қазіргі уақытта Қазақстан, өсіп келе жатқан ұрпақтың дұрыс дамуы үшін тәуелсіз және тәуелсіз патшалық 
демократиялық және күрделі өтпелі кезеңдерде біздің жастарымыз, соның ішінде кәмелетке толмағандар үшін 
бақыланбайтын болып көрінеді. Республикадағы соңғы жастар кәмелетке толмағандар мен жастар арасындағы заңға 
қайшы, келесі статистикалық мәліметтерді тексеріп қана қоймай, өкінішке орай, қарастырылып жатқан адамдарды да 
тексеріп отырды.кедейліктің әрекеттерін бақылайтын балалардың арқасында кішкентай ақымақ отбасы Сирия биліктер 
іс жолға қол жеткізуге рұқсат етіледі. Олар өздері қалаған нәрсені жасайды, заңсыз мүлікті іздейді және қоғамға қауіп 
төндіреді. Сонымен қатар, оқушының көшеде және қылмыстық салада көптен күткен орналасуы оның келесі өмір сүру 
деңгейін сипаттайды. 
Кәмелетке толмаған құқық бұзушылықтар мен сақтандыру қызметін тиімді жүргізуге кедергі келтіретін 
жағдайлардың бірі- қоғамға қарсы әрекеттерді аяқтаған жасөспірімдердің 70% - ы кейіннен өздерінің заңсыз ортасына 
айналады. Сондықтан соңғы онжылдықтасақтандыру жұмысын мәжбүрлейтін жасөспірімдер саны игілікті деңгейде. 
Олар қоғамға қарсы әртүрлі сылтаулармен күш салу дағдыларын нығайтады, олардың әрекеттері ересектерге жеңілдік 
әкелмейді. Сондықтан мектеп оқушыларының ерікті түрде білім алуының болмауы қазір өзекті болып отыр. Кәмелетке 
толмағандар жасаған қылмыстар саны өсуде. Олардың негізгі себептері: 
Бірінші негізгі себеп-ата-аналардың дамымауы. Оқытудың жеткілікті мөлшерін дұрыс бермеу. Бүгінгі 
қамқоршылардың дамуы, бұрынғыдай, шексіз ерекшеленеді. Өйткені, ата-бабалар балаларға қарама-қарсы білім береді, 
өйткені көшеде досымен төбелес болған жағдайда, ақтау мен одан әрі қозғалыстардың орнына, олардың ата-аналары 
өздері дұрыс деп санайтын нәрсені ғана дамытады, бірақ өздері де жоқ. Осы тәрбиеден аманқалған жас жігіт, егер ертең 
біреу жаман нәрсе дайындаса, өзін дұрыс деп санайды. Сонда кәмелетке толмаған баланың өсуі өте кеш болады. Әрине, 
басынан бастап және қазіргі уақытта мектепте мұғалімдердің патологиясы төмен. Бұл да бүгінгі күннің 
проблемаларының бірі. 
Екінші себеп-нашақорлық пен алкоголизмнің салдарынан қоғамдағы қылмыстың өсуі. Әрине, ішетін адам өзінің 
мінезі үшін не істейтінін есепсіз жауап береді және маскүйінде не дұрыс, не дұрыс емес деп ойламайды. Сондықтан, 
егер біз бұл мәселені шешпесек, біз жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылықтардың санын азайта алмаймыз. 
Үшінші себеп-құқық қорғау органдарындағы заңсыздық мәселесі. Бір бала қылмыс жасады, оны бәрі біледі. Ал, 
осы нүктесінде құқық қорғау құрылымының орнына қолдануға жаза осы балаға жалғастырады көзді жұмып және 
қабылдауға қандай да бір қате шараларға кері әсерін тигізеді, келесі бала. Осы оқиғадан аман қалған жастар жазадан 
арылуға болады деген ойға келеді. Сайып келгенде, жасөспірімдер заңға наразы. 
Төртінші себеп-біздің қоғамдағы жастар өз уақыттарын дұрыс және тиімсіз пайдаланады. жастардың бос 
уақытын тиімді пайдалану үшін патшалық көзге көрінбейтін көңіл бөледі, ал біздің жастар қанағаттанарлықсыз 
жағдайға байланысты барлық құқықбұзушылықтарға келіседі. Қандай ойын болмасын, уақытты тегін өткізетін жер жоқ, 
бәрі ақылы, қаражат тек таза ауада тегін баруға болады. Осыдан кейін, қолдары бос болғандықтан, жастар өздеріне 
келеді [2]. Сондықтан біз патшалықтың жанында жастардың бос уақытын өткізу мүмкіндігін барынша болдырмау керек 
деп санаймыз. 
Қазіргі уақытта кәмелетке толмағандардың қылмысын әділ әлеуметтік-құқықтық бағалау және әділ қарау үшін 
оны мамандандырылған криминологиялық проблеманы тудыратын барлық қылмыстардың мамандандырылған қаңқа 
бөлімі ретінде талдау қажет. Кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың жалпы белгілерін талдау кезінде кәмелетке 
толмаған құқықбұзушылардың әйелдер мен ерлердің санаттарын бөліп көрсету қажет. Бұл 14-15 және 16-17 жастағы 
адамдар. Кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың ресми қылмыстық-статистикалық көрсеткіштерін ескере 
отырып, жасөспірімдер қылмысының нақты сандық көрсеткіштері толық көрсетілмегенін атап өткен жөн. Басқаша 
айтқанда, қазіргі уақытта кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың құпиялылығы шексіз жоғары болып саналады. 
Сайып келгенде, кәмелетке толмағандардың қылмысын талдау қылмыстың басқа әлеуметтік құбылыстармен 
байланысын анықтайды, яғни әртүрлі түрлердің үйлесімділігі, сапалық сипаттағы сандық аймақ және қылмыстың өзгеру 
бағыты анықталады. Айта кету керек, Ішкі істер органдары қызметкерлерінің құқықбұзушылықтарды жасыруы 
кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстардың құпиялылығын арттырады. Кәмелетке толмағандар қылмысының 
құрылымын дамытуда және олардың құқықбұзушылықтың әртүрлі нұсқаларын жасаудың ерекше жағдайларын 
зерттеудола рұрлық, тонау, қарақшылық, бұзақылық, зорлық-зомбылық, жасөспірімдердің мотивтерін қолдана отырып 
жасаған қылмыстардың сипаттамасын атап өткен жөн. Жас қылмыскерлерді, адамдарды криминологиялық бағалау-
басты мәселе.
Мысалы, соңғы уақытта Қазақстанда кәмелетке толмағандар ересектермен бірлесіп жасаған қылмыстардың саны 
анық өсуде, өйткені олар 35% - ға дейін тұтынады. Көп жағдайда ішкі істер органдарының қызметкерлері кәмелетке 
толмағандардың ұжымдық қауіпті әрекеттерін ресми тіркеуге жатады. Сақтандыру жұмысының жарамдылығына әсер 
ететін екінші жағдай кәмелетке толмаған құқықбұзушылармен айналысатын мекемелер арасында қысқа байланыстың 
болмауы, білімі, олардағы қызметкерлердің тәжірибесі, жасөспірімнің іс-әрекетін барабар бағалауға қол сұқпау болуы 
мүмкін. Мысалы, Қазақстан Республикасы жетекші прокуратурасының Құқықтық статистика комитетінің арнайы 
баяндамасынан кейін 2009-2014 жылдар аралығында кәмелетке толмағандардың жасы анықталды [3]. 
Сондықтан жоғарыда келтірілген нәтижелерге сәйкес келесі қорытынды жасауға болады. Статистикалық 
деректерді талдау соңғы уақытта кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың лайықты ілгерілеуі, яғни әсерлі 
криминализация бар екенін көрсетеді. 

128 
Кәмелетке толмағандар арасындағы ерекше қылмыстардың бірі-оның топтық сипаты, яғни кәмелетке 
толмағандарға қатыгездік. Кәмелетке толмағандардың қоғам үшін шиеленісі өз мақсаттарына жету үшін атыс және 
аязды қаруды қолданумен байланысты. 
Жоғарыда келтірілген мәселелерді ескере отырып, қылмыс пен қылмыстық соғыс саласындағы гуманизм сөзсіз 
әділеттілік қағидатымен үйлеседі, сондықтан қылмыс жасаған адамға қолданылатын қылмыстық сипаттағы шаралар мен 
трюктер құқықбұзушылық пен ұжымдық қауіптің деңгейіне, оны жасаған оқиғалар мен өсектерге сәйкес келеді. 
Статистикалық белгіленген уақытты ескере отырып, қыздардың жатуына қарсы заң да өсуде. 

жүктеу/скачать 5.25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: