Ғылыми журнал үш айда бір рет шығатын ғылыми журнал
жүктеу/скачать 4.7 Mb. Pdf көрінісі
|
| Отан тарихы №1 (97) 2022
ISSN 1814 - 6961 E-ISSN: 2788-9718 47 Автор былай деп жазады: «Беларусь, Молдова және Қазақстан конституцияларында орыс тілін республиканың ұлттық тілдерінің бірі деп те атайды; бұл үшеуі іс жүзінде ең орыс тілді республикалар. Сталиндік кезеңнің алдыңғы конституцияларында алты республикада тек ана тілі сот тілі деп аталды. Осы жағдайлардың бәрінде жаңа Конституциялар, мүмкін, тек 1930 жылдарға қарағанда орыс тіліне сот жүйесінде әлдеқайда кең орын беретін ұзақ уақытқа созылған нақты жағдайды ғана жазады» (Симон, 1979). Герхард Симон «Кеңес Одағындағы ұлтшылдық және ұлт саясаты, тоталитарлық диктатурадан Сталиннен кейінгі қоғамға» кітабының авторы ретінде де танымал. Ол 1986 жылы жарық көрді. Симон 1920 жылдардағы жергілікті коммунистік партиялар мен ұлттық аймақтардағы мемлекеттік аппараттардың құрылуына әкелген тамырлау саясатын кез-келген жерден гөрі егжей- тегжейлі талқылайды. Шекаралық аудандардағы кеңестік институттардың сәтті «тамырлануының» дәлелі ретінде ол кеңестік статистикаға сүйенеді, олардың көпшілігі «революция мен ұлттан» алынған және бірінші бесжылдықтан кейін жаңа экономикалық саясат кезеңінің жетістіктері қалай өзгергенін көрсетеді. Олардың мемлекеттік құрылыс пен қауіпсіздікті ақтауы қандай болмасын, ұжымдастыру мен индустрияландыру орыс емес халықтар үшін апат болды, тек жасанды аштық пен халықтардың өз отандарынан түбегейлі шығарылуына байланысты ғана емес, сонымен бірге қазір тәжірибеге (көбінесе орыс тіліне), орыс тілін үйренуге үлкен мән берілді. 1930 жылдардағы жоғары мобильді қоғамда жаппай көші-қон адамдарды туған мәдениетінен алыстатты, бірақ сонымен бірге мемлекет ұлттық республикалардан тыс көптеген этникалық мектептерді жапты. Сталинизмнің жаңа әлеуметтік құрылымында орыстар жұмысшы табында және ақ халаттылар арасында, тіпті көптеген шекаралас республикаларда да үстемдік етті. Этникалық мәдениетті шақырудан қорғау мүмкін болмады, өйткені Ұлы тазарту кезінде ұлттық коммунизм өскіндері аяусыз кесілді (Симон,1986). Сондай-ақ, 1991 жылы бұл жұмыстың ағылшын тіліне аудармасы жарық көрді. Демек, «АҚШ-тағы басылымның алғы сөзін» қоспағанда, кітап негізінен Горбачевтің драмалық дәуіріне арналған. Алайда, Симонның тарихи талдауы Кеңес Одағы ыдыраған кезде өте маңызды болған «институционалдық» процестер туралы ерекше түсінік береді (Симон, 1991). Түркология және қытайтану саласындағы танымал маман Аннемари Фон Габайн өзінің «Орталық Азияны зерттеуге кіріспе» атты кітабында Орталық Азия туралы алдыңғы білім мен оны қалай зерттеу керектігі туралы ұсыныстарды қысқаша қорытқан. Ол тақырыпты он бір тарауға бөледі, оның ішінде География, әдеби процесс, Орталық Азия халықтары, Дін, Филология, Археология (кіріспе, сәулет, мүсін және кескіндеме), уақытты анықтау, міндеттер мен әдістер, әр тарау қосымша бөлінеді, мысалы, Филология бойынша жазу құралдарына, қағаз бен кітап өлшемдеріне, жазу құралдарына, жазу тәсілдері мен тіліне, сондай-ақ мәтіндерге ескертпелерге. Міндеттер мен әдістерге арналған бөлімде тәжірибелі ғалым университеттер үшін он тоғыз мүмкін салалар мен жұмыстардың тақырыптарын, сонымен қатар шығыс иран халықтарының әлеуметтануына байланысты тәжік және пушту тілдерін және олардың қазіргі әдебиетін зерттеу тақырыптарын ұсынды. Кітап тиісті әдебиеттердің көп бөлігі туралы ескертулерге бай толықтырумен қамтамасыз етілген; бұдан кейін кітаптың жеке тарауларына сәйкес жіктелген қосымша ғылыми әдебиеттердің тағы бір арнайы тізімі берілген. Сондай-ақ, үлкен көрсеткіш, үш схемалық карта және Орталық Азияның бейнелеу өнерінің ескі және жаңа үлгілерін бейнелейтін фотографиялық қосымшалардың төрт беті өте жақсы. Жалпы алғанда, бұл кітап зерттеуге жақсы кіріспе болып табылады, әсіресе кітаптың көп бөлігін алатын ежелгі тарих пен археологияға қатысты (Фон Габайн, 1979). Гейн Питер және Райнхольд Штипек 1984 жылы «Этникалық және ислам. Мұсылман топтарының дифференциациясы және интеграциясы» кітабын жазды. Соңғы онжылдықтарда этникалық тақырып әлеуметтік дамудың маңызды элементі ретінде маңызды бола бастады. Көпұлтты және көпконфессиялы ұлттардың көпшілігі мен азшылықтары арасындағы шиеленісті бұдан былай елемеуге болмайды. Гейн мен Стимек авторлары өз кітабында Мұсылман қоғамдарындағы этникалық маңыздылықтың маңыздылығын талқылайды. Жеке тараулар 1982-1983 жылдары Мюнстердегі Исламтану және этнология пәндері бойынша бірлескен оқу курстарының нәтижесі болып табылады Бір қарағанда, «ислам әлемінің» әртүрлі халықтары жабық мәдени қауымдастықтар болып көрінеді; дегенмен, авторлар ислам дінін этникалық топтарды біріктіру үшін де, саралау үшін де қолдануға болатындығын көрсетеді. Әсіресе, әр түрлі азшылықтар қатар өмір сүретін жағдайларда, сенім мәдени сананы сақтайды және этникалық айырмашылықтарды баса көрсетеді. 19 ғасырдағы ұлтшылдық жойылған кезде. ХІХ ғасырдағы этникалық және мәдени айырмашылықтарды жеңу мақсатында исламдық сенім делимитацияның құралы болды және үшінші әлемнің отарлаудан кейінгі кезеңінде де, «бірінші әлемнің» ұлттық мемлекеттерінде де этникалық сананың «жандануына» әкелді. Дифференциация сенушілердің ішінде де жүреді. Мысал ретінде арабтардың басқа этникалық топтарға қатысты нобилизациясы болады, сондықтан біз теріс пікірден аулақ ISSN 1814 - 6961 E-ISSN: 2788-9718 Отан тарихы №1 (97) 2022 48 діни қауымдастық таба алмаймыз. Орталықтан тепкіш тенденциялар тайпалық діндерге қайта оралуға бейім, ал центрипеталды күштер жалпы салттық міндеттерді қолдайды. Кітаптың үшінші бөлімінде Кеңес Одағының мұсылмандары исламның социализммен күресінің үлгісі болып табылады. Бұл кітап ислам ғылымдары мен әлеуметтану саласындағы көптен күткен үлес болып табылады. Көп ұлтты ислам елдеріндегі немесе ислам азшылықтары бар елдердегі әртүрлі шиеленістер мен проблемаларды суреттейтін мысалдар ерекше құнды (Гейн, Райнхольд, 1984). Алфред Еисфелд 2021 жылы «Еуропалық этника» журналында «Қазақстандағы немістер: азшылықтың өзгермелі тарихы» мақаласын жазды. Онда Қазақстандағы немістердің 19 ғасырдың аяғынан 2020 жылға дейінгі тарихы баяндалады. Автор: «1989 жылы қоныстар географиясының елеулі дәрежеде еріксіз өзгеруі нәтижесінде Қазақ КСР аумағында миллионға жуық неміс совет азаматтары болды. Олардың жұмыс күші ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіптің дамуы үшін бағаланды, бірақ білім беру және мәдени мәселелерді ескермеу салдарынан Отан шетте қалды. Мұның салдары неміс тілін және ұлттық бірегейлікті тез арада жоғалту, Германияға 800 000-нан астам адамның қоныс аударуы болды» - деп жазады (Еисфелд, 2021). жүктеу/скачать 4.7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|