Филология және педагогика факультеті Қазақ филологиясы кафедрасы
Күрделі сындық ұғымның жасалу жолдары
жүктеу/скачать 108.57 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тағдырдың кейбір кездері
- «ескі сөздерден»
| 11
Күрделі сындық ұғымның жасалу жолдары Қосарланған сындық ұғым Тіркескен сындық ұғымдар Біріккен сындық ұғымдар Тіркескен сындық ұғымдар тілімізде өте көп кездеседі. Мысалы:қара күрең,сары ала,ең жақсы,шымқай қызыл,тым кішкене,өткір көзді,қаба сақал,бидай өңді,отты көзді,ала шекпенді т.б. Алыс-жақын,биік-биік,жақсы-жаман, ағыл-тегіл,табын- табын,сүп -сүйкімді,жап- жақсы,қап-қара,көл-көсір т.б. Олар саны жағынан аз боп келеді.Мысалы:тілалғыш бала,қонақжай отбасы,кірпияз адам,кемтар адам,балажан адам,кертартпа адам т.б
Етістіктен болған сын есімдер:күйгендей,үлгірбеген жастай т.б. Сан есім:екі жүзді,сегіз қырлы,бір сырлы,мың қадамдай т.б. Зат есімнен болған сындық ұғымдар:қасқыр ішекті,ат жақты. Сын есімнен болған сындық ұғымдар:ала қызыл,қара ала, сары ала,ал қызыл. Күрделі сынның сыңарлары сөз таптарында қолданылуы: 13 Күрделі сындық ұғымдар бір ырғақпен айтылады және олардың сыңарлары арасы бөлінбейді,бірдей екпінмен айтылады.Мысалы:қысқа бойлы,жарқын жүзді,қара сұр т.б. Мысалы:алып денелі,суық жүзді Құнанбай бұларға қарады.Бұл жерде күрделі сындық ұғымдар:суық жүз,алып денелі болып тұр.Яғни бұл сөздер айту барысында ешқандай кідіріс болмай бір әуезбен ,бір екпінмен айтылып тұр.Кідірістер тек бірыңғаймүшелердің арасында үтір қойылған кезде байқалады. Күрделі сындық ұғымдар құрамы жағынан екіге бөлінеді:екі құрамды және де үшқұрамды.Екі құрамдық сындық ұғымдары екі сөзден тұрады:қара сұр,қоңыр күрең,ал қызыл.Үш құрамды күрделі сындар:көк ала қойдай,аш қасқардай азулы т.б. Екі құрамды күрделі сындардың жасалу жолдары: Сапа мен сынның қосылуынан:қара ала,ал қызыл,қара күрең т.б. Қатыстық сыны мен сапа сынынан жасалаған:қыпшадай бел,балдай тәтті,жардай алып т.б. Зат есім мен қатыстық сыннан жасалған күрделі сындық ұғымдарға:қоян жүрек,су жүрек,күміс қасық,адал еңбек т.б. Қатыстық сын есім мен сынның жасалуы:сәнді жихазды,періштедей бейкүнәсіз,ұлттық киімді т.б. Сан есімнен жасалған сындық ұғымға:төрт кісілік,бес қанатты,екі ордалы,екі жүзді т.б. Етістіктен болған сындық ұғымдар:піскен шиедей,үлбіреген жастай,қажымайтын қайратты т.б. Дулат Исабеков. Тағдырдың кейбір кездері әңгімесінде кездесетін сындық ұғымдар. ...Әйелінің өзі де алғашында апта сайын әр,жұмада келетін.Жол алыс,үйде үймелі-сүймелі үш бала бар,сондықтан Жәдігер бір жағы жадау жүзді әйелін аяп,әрі шешелері келмейінше,тамақ ішпей томсырайып отыратын балаларын жаны ашып,екі айдан соң аяғына мінген ол әйеліне де жиі келе беруге рұқсат етпеді... 14 ...Мұндағы «ескі сөздерден» соңғы кезде өзі ғана қалды.Қалғандарының бәрі әлдеқашан шығып,орнына жаңа адамдар келіп жатты.Аурухана қабырғасы әбден қажымас қайратын жоғалтты.От басын,ошақ қасын сағынды... ...Жәдіргер келіп беттерінде сүйгенде ғана,ортаншы баласы мен шалдуардай тентек қызы көздеріне жас алды.Үнсіз жылау басқа түскен ауыртпалықты түсінуден,соған көндігуден тұратыны Жәдіргер жақсы білетін.Жәдігер осы батты.Балаларының еркеліктен қол үзіп,моп-момақан мінезді болған балаларын көріп,өзегі өртенді... ...Оның арақ атаулыны мүлде сирек ішетіні ешкімнің ойына келмеді.Рульде отырғандықтан,ісі қылмыспен тең айып та тағыла жаздап,ісін сотқа бермей,оған тым үлкен жақсылықты жасады... ...Алақтың қайда тұлғанын да көлсетіп кеткен деді-еркетотай кенже қызы.Ол шашына үп-үлкен ақ көбеліктің қанатындай аппақ бантик тағып алыпты... ...Анау екеуіне жарайды,саған не бар ай,дәу еңгезердей болып-деді күлімсіреген жүзбен қарап тұрған Жәдігердің әйелі үлкен баласына ұрысқан болып... жүктеу/скачать 108.57 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|