37. Рецессивті және доминантты гендердің гомозиготалық үйлесімдерінің өлім-жітімі; Өлім-жітім үйлесімдерінің ықтималдығы және өміршең комбинациялардың ыдырауы.
Доминантты аллельдер дегеніміз не?
Аналық және әкелік хромосоманың бір локусында геннің екі түрінің ішіндегі ең күшті аллель болып табылады. Доминантты аллельдің қасиеті әрқашан ген гомозиготты доминантта да, гетерозиготалы күйде де пайда болған кезде көрінеді.
Мысалы, егер доминантты аллельді (A) және рецессивті аллельді (a) деп қарастырсақ, гомозиготалы жағдайда екі аллельді АА деп жаза аламыз. Гетерозиготалы жағдайда оны Аа деп жаза аламыз. Екі жағдайда да доминантты аллель өзінің фенотипін рецессивті аллельге қатысты білдіре алады. Осылайша, басым аллель рецессивті аллельдің фенотипін маскирейді.
Рецессивті аллельдер дегеніміз не?
Рецессивті аллель - бұл геннің екі аллельі арасындағы әлсіз аллель. Ол тек гомозиготалы жағдайда көрінеді. Гетерозиготалы жағдайда доминантты аллель рецессивті аллельдің фенотипін маска етеді. Мысалы, егер біз басым аллельді (A) және рецессивті аллельді (a) деп қарастырсақ, онда рецессивті аллель өзінің фенотипін тек 'аа' жағдайында білдіре алады. Осылайша, ол доминантты аллельдің әсерінен Аа күйінде көрінбейді.
38. Гендерді кодтау. Адам мен жануарлар генетикасы.
Генетикалық код — тірі организмдерге тән нуклеин қышқылдары молекуласындағы тұқым қуалаушы (генетикалық) ақпараттың нуклеотидтер тізбегі түріндегі біртұтас “жазылу” жүйесі. Бұл — барлық тірі организмдерге ортақ заңдылық.
Генетикалық код туралы қазіргі қалыптасқан көзқарасқа 1960 жылы Америка ғалымдары М. Ниренберг, Г. Корана және П. Ледердің жүргізген зерттеулері көп әсерін тигізді. Генетикалық код бірлігі — ДНҚ мен РНҚ молекуласындағы 3 нуклеотид (триплет) тізбектерінен тұратын кодон (аРНҚ нуклеотидтерінің триплеттері) болып табылады. Гендегі кодондар тізбегі осы генді “жазатын” (кодтайтын) ақуыздағы амин қышқылдар тізбегін анықтайды. Клеткадағы генетикалық код екі сатыда іске асады:
транскрипция сатысы ядрода жүреді және ДНҚ-ның сәйкес бөліктерінде ақпараттық (информациялық) рибонуклеин қышқылдарының молекулалары (аРНҚ) жасалады. Сонымен қатар, ДНҚ нуклеотидтер тізбегі аРНҚ нуклеотидтер тізбегі ретінде қайта жазылады;
трансляция сатысы цитоплазмада, ақуыз синтезделетін рибосомада жүреді. Сондай-ақ, аРНҚ нуклеотидтер тізбегі, полипептидтер құрайтын амин қышқылдар қалдықтарының белгілі бір тізбегіне көшеді.
Генетикалық кодтың бір ерекшелігі, әмбебап екендігі, яғни барлық организмдерде белгілі бір 3 нуклеотид (триплет) белгілі бір амин қышқылдарын “жазады” (кодтайды). Бір амин қышқылы бірнеше триплетпен “жазылуы” (кодталуы) мүмкін. Кодондар арасында “үтір” болмайды, яғни олар бір-бірінен бөлінбеген. Ол бір геннің аймағында белгіленген нүктеден бастап, бір бағытта есептелінеді. 64 кодонның 61-і ақуыз құрайтын 20 амин қышқылдарын “жазады” (кодтайды), ал қалған үш “нонсенс” (мағынасыз) кодондар (УАГ, УАА және УГА) полипептид синтезін аяқтайтын “нүкте” қызметін атқарады. Олар ақуыз биосинтезінінің аяқталғанын білдіреді.
Достарыңызбен бөлісу: |
