Геологияның парадигмалары ретінде
жүктеу/скачать 257.5 Kb.
|
| үйлесімсіздіктер көрініс беретін болады. 3.9-суретте
үйлесімсіздіктердің түрлері көрсетілген. Жыртылыс деформациясы немесе дизъюнктивтік деформация – таужыныс қабаттарының, олардың ірі жиынтықтарының тұтастығының бұзылуына əкеліп соқтыратын, жер қыртысында кеңінен таралған деформация түрі. Қатпарлы деформация мен жыртылыс деформациясы бір- бірімен тығыз байланыста қалыптасады, алайда қатпарлық иілмелі деформация өкілі болып табылса, жыртылыстар омырылмалы деформация өкілдері. Геотектоника жəне геодинамика 77 3.9-сурет. Үйлесімсіздіктің негізгі түрлері, В.Е.Хаин бойынша, 1964 (В.Е.Хаин мен М.Г. Ломизенің «Геотектоника с основами геодинамики» оқулығынан алынды. Москва, 2005). Шартты белгілер: 1 – стратиграфиялық (бойлас, яғни параллель) (а – бойлас, яғни параллель көмкеру, б – бойлас, яғни параллель жымдасу, в – желек түрінде көмкеру); 2 – шеткі (а – трансгрессиялық көмкеру, б – трансгрессиялық _____жымдасу, в – регрессиялық жымдасу); 3 – географиялық (картографиялық); 4 – бұрыштық (а – аймақтық, б – жергілікті); 5 – шашыранды (дисперсиялық); 6 – суасты-опырылымдық; 7 – азимуттық (а – аймақтық, б – жергілікті). 3 жəне 7-үйлесімсіздіктер планда, қалғандары кескінде бейнеленген Н. Сейітов, Т.Н. Жарқынбеков 78 Жыртылыс деформациясының мейлінше қарпайым түрлері «диаклаздар» деп аталады, бұлар жекелеген таужыныстардың тұтастығын бұзатын қарапайым жарықтар. Жыртылыс деформациясының екінші мейлінше күрделі түрі – «параклаздар», бұлар таужыныстарды бөлшектеп қана қоймайды, себебі жарықпен бөлшектенген таужыныс қапталдары əртүрлі қозғалыстарға ұшырайды. Бұл жағдайда таужыныс қапталдарының бір-біріне үйкеле қозғалуын қамтамасыз ететін жарық «жыртылу жігіне» айналады. Бұрынғы тұтас таужыныстың жыртылу жігі бойымен қозғалыстары барысында бұрынғы ортақ нүктенің бір-бірінен алшақтап кету қашықтығын «ажырау амплитудасы» деп атайды. Жыртылыспен бөлшектенген таужыныс қапталдары «жыртылу қапталдары» деген атауға ие, мұндай қапталдардың еңіс бағытталған жыртылу жігі үстіндегі қапталын «аспалы қаптал», астыңғысын «жатаған қаптал» деп атайды. Таужыныстардың жыртылу жігі бойымен қозғалыстарға ұшырауы салдарынан «жыртылыс құрылымдары» қалыптасады. Жыртылыспен бөлшектенген таужыныс блоктарының жыртылу жігі бойымен қозғалыс бағыттарына қарай жыртылыс құрылымдары бірнеше түрлерге бөлінеді, олар – «ығыспалар» (сдвиги), «лықсымалар» (сбросы), «қаусырмалар» (взбросы), «бастырмалар» (надвиги), «тектоникалық жамылғылар» (тектонические покровы) жəне «көлбемелер» (шарьяжи) деп аталады. Ығыспа – тік бағытталған немесе еңіс бағытталған жыртылу жігі бойымен қапталдары көлбеу (горизонталь) бағытта жылжып кеткен жыртылыс құрылымы. Лықсыма – жыртылу жігі біршама еңіс бағытталған, сол жік бойымен аспалы қапталы жатаған қапталымен салыстырғанда төмен қарай жылжып кеткен жыртылыс құрылымы. Қаусырма – жыртылу жігі біршама еңіс бағытталған, сол жік бойымен аспалы қапталы жатаған қапталымен салыстырғанда жоғары қарай шапши қозғалуы нəтижесінде қалыптасқан жыртылыс құрылымы. Бастырма – жыртылу жігінің жайпақтығымен сипатталатын (жіктің еңістену бұрышы 45°-тан аз), аспалы Геотектоника жəне геодинамика 79 қапталы жатаған қаптал бетін көмкере жылжуы нəтижесінде жүктеу/скачать 257.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|