«геоморфология және геология негіздері»
жүктеу/скачать 0.54 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 9-шы лекция. Флювийлік процестер және бедерлер пішіндері
| Беткейлердің
дамуы. Беткейлер бедеріндегі әркелкілік олардың жаралуымен байланысты. Беткейлер дамуы климаттық, тектоникалық, гидрогеологиялық жағдайларға, сонымен қатар беткейлер экспозициясмына (күнге қарай орналасуына), желдің бағытына, ал қазіргі заманда – адамдардың әрекетіне байланысты. Беткейлік процестер жалпы алғанда беткейлердің жайпақтанып, бедердің тегістелуіне әкеледі. Егер жер беті ұзақ уақыт бойы бірқалыпты тектоникалық жағдайда дамыса, бұрынғы тілімденген бедер пішіндері біртіндеп тегістеліп, жайпақтанған жазыққа, яғни пенепленге айналады. Бедер пішіндерінің осылайша үстінен тегістеліп, жазыққа айналуын пенеплендену деп атайды. Беткейлер дамуының басқаша жолы да бар. Ол беткейлер тегістелуі үстінен емес, олардың етегінен бастап жүруінде. Аңғарлар табанында беткейлер біртіндеп шайылып, бір-біріне параллель бағытта шегінеді де, жазыққа айналады. Бұл процесс – педиплендену, ал осындай денудациялық жолмен қалыптасқан жазық – педиплен деп аталады. Пенеплендер қалыптасу негізінен платформа алқаптарында гумидтік климат жағдайында жүрсе, педиплендену құрғақ және қуаң далалар жағдайында болады. Климат өте құрғақ және қолайлы геологиялық жағдайларда ірі сынықты материал жиналудан тасты шөлдер түзіледі (мысалы, Сахара,Ливия шөлі). Негізгі әдебиеттер: 1 [52-66]; 2 [ 94-100-107;]; 4 [72-87]. Бақылау сұрақтары: 1. Беткейлер, Беткейлік процестер және беткей бедері. 2. Беткейлік процестердің кеңістік пен уақытта арақатынасы. 3. Беткейдің дамуы 4. Су-беткейлік процестер. 5. Су-гравитациялық процестер. 9-шы лекция. Флювийлік процестер және бедерлер пішіндері Жер бетіндегі бедер пішіндерін түзетін басты экзогендік процестердің бірі арналы су ағындарының - өзендер мен бұлақтардың қиратушы және аккумуляциялық әрекеті. Геоморфологияда су ағындарының тасымалдаушы және қиратушы әрекетін эрозиялық әрекет немесе эрозия деп атайды. Ал, аккумуляциялық әрекет аллювийлік, пролювийлік және атыраулық процестерге 45 бөлінеді. Су-эрозиялық және су-аккумуляциялық процестер және қалыптастыратын бедер пішіндері мен шөгінділер жалпылама флювийлік (лат. fluvium-өзен) деп аталады. Ағын су әрекеті байтақ аймақтарды қамтып, үлкен жұмыстар атқарады. Мәселен, бұрынғы КСРО аумағында өзендер бір жылда 800 млн. Тоннаға жуық минералдық заттар тасымалдаған. Сонымен бірге флювийлік процестермен көптеген маңызды кенорындар – алтын, платина, сирек элементтер, құрылыс материалдары байланысты. Ағын сулар жер беті пішіндерінің қалыптасуында маңызды рөл атқарады. Олардың әрекетінен пайда болған бедер пішіндері алуан түрлі. Сол себептен суды жер бетінің мүсіншісі дейді. Ағын сулардың әрекеті алдымен сумен шайылуынан, шайылған заттардың судың ағынымен төмен тасымалдануынан, соңында оларды шоғырлап жинауынан құралады. Сонымен, ағынды сулар әрекетімен атқарылатын геоморфологиялық процестердің жиынтығын флювийлік процестер деп атайды. жүктеу/скачать 0.54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|