Грамматика: просто о сложном


Будущее предположительное время глагола



бет38/57
Дата29.11.2022
өлшемі2.03 Mb.
#465993
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   57
kaz-grammatika

7. Будущее предположительное время глагола
(Болжалды келер шақ)

Будущее предположительное время глагола обозначает вероятное действие, причём степень вероятности является неопределённой. Образуется с помощью суффиксов ар/ер/р. После согласных – ар/ер, в зависимости от твёрдости или мягкости слова, и р – после гласных. И, конечно, добавляются Личные окончания-1.



1 Мен
Бiз

глагол +

ар / ер / р

+




мын / мiн
мыз / мiз

2 Сен
Сендер
Сiз
Сiздер

сың / сiң
сыңдар / сiңдер
сыз / сiз
сыздар / сiздер

3 Ол, Олар



Примеры:

Мен ертең дүкенге барармын. – Я завтра, возможно, в магазин пойду.
Мен жазармын. – Я, возможно, напишу. Сен айтарсың. – Ты, возможно, скажешь.
Ол көрер. – Он, возможно, увидит. Сіз демаларсыз. – Вы, наверно, отдохнете.
Біз жазда демалуға барармыз. – Мы летом отдыхать, возможно, поедем.
Сіздер мәтінді аударарсыздар. – Вы текст, наверно, переведёте.
Қонақтар сағат алтыда келер. – Гости в шесть часов придут, наверно.

Отрицание
Отрицательная форма образуется при помощи отрицательных суффиксов (ба, бе, па, пе, ма, ме), которые присоединяются к корню глагола, затем следуют суффикс с и Личные окончания-1. Обратите внимание, что суффикс с – глухой, соответственно, после него в первом лице единственного числа добавляются окончания пын/пiн, а во множественном числе пыз/пiз:

Мен ертең дүкенге бармаспын. – Я завтра, возможно, в магазин не пойду.


Сіздер мәтінді аудармассыздар. – Вы текст, наверно, не переведете.
Ол көрмес. – Он, возможно, не увидит. Сіз демалмассыз. – Вы, наверно, не отдохнете.
Біз жазда демалуға бармаспыз. – Мы летом отдыхать, возможно, не поедем.
Жан сабаққа келмес, себебi ол аурып жатыр. – Наверно, Жан на урок не придёт, потому что он болеет.
Таблицы с примерами:

Мен
Біз


Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар

жазу
жазармын
жазармыз
жазарсың
жазарсыңдар
жазарсыз
жазарсыздар
жазар

көру
көрермiн
көрермiз
көрерсiң
көрерсiңдер
көрерсiз
көрерсiздер
көрер

ойнау
ойнармын
ойнармыз
ойнарсың
ойнарсыңдар
ойнарсыз
ойнарсыздар
ойнар

төлеу
төлермiн
төлермiз
төлерсiң
төлерсiңдер
төлерсiз
төлерсiздер
төлер




Отрицание:


Мен
Біз


Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар

жазу
жазбаспын
жазбаспыз
жазбассың
жазбассыңдар
жазбассыз
жазбассыздар
жазбас

көру
көрмеспiн
көрмеспiз
көрмессiң
көрмессiңдер
көрмессiз
көрмессiздер
көрмес

ойнау
ойнамаспын
ойнамаспыз
ойнамассың
ойнамассыңдар
ойнамассыз
ойнамассыздар
ойнамас

төлеу
төлемеспiн
төлемеспiз
төлемессiң
төлемессiңдер
төлемессiз
төлемессiздер
төлемес




8. Будущее время намерения


(Мақсатты келер шақ)

Будущее время намерения выражает действие, обозначающее намерение что-либо сделать. Образуется с помощью суффиксов бақ/бек, пақ/пек, мақ/мек (надеюсь, вы уже сами заметили как похожи эти суффиксы на отрицательные частицы, поэтому и правила их присоединения к глаголу одинаковы), затем следуют Личные окончания-1.



1 Мен
Бiз

глагол +

бақ / бек
пақ / пек
мақ / мек

(шы / шi)



+




пын / пiн (мын / мiн)
пыз / пiз (мыз / мiз)

2 Сен
Сендер
Сiз
Сiздер

сың / сiң
сыңдар / сiңдер
сыз / сiз
сыздар / сiздер

3 Ол, Олар



Так как все суффиксы заканчиваются на глухие согласные қ или к, то после суффиксов будут следовать "глухие" личные окончания: в первом лице единственного числа – пын/пiн, а множественного числа – пыз/пiз. Примеры:

Мен жазбақпын. – Я собираюсь написать. Сен айтпақсың. – Ты хочешь сказать.
Ол сөйлемек. – Он намерен говорить. Сіз демалмақсыз. – Вы намерены отдыхать.
Биыл сіз ауылда болмақсыз. – В этом году вы в ауле быть собираетесь.
Біз қазақ тіліне көп дайындалмақпыз. – Мы к казахскому языку собираемся много готовиться.
Сендер теледидар көрмексіңдер. – Вы телевизор смотреть намерены.
Мен күнде саябақта қыдырмақпын. – Я днем в парке гулять собираюсь.
Біз мейрамханада тамақ iшпекпiз. – Мы в ресторане есть собираемся.

Помимо суффиксов бақ/бек, пақ/пек, мақ/мек могут также присоединятся суффиксы шы/шi. (Так как суффиксы шы/шi заканчиваются на гласную, то после них в первом лице будут следовать личные окончания мын/мiн, мыз/мiз.

Астанада мен Алмамен кездеспекшiмiн. – В Астане я с Алмой встретиться собираюсь.
Ертең бiз сабақ оқымақшымыз. – Завтра мы уроки собираемся учить.

Отрицание
Отрицательная форма образуется при помощи отрицания емес, при этом суффиксы добавляются к основному глаголу, а Личные окончания-1 к отрацинию емес. Так как емес заканчивается на глухую согласную, то добавляются личные окончания в первом лице – пын/пiн (ед.число) и пыз/пiз (мн.число):

Мен жазбақ емеспін. – Я не собираюсь писать.


Сен айтпақ емессің. – Ты не хочешь сказать.
Ол сөйлемек емес. – Он не намерен говорить.
Сіз демалмақ емессіз. – вы не намерены отдыхать.
Биыл сіз ауылда болмақ емессіз. – В этом году вы в ауле быть не собираетесь.
Біз қазақ тіліне көп дайындалмақ емеспіз. – Мы к казахскому языку не собираемся много готовиться.
Сендер теледидар көрмек емессіңдер. – Вы телевизор смотреть не намерены.

Таблицы с примерами:


Мен
Біз


Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар

жазу
жазбақпын
жазбақпыз
жазбақсың
жазбақсыңдар
жазбақсыз
жазбақсыздар
жазбақ

iшу
iшпекпiн
iшпекпiз
iшпексiң
iшпексiңдер
iшпексiз
iшпексiздер
iшпек

төлеу
төлемекпiн
төлемекпiз
төлемексiң
төлемексiңдер
төлемексiз
төлемексiздер
төлемек

оқу
оқымақпын
оқымақпыз
оқымақсың
оқымақсыңдар
оқымақсыз
оқымақсыздар
оқымақ





Мен
Біз


Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар

жазу
жазбақшымын
жазбақшымыз
жазбақшысың
жазбақшысыңдар
жазбақшысыз
жазбақшысыздар
жазбақшы

iшу
iшпекшiмiн
iшпекшiмiз
iшпекшiсiң
iшпекшiсiңдер
iшпекшiсiз
iшпекшiсiздер
iшпекшi

төлеу
төлемекшiмiн
төлемекшiмiз
төлемекшiсiң
төлемекшiсiңдер
төлемекшiсiз
төлемекшiсiздер
төлемекшi

оқу
оқымақшымын
оқымақшымыз
оқымақшысың
оқымақшысыңдар
оқымақшысыз
оқымақшысыздар
оқымақшы




Отрицание:


Мен
Біз


Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар

жазу
жазбақ(шы) емеспiн
жазбақ(шы) емеспiз
жазбақ(шы) емессiң
жазбақ(шы) емессiңдер
жазбақ(шы) емессiз
жазбақ(шы) емессiздер
жазбақ(шы) емес

iшу
iшпек(шi) емеспiн
iшпек(шi) емеспiз
iшпек(шi) емессiң
iшпек(шi) емессiңдер
iшпек(шi) емессiз
iшпек(шi) емессiздер
iшпек(шi) емес

төлеу
төлемек(шi) емеспiн
төлемек(шi) емеспiз
төлемек(шi) емессiң
төлемек(шi) емессiңдер
төлемек(шi) емессiз
төлемек(шi) емессiздер
төлемек(шi) емес

оқу
оқымақ(шы) емеспiн
оқымақ(шы) емеспiз
оқымақ(шы) емессiң
оқымақ(шы) емессiңдер
оқымақ(шы) емессiз
оқымақ(шы) емессiздер
оқымақ(шы) емес



9. Давно прошедшее время (очевидное)


(Бұрынғы өткен шақ)

Давно прошедшее время (очевидное) обозначает действие, завершившееся в прошлом или до начала другого действия в прошлом, причём говорящий был очевидцем этого действия или уверен в нём. Это время глагола образуется с помощью суффиксов қан/кен, которые добавляются после глухих согласных и ған/ген, которые добавляются в остальных случаях, затем следуют Личные окончания-1. Надеюсь, вы не забыли, что после сонорных м, н, ң в первом лице множественного числа следует окончание быз, бiз, а суффиксы данного времени как раз заканчиваются на сонорную "н".



1 Мен
Бiз

глагол +

ған / ген
қан / кен

+




мын / мiн
быз / бiз

2 Сен
Сендер
Сiз
Сiздер

сың / сiң
сыңдар / сiңдер
сыз / сiз
сыздар / сiздер

3 Ол, Олар



Примеры:

Біз ауылға хат жібергенбіз. – Мы в аул письмо отправили.
Мен дүкенге барғанмын. – Я ходил в магазин.
Сен далада тұрғансың. – Ты на улице стоял. Біз үйде болғанбыз. – Мы дома были.
Сіз тамаша ән айтқансыз. – Вы прекрасную песню спели.
Ол былтыр көшкен. – Он в прошлом году переехал.
Жұмыс жексенбiде аяқталған. – Работа в воскресенье была завершена.

Не забывайте, что с глаголами қою, сою, құю, жаю, шаю, сүюследует дополнительная й (жайған – расстилал, қойған – ставил).
А с глаголами оқу, есту, ренжу, даму, қобалжу, тану, еру, абыржу – следуют дополнительные ы или i в зависимости от твёрдости или мягкости слова (оқыған – читал, таныған – узнавал, естiген – слушал)



Отрицание
Отрицательная форма давно прошедшего времени (очевидного) образуется двумя способами, причём второй наиболее употребительный:

1) При помощи отрицательных суффиксов (ба, бе, па, пе, ма, ме), которые присоединяются к корню глагола, затем следуют суффиксы данного времени и Личные окончания-1.

Біз ауылға хат жібермегенбіз. – Мы в аул письмо не отправили.
Мен дүкенге бармағанмын. – Я не ходил в магазин.
Сен далада тұрмағансың. – Ты на улице не стоял.
Сіз тамаша ән айтпағансыз. – Вы прекрасную песню не спели.
Ол былтыр көшпеген. – Он в прошлом году не переехал.

2) При помощи отрицаний жоқ и емес, при этом суффиксы добавляются к основному глаголу, а Личные окончания-1 к отрацинию "жоқ" или "емес". Так как "жоқ" и "емес" заканчиваются на глухую согласную, то личные окончания в первом лице единственного числа – пын/пiн, а множественного числа – пыз/пiз:

Біз ауылға хат жіберген емеспіз. – Мы в аул письмо не отправили.
Мен дүкенге барған емеспiн. – Я не ходил в магазин.
Сен далада тұрған жоқсың. – Ты на улице не стоял.
Сіз тамаша ән айтқан жоқсыз. – Вы прекрасную песню не спели.
Ол былтыр көшкен жоқ. – Он в прошлом году не переехал.

(емес – более категоричное и полное отрицание, чем жоқ)

Таблицы с примерами:

Мен
Біз


Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар

жазу
жазғанмын
жазғанбыз
жазғансың
жазғансыңдар
жазғансыз
жазғансыздар
жазған

айту
айтқанмын
айтқанбыз
айтқансың
айтқансыңдар
айтқансыз
айтқансыздар
айтқан

көру
көргенмiн
көргенбiз
көргенсiң
көргенсiңдер
көргенсiз
көргенсiздер
көрген

iшу
iшкенмiн
iшкенбiз
iшкенсiң
iшкенсiңдер
iшкенсiз
iшкенсiздер
iшкен

оқу
оқығанмын
оқығанбыз
оқығансың
оқығансыңдар
оқығансыз
оқығансыздар
оқыған

есту
естiгенмiн
естiгенбiз
естiгенсiң
естiгенсiңдер
естiгенсiз
естiгенсiздер
естiген




Отрицание:


Мен
Біз


Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар

жазу (1)
жазбағанмын
жазбағанбыз
жазбағансың
жазбағансыңдар
жазбағансыз
жазбағансыздар
жазбаған

жазу (2)
жазған жоқпын
жазған жоқпыз
жазған жоқсың
жазған жоқсыңдар
жазған жоқсыз
жазған жоқсыздар
жазған жоқ

айту (1)
айтпағанмын
айтпағанбыз
айтпағансың
айтпағансыңдар
айтпағансыз
айтпағансыздар
айтпаған

айту (2)
айтқан жоқпын
айтқан жоқпыз
айтқан жоқсың
айтқан жоқсыңдар
айтқан жоқсыз
айтқан жоқсыздар
айтқан жоқ





Мен
Біз


Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар

көру (1)
көрмегенмiн
көрмегенбiз
көрмегенсiң
көрмегенсiңдер
көрмегенсiз
көрмегенсiздер
көрмеген

көру (2)
көрген жоқпын
көрген жоқпыз
көрген жоқсың
көрген жоқсыңдар
көрген жоқсыз
көрген жоқсыздар
көрген жоқ

оқу (1)
оқымағанмын
оқымағанбыз
оқымағансың
оқымағансыңдар
оқымағансыз
оқымағансыздар>
оқымаған

оқу (2)
оқыған жоқпын
оқыған жоқпыз
оқыған жоқпың
оқыған жоқсыңдар
оқыған жоқсыз
оқыған жоқсыздар
оқыған жоқ







Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   57




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет