7. Будущее предположительное время глагола
(Болжалды келер шақ)
Будущее предположительное время глагола обозначает вероятное действие, причём степень вероятности является неопределённой. Образуется с помощью суффиксов ар/ер/р. После согласных – ар/ер, в зависимости от твёрдости или мягкости слова, и р – после гласных. И, конечно, добавляются Личные окончания-1.
1 Мен
Бiз
|
|
мын / мiн
мыз / мiз
|
2 Сен
Сендер
Сiз
Сiздер
|
сың / сiң
сыңдар / сiңдер
сыз / сiз
сыздар / сiздер
|
3 Ол, Олар
|
–
|
Примеры:
Мен ертең дүкенге барармын. – Я завтра, возможно, в магазин пойду.
Мен жазармын. – Я, возможно, напишу. Сен айтарсың. – Ты, возможно, скажешь.
Ол көрер. – Он, возможно, увидит. Сіз демаларсыз. – Вы, наверно, отдохнете.
Біз жазда демалуға барармыз. – Мы летом отдыхать, возможно, поедем.
Сіздер мәтінді аударарсыздар. – Вы текст, наверно, переведёте.
Қонақтар сағат алтыда келер. – Гости в шесть часов придут, наверно.
Отрицание
Отрицательная форма образуется при помощи отрицательных суффиксов (ба, бе, па, пе, ма, ме), которые присоединяются к корню глагола, затем следуют суффикс с и Личные окончания-1. Обратите внимание, что суффикс с – глухой, соответственно, после него в первом лице единственного числа добавляются окончания пын/пiн, а во множественном числе пыз/пiз:
Мен ертең дүкенге бармаспын. – Я завтра, возможно, в магазин не пойду.
Сіздер мәтінді аудармассыздар. – Вы текст, наверно, не переведете.
Ол көрмес. – Он, возможно, не увидит. Сіз демалмассыз. – Вы, наверно, не отдохнете.
Біз жазда демалуға бармаспыз. – Мы летом отдыхать, возможно, не поедем.
Жан сабаққа келмес, себебi ол аурып жатыр. – Наверно, Жан на урок не придёт, потому что он болеет.
Таблицы с примерами:
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
|
жазу
жазармын
жазармыз
жазарсың
жазарсыңдар
жазарсыз
жазарсыздар
жазар
|
көру
көрермiн
көрермiз
көрерсiң
көрерсiңдер
көрерсiз
көрерсiздер
көрер
|
ойнау
ойнармын
ойнармыз
ойнарсың
ойнарсыңдар
ойнарсыз
ойнарсыздар
ойнар
|
төлеу
төлермiн
төлермiз
төлерсiң
төлерсiңдер
төлерсiз
төлерсiздер
төлер
|
|
Отрицание:
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
|
жазу
жазбаспын
жазбаспыз
жазбассың
жазбассыңдар
жазбассыз
жазбассыздар
жазбас
|
көру
көрмеспiн
көрмеспiз
көрмессiң
көрмессiңдер
көрмессiз
көрмессiздер
көрмес
|
ойнау
ойнамаспын
ойнамаспыз
ойнамассың
ойнамассыңдар
ойнамассыз
ойнамассыздар
ойнамас
|
төлеу
төлемеспiн
төлемеспiз
төлемессiң
төлемессiңдер
төлемессiз
төлемессiздер
төлемес
|
|
8. Будущее время намерения
(Мақсатты келер шақ)
Будущее время намерения выражает действие, обозначающее намерение что-либо сделать. Образуется с помощью суффиксов бақ/бек, пақ/пек, мақ/мек (надеюсь, вы уже сами заметили как похожи эти суффиксы на отрицательные частицы, поэтому и правила их присоединения к глаголу одинаковы), затем следуют Личные окончания-1.
1 Мен
Бiз
|
глагол +
|
бақ / бек
пақ / пек
мақ / мек
(шы / шi)
|
+
|
|
пын / пiн (мын / мiн)
пыз / пiз (мыз / мiз)
|
2 Сен
Сендер
Сiз
Сiздер
|
сың / сiң
сыңдар / сiңдер
сыз / сiз
сыздар / сiздер
|
3 Ол, Олар
|
–
|
Так как все суффиксы заканчиваются на глухие согласные қ или к, то после суффиксов будут следовать "глухие" личные окончания: в первом лице единственного числа – пын/пiн, а множественного числа – пыз/пiз. Примеры:
Мен жазбақпын. – Я собираюсь написать. Сен айтпақсың. – Ты хочешь сказать.
Ол сөйлемек. – Он намерен говорить. Сіз демалмақсыз. – Вы намерены отдыхать.
Биыл сіз ауылда болмақсыз. – В этом году вы в ауле быть собираетесь.
Біз қазақ тіліне көп дайындалмақпыз. – Мы к казахскому языку собираемся много готовиться.
Сендер теледидар көрмексіңдер. – Вы телевизор смотреть намерены.
Мен күнде саябақта қыдырмақпын. – Я днем в парке гулять собираюсь.
Біз мейрамханада тамақ iшпекпiз. – Мы в ресторане есть собираемся.
Помимо суффиксов бақ/бек, пақ/пек, мақ/мек могут также присоединятся суффиксы шы/шi. (Так как суффиксы шы/шi заканчиваются на гласную, то после них в первом лице будут следовать личные окончания мын/мiн, мыз/мiз.
Астанада мен Алмамен кездеспекшiмiн. – В Астане я с Алмой встретиться собираюсь.
Ертең бiз сабақ оқымақшымыз. – Завтра мы уроки собираемся учить.
Отрицание
Отрицательная форма образуется при помощи отрицания емес, при этом суффиксы добавляются к основному глаголу, а Личные окончания-1 к отрацинию емес. Так как емес заканчивается на глухую согласную, то добавляются личные окончания в первом лице – пын/пiн (ед.число) и пыз/пiз (мн.число):
Мен жазбақ емеспін. – Я не собираюсь писать.
Сен айтпақ емессің. – Ты не хочешь сказать.
Ол сөйлемек емес. – Он не намерен говорить.
Сіз демалмақ емессіз. – вы не намерены отдыхать.
Биыл сіз ауылда болмақ емессіз. – В этом году вы в ауле быть не собираетесь.
Біз қазақ тіліне көп дайындалмақ емеспіз. – Мы к казахскому языку не собираемся много готовиться.
Сендер теледидар көрмек емессіңдер. – Вы телевизор смотреть не намерены.
Таблицы с примерами:
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
|
жазу
жазбақпын
жазбақпыз
жазбақсың
жазбақсыңдар
жазбақсыз
жазбақсыздар
жазбақ
|
iшу
iшпекпiн
iшпекпiз
iшпексiң
iшпексiңдер
iшпексiз
iшпексiздер
iшпек
|
төлеу
төлемекпiн
төлемекпiз
төлемексiң
төлемексiңдер
төлемексiз
төлемексiздер
төлемек
|
оқу
оқымақпын
оқымақпыз
оқымақсың
оқымақсыңдар
оқымақсыз
оқымақсыздар
оқымақ
|
|
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
|
жазу
жазбақшымын
жазбақшымыз
жазбақшысың
жазбақшысыңдар
жазбақшысыз
жазбақшысыздар
жазбақшы
|
iшу
iшпекшiмiн
iшпекшiмiз
iшпекшiсiң
iшпекшiсiңдер
iшпекшiсiз
iшпекшiсiздер
iшпекшi
|
төлеу
төлемекшiмiн
төлемекшiмiз
төлемекшiсiң
төлемекшiсiңдер
төлемекшiсiз
төлемекшiсiздер
төлемекшi
|
оқу
оқымақшымын
оқымақшымыз
оқымақшысың
оқымақшысыңдар
оқымақшысыз
оқымақшысыздар
оқымақшы
|
|
Отрицание:
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
|
жазу
жазбақ(шы) емеспiн
жазбақ(шы) емеспiз
жазбақ(шы) емессiң
жазбақ(шы) емессiңдер
жазбақ(шы) емессiз
жазбақ(шы) емессiздер
жазбақ(шы) емес
|
iшу
iшпек(шi) емеспiн
iшпек(шi) емеспiз
iшпек(шi) емессiң
iшпек(шi) емессiңдер
iшпек(шi) емессiз
iшпек(шi) емессiздер
iшпек(шi) емес
|
төлеу
төлемек(шi) емеспiн
төлемек(шi) емеспiз
төлемек(шi) емессiң
төлемек(шi) емессiңдер
төлемек(шi) емессiз
төлемек(шi) емессiздер
төлемек(шi) емес
|
оқу
оқымақ(шы) емеспiн
оқымақ(шы) емеспiз
оқымақ(шы) емессiң
оқымақ(шы) емессiңдер
оқымақ(шы) емессiз
оқымақ(шы) емессiздер
оқымақ(шы) емес
|
|
9. Давно прошедшее время (очевидное)
(Бұрынғы өткен шақ)
Давно прошедшее время (очевидное) обозначает действие, завершившееся в прошлом или до начала другого действия в прошлом, причём говорящий был очевидцем этого действия или уверен в нём. Это время глагола образуется с помощью суффиксов қан/кен, которые добавляются после глухих согласных и ған/ген, которые добавляются в остальных случаях, затем следуют Личные окончания-1. Надеюсь, вы не забыли, что после сонорных м, н, ң в первом лице множественного числа следует окончание быз, бiз, а суффиксы данного времени как раз заканчиваются на сонорную "н".
1 Мен
Бiз
|
глагол +
|
ған / ген
қан / кен
|
+
|
|
мын / мiн
быз / бiз
|
2 Сен
Сендер
Сiз
Сiздер
|
сың / сiң
сыңдар / сiңдер
сыз / сiз
сыздар / сiздер
|
3 Ол, Олар
|
–
|
Примеры:
Біз ауылға хат жібергенбіз. – Мы в аул письмо отправили.
Мен дүкенге барғанмын. – Я ходил в магазин.
Сен далада тұрғансың. – Ты на улице стоял. Біз үйде болғанбыз. – Мы дома были.
Сіз тамаша ән айтқансыз. – Вы прекрасную песню спели.
Ол былтыр көшкен. – Он в прошлом году переехал.
Жұмыс жексенбiде аяқталған. – Работа в воскресенье была завершена.
Не забывайте, что с глаголами қою, сою, құю, жаю, шаю, сүю – следует дополнительная й (жайған – расстилал, қойған – ставил).
А с глаголами оқу, есту, ренжу, даму, қобалжу, тану, еру, абыржу – следуют дополнительные ы или i в зависимости от твёрдости или мягкости слова (оқыған – читал, таныған – узнавал, естiген – слушал)
|
Отрицание
Отрицательная форма давно прошедшего времени (очевидного) образуется двумя способами, причём второй наиболее употребительный:
1) При помощи отрицательных суффиксов (ба, бе, па, пе, ма, ме), которые присоединяются к корню глагола, затем следуют суффиксы данного времени и Личные окончания-1.
Біз ауылға хат жібермегенбіз. – Мы в аул письмо не отправили.
Мен дүкенге бармағанмын. – Я не ходил в магазин.
Сен далада тұрмағансың. – Ты на улице не стоял.
Сіз тамаша ән айтпағансыз. – Вы прекрасную песню не спели.
Ол былтыр көшпеген. – Он в прошлом году не переехал.
2) При помощи отрицаний жоқ и емес, при этом суффиксы добавляются к основному глаголу, а Личные окончания-1 к отрацинию "жоқ" или "емес". Так как "жоқ" и "емес" заканчиваются на глухую согласную, то личные окончания в первом лице единственного числа – пын/пiн, а множественного числа – пыз/пiз:
Біз ауылға хат жіберген емеспіз. – Мы в аул письмо не отправили.
Мен дүкенге барған емеспiн. – Я не ходил в магазин.
Сен далада тұрған жоқсың. – Ты на улице не стоял.
Сіз тамаша ән айтқан жоқсыз. – Вы прекрасную песню не спели.
Ол былтыр көшкен жоқ. – Он в прошлом году не переехал.
(емес – более категоричное и полное отрицание, чем жоқ)
Таблицы с примерами:
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
|
жазу
жазғанмын
жазғанбыз
жазғансың
жазғансыңдар
жазғансыз
жазғансыздар
жазған
|
айту
айтқанмын
айтқанбыз
айтқансың
айтқансыңдар
айтқансыз
айтқансыздар
айтқан
|
көру
көргенмiн
көргенбiз
көргенсiң
көргенсiңдер
көргенсiз
көргенсiздер
көрген
|
iшу
iшкенмiн
iшкенбiз
iшкенсiң
iшкенсiңдер
iшкенсiз
iшкенсiздер
iшкен
|
оқу
оқығанмын
оқығанбыз
оқығансың
оқығансыңдар
оқығансыз
оқығансыздар
оқыған
|
есту
естiгенмiн
естiгенбiз
естiгенсiң
естiгенсiңдер
естiгенсiз
естiгенсiздер
естiген
|
|
Отрицание:
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
|
жазу (1)
жазбағанмын
жазбағанбыз
жазбағансың
жазбағансыңдар
жазбағансыз
жазбағансыздар
жазбаған
|
жазу (2)
жазған жоқпын
жазған жоқпыз
жазған жоқсың
жазған жоқсыңдар
жазған жоқсыз
жазған жоқсыздар
жазған жоқ
|
айту (1)
айтпағанмын
айтпағанбыз
айтпағансың
айтпағансыңдар
айтпағансыз
айтпағансыздар
айтпаған
|
айту (2)
айтқан жоқпын
айтқан жоқпыз
айтқан жоқсың
айтқан жоқсыңдар
айтқан жоқсыз
айтқан жоқсыздар
айтқан жоқ
|
|
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
|
көру (1)
көрмегенмiн
көрмегенбiз
көрмегенсiң
көрмегенсiңдер
көрмегенсiз
көрмегенсiздер
көрмеген
|
көру (2)
көрген жоқпын
көрген жоқпыз
көрген жоқсың
көрген жоқсыңдар
көрген жоқсыз
көрген жоқсыздар
көрген жоқ
|
оқу (1)
оқымағанмын
оқымағанбыз
оқымағансың
оқымағансыңдар
оқымағансыз
оқымағансыздар>
оқымаған
|
оқу (2)
оқыған жоқпын
оқыған жоқпыз
оқыған жоқпың
оқыған жоқсыңдар
оқыған жоқсыз
оқыған жоқсыздар
оқыған жоқ
|
|
Достарыңызбен бөлісу: |