Грамматикасы
Пысықтауыштың сөйлем ішіндегі орны
жүктеу/скачать 1.05 Mb.
|
Пысықтауыштың сөйлем ішіндегі орныПысықтауыш сөйлем мүшелерінің ішіндегі орын тәртібі өзге ріп отыратын сөйлем мүшесі болып табылады. Сөйлемнің басқа мүшелеріне қарағанда орын тәртібі өзгермелі болғанмен, пысық тауыштың сөйлемдегі орын тәртібі жалпы алғанда толықтай еркін емес. Сапалық, сандық мағынаны білдіретін қимылсын, жиілік, шама, өлшемді білдіретін пысықтауыштар жағдаятты білдіретін мекен, мезгіл, мақсат, себеп, салдар, нәтижелік, шартты, қарсы лықты пысықтауыштарға қарағанда тұлға сөзге жақын орналаса ды. Жиілікті білдіретін «always, never, ever, often, seldom» т.б. пы сықтауыш сөздер семантикалық форманың алдында немесе етістік баяндауыштың аналитикалық формаларының ішінде орналасады. I usually get up at seven o’clock (Мен әдетте сағат жетіде тұрамын). He has never been to London (Ол Лондонда ешқашан болып көрген емес). They have hardly ever missed their classes (Ол ешуақытта сабақтан қалып көрген емес). Шама, өлшемдік, қимылсын пысықтауыштар баяндауыштан кейін, ал егер сөйлемде бір ғана толықтауыш болса, онда тура толықтауыштан кейін тұрады. I am quite free now (Қазір менің қолым әбден бос). Guerrero had managed to pay forty-seven dollars cash (Герреро қырық сегіз доллар нақты ақша төлеп кетті). They walked so slowly (Олар өте жай жүрді). Егер сөйлемде шылаулы толықтауыш болса, сөйлем мүшеле рінің орын тәртібі етістіктен кейін қимылсын пысықтауыш, одан кейін шылаулы толықтауыш келетін ретпен орналасады. She is doing well in English (Ол ағылшын тілін жақсы оқиды). Oslow worked hard at his book (Ослоу кітабына көп еңбек етті). Мезгіл, мекен пысықтауыштар ереже бойынша сөйлемнің басында не соңында тұрады. Көбінесе эмфатикалық сөйлемдерде пысықтауыш сөз басында тұрады. We have English classes on Monday (Бізде дүйсенбіде ағылшын тілі сабағы болады). On Saturday he doeasn’t go to his work (Сенбіде ол жұмысқа бармайды). The taxi was moving along the expressway (Такси кең жолмен жүріп келе жатты). On a radio panel a yellow light came on (Радио тақтасында сары шам жанды). Егер сөйлемде екі пысықтауыш болса, мекен пысықтауыш мез гіл пысықтауышқа қарағанда баяндауыш етістікке жақын тұрады. We lived in Almaty in 1998 (Біз 1998 жылы Алматыда тұрдық). Еск ер т у. Нақты мағыналы пысықтауыштар жалпы мағына дағы пысықтауыштардың алдында тұрады. Мысалы, сағатты көрсететін мезгіл пысықтауыш аптаның күнін немесе күннің бір мезгілін білдіретін мезгіл пысықтауыштан бұрын тұрады. He finishes his work at five o’clock on Friday (Ол жұма күні жұмысын сағат бесте аяқтайды). They usually go home by nine o’clock in the evening (Олар әдетте үйлеріне кешкі тоғызға таман қайтады). Егер сөйлемде толықтауыш болса, мезгіл, мекен пысықтауыштар одан кейін келеді. He’ll bring back the book next week (Ол кітапты келесі аптада қайтарады). I’ll speak to him after classes (Мен онымен сабақтан соң сөйлесемін). Эмоциялы айтылымдарда, кейбір пысықтауыштар сөйлемнің басында тұруы сөйлем мүшелерінің орын ауысуының нәтиже сінде болады. Мұндай пысықтауыштар жиілікті білдіретін «nev- er, nowhere» сөздері, мезгілді білдіретін «no sooner ... than, only, now, then», мекенді білдіретін «up, іn, out, off, away», қимылды білдіретін «so, thus» үстеулерден жасалады. Up and down looked the owner of the gallery (Галереяның иесі оған басынан аяғына дейін қарап шықты). Only then did Inez understand everything (Тек кейін ғана Инез бәрін түсінді). Never had he known a more unhappy person (Ол бұдан өткен мұңлы адамды ешқашан көрген емес). No sooner she woke up than somebody knocked at the door (Біреу есікті қаққанша ол оянған жоқ). Only now he can afford himself to travel to Europe (Тек қазір ғана оның Еуропаға саяхат жасауға жағдайы бар). Nowhere would he go, nowhere would he live (Баратын да жері жоқ, тұратын да жері жоқ). Hardly had they reached the sea, when there was a storm (Енді ғана теңізге жеткенде, дауыл тұрып кетті). «Now, then, here there» пысықтауыш сөздерінің сөйлем басында келуі де сөйлем мүшелерінің орын ауыстыруы нәтижесінде болады. Сөйлем басында келген мұндай пысықтауыштар, егер сөйлемнің бастауышы зат есімнен жасалса, сілтеу есімдігінің мағынасын береді. Here you are (Мінекейіңіз). There came a taxi (Сосын такси келді). Now let’s clear up some points (Ал енді кейбір нәрселерді анықтап алайық). Then began another life in a new place (Сосын жаңа жерде басқаша өмір басталды). Сөйлемге эмфатикалық мағына беру мақсатында пысықта уыштың кез келген түрі өзі қатысты тұлға сөзден алшақ тұрады. Жағдаятты білдіретін пысықтауыштар ісәрекеттің ішкі сапасын білдіретін пысықтауыштарға қарағанда өзі қатысты тұлға сөзден алшақ тұрады. Жанама пысықтауыштар күрделі болып келеді. Олар негізінен үстеу не есім тұлғалы тіркестен, есімше, 264 көсемше, герундийлі күрделі тіркестерден немесе абсолютті конструкциядан жасалады. Жанама пысықтауыштар сөйлемнің басында не аяғында, ал кейде ортасында тұрады. Sighing, unwillingly, he got up on foot (Күрсініп, құлықсыз ол орнына тұрды). In the night, as a rule they had a little celebration (Әдетте түнде, олар кішкентай той жасайтын (аздап тойлайтын). Slowly, methodically, they sat about getting themselves eat en fish (Жәй, шеберлікпен олар балық жеп отыратын). Light, penniless Guerrero was going overseas (Жүксіз, ақшасыз Герреро мұхиттың арғы жағына бармақшы). Holding a pen in one hand, a paper in the other the doc tor came over also (Бір қолында қаламы, екінші қолында қағазы бар дәрігер де келді). Glancing without any interest at the things in the shop win- dows he moved forward (Дүкеннің терезесіндегі заттарға көңіл аударып көз салмай Дриоли алға жүріп келе жатты). All the necessities are here, you can begin (Барлық қажетті заттар бар, бастауыңызға болады).
|