ҮНДІСТАННЫҢ ӘСКЕРИ-ЯДРОЛЫҚ БАҒДАРЛАМАСЫ

«Қырғи-қабақ соғыс» кезінде Үндістанның ядролық бағдарламасын дамыту, ең алдымен қорғаныс мүмкіндіктерін арттыру мақсатында, негізінен Қытаймен арадағы қатынастағы шиеленісті жағдай есепке ала отырып жүргізілген еді. Ол шиеленіс - 1959 ж. болған Тибет оқиғасы, 1962 ж. Қытай мен Үндістан арасындағы болған соғыстағы жеңіліс, аумақтық қақтығыстардың болуы және Азияда алдыңғы қатарлы держава болу үшін жарыс. Бірақ мемлекеттің әскери бағдарламасын ядролық қарумен байланыстырудағы соңғы түрткі, әрине Қытайдың 1964 ж. «ядролық клубқа» мүше болуы.

Басқа бір негізгі фактор - ол Пәкістанмен арадағы жиі әскери қақтығыстарға әкеп соғатын текетірес. Екі мемлекеттің әрқайсысы бір-бірін әскери қарсылас ретінде бағалап, ядролық қару шықпай тұрып ядролық бағдарламасын іске асыруға асықты. Ең алғаш ядролық жарылысты 1974 ж. Үндістан іске асырды. Бұл оқиға «бейбіт жарылыс» деп аталғанымен, Пәкістанға және бүкіл әлемге көрсетілген мемлекеттің әскери әлеуеті еді. Пәкістан да көп күткізбей өзінің ядролық зерттеулерін тездетті. Ол туралы мәліметтер Үндістанда тек 1970 жылдардың соңында 1980 жылдардың басында ғана пайда болды.

Жалпы, әскер саны, халық саны, территория және экономикалық даму тұрғысынан алсақ, Пәкістанмен күресте Үндістанға ядролық қару керек емес болатын. Бірақ Пәкістанды қолдаушы АҚШ пен Қытай сияқты державалар болды. Ал Үндістан мен КСРО арасындағы қатынас тығыз болғанымен, бір-бірін қолдау мәселесі туындамаған. Мәскеу Үндістан АҚШ-пен немесе Қытаймен соғысатын жағдайда көмектесуге уәде бере алмады.

Аймақтағы жалпы саяси жағдай екі алып державаның арасындағы жағдайдың шиеленісуімен (1970 жылдар шеңберінде екі алып державаның ядролық қару күші жағынан бес есе өсті) және шекаралас елдердің ядролық қару мөлшерінің өсуімен сипатталады. Үндістанға жақын орналасқан Үнді аралдарында америкалық әскери базалары орын тепті, ал оның акваториясында ядролық қаруға толы АҚШ-тың әскери-теңіз базалары орналасты. Қытайдың ракета-ядролық әлеуетінің өсуімен қатар, Қытай-Пәкістан қарым-қатынастарының жақсаруы Үндістан үшін қауіпті жағдай туғызды.

Осы жағдайға орай, 1960 жылы Үндістан 40 МВт күші бар Канада салған «Цирус» атты ядролық реакторда ядролық қару жасауға кірісті. 1963 жылы «атмосферада, ғарышта, су астында ядролық жарылыстарға тыйым салу Келісіміне» қол қоюына қарамастан 1965 жылы Үндістан үкіметі жер асты жарылыстарына қолдау көрсетті [1]. Ал 1974 жылы қуаты 12-15 кт жер асты жарылысы ұйымдасты-рылды. 1990 жж. әлемдік қауымдастық Үндістанды ядролық қаруы бар мемлекеттер қатарына қосты.

Сонымен қатар Оңтүстік Азиядағы жағдай біртіндеп Үндістанның ұлттық қауіпсіздігіне қарай ауысты. 1971 ж. Пәкістанмен арадағы соғыста жеңген Үндістанның әскери әлеуеті елеулі өсті. Америка-Пәкістан қарым-қатынастары да әлсіреді. Өйткені АҚШ Конгресі Бенгалиядағы Пәкістан әскерінің әрекетін қатты сынға алды. Қытай да Пәкістанға тікелей әскери көмек көрсете алмады. Екі көршілес елдің арасындағы шиеленістің себебі бұрынғыдай Кашмир болатын [2].

1980 жылдардың соңынан бастап үнді-қытай қатынастары жақсарып, Үндістан Қытайды ең алғаш қауіп деп қарастырмады. Пекин «ядролық қаруды таратпау жөніндегі келісімді» ратификациялады, ядролық қаруды бірінші болып қолданбау қағидасын қабылдады, химиялық қаруға тыйым салу және жою туралы Конвенциясына қосылды, ал 1996 жылы «ядролық сынақтарға жалпылай тыйым салу туралы келісіміне» қол қойды. Екі ел арасындағы конфронтация тығыз қарым- қатынастарға және шекарадағы сенім әрекеттеріне жол берді. 1996 жылы екі жақ шекарадағы әскердің санын азайту туралы жобалы келісімге қол қойды [3].

Соған қарамастан, жалғасып жатқан Пәкістан-Қытай әскери-техникалық қатынастар Үндістан үшін келеңсіз фактор болып қала берді. Сонымен қатар ол алып қолдаушыдан және әскери техникамен қамтамасыз ететін КСРО-дан айырылды. Алып ядролық державаның құлауы «қырғи-қабақ» соғыстың аяқталуын білдірді, алайда ол Оңтүстік Азиядағы стратегиялық жағдайдың Үндістан мен ислам әлеміне қарай ауысуын сипаттады.

Биполярлы жүйенің күйреуінен кейін, негізгі аймақтық қарсылас Пәкістанның әлсіреуі және Қытаймен арадағы қатынастың қалпына келуі Үндістанның қауіпсіздігін аймақтық және жаһандық түрде күшейтті. Осыған қарамастан Үндістан ядролық бағдарламасын тоқтатпай, керісінше дамытты.

Оның себебі - ең алдымен Үндістанның державалық, геосаяси мүдделері. Ол Оңтүстік Азиямен ғана шектелмей, бүкіл әлемде де беделге ие болғысы келді. Оған дәлел болып 2004 жылы 21 қыркүйекте Үндістан Бразилия, Жапония және Германиямен бірге БҰҰ-ның 1945 жылдан кейінгі болған әлемдегі өзгерістерді ескере отырып, Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшелерінің қатарына қосылғысы келетіндігін жариялады [4].

Әлемдік қауымдастықта елеулі беделге ие болу және өз қауіпсіздігі мен егемендігін сақтау үшін ең оңай жол – ол Үндістан басшылығы «ядролық клуб» мүшесі болу деп ұйғарды.

Осы орайда, КСРО-ның ыдырауы Үндістанның өз күшіне сенім артып, әскери бағдарламасын, соның ішінде ядролық бағдарламасын одан әрі күшейтуге негіз қалады. Соның көмегімен жиырма бірінші ғасырда бұл мемлекет әлемдік деңгейдегі алып держава саналды.

Негізінен, жер шарындағы ядролық қаруды жою туралы ұсыныстарды Үндістан қолдап, өзі де қарсы емес болатын. Бірақ «ядролық қаруды таратпау туралы Келісімді» тек 5 ядролық державаның мүдделерін қорғауға арналғанын көріп, оның айқын қарсыласына айналды. Бұл келісім «ядролық клуб» мүшелерінің мүдделерін қорғап, басқа мемлекеттерді шеттету екендігін айтты.

1993 жылы Дели «ядролық сынақтарды жаппай тоқтату туралы келісімнің» бастамашысы болды. Алайда бұл келісім қолдау таппағасын, 1996 жылы қыркүйектегі БҰҰ Бас Ассамблеясының сессиясында келісімге қарсы позиция ұстанды.

Ядролық сынақтар алдында Үндістан Қытайдан төнген қауіпті себеп етіп, «ядролық табалдырықтан» аттады. Ол туралы жариялаған сол кездегі қорғаныс министрі Дж. Фернандес [5].

Қытайдан және Пәкістаннан төнген қауіп Үндістанда саяси партиялар мен қоғамдық ұйымдарға ел ішінде саяси күрес үшін пайдаланылды. Ядролық сынақтар өткізу шешімін «Бхаратия джаната парти» бастаған коалициялық үкімет қабылдады. Бұл партия өзінің сайлаудағы манифестінде «ядролық табалдырықтан» өтуге уәде берген. Ел парламентінде тұрақсыз азшылыққа ие болған және 1998 жылы қиын ішкі саяси жағдайда болған үкімет үшін аталмыш қадам маңызды еді. «Бхаратия джаната парти» берген уәдесін орындауы елдегі жағдайды қалыптастыру және басшы коалицияның позициясын күшейту үшін болатын. Бұл қадам өзін ақтады. Ядролық сынақтардан кейін, яғни 1998 жылдың 26-27 маусым айында өткен сұрау нәтижелері мынадай болды: респонденттердің 80%-ы үкіметтің ядролық сынақтар ұйымдастыру туралы шешімін қолдады, ал 65%-ы ядролық сынақтардың ел қауіпсіздігі үшін жасалғанына келісті. Етек алған ұлттық толқын үкімет тарапын күшейтті [6].

1998 жылы маусым айындағы ядролық сынақтардың себебі Пәкістанмен арадағы келіспеушілік болды. Үндістан-Пәкістан саяси диалогі тоқтатылды, екі ел бір-бірін ядролық амбиция және шекара бойына баллистикалық ракета орналастыруын айыптады. Бұл қарсы әрекеттер және халықаралық санкциялар салу қаупін туғызды. Шекаралы аудандарда қарулы қақтығыстар көбейді, жағдай шиеленісіп, террористік әрекеттер күшейді. Пәкістандағы орта қашықтық ракетаның пайда болуы қатынасты одан әрі нашарлатты [7].

Ашық жарияланған ядролық сынақтар 1974 жылы ядролық жарылыс болған Раджастхандағы Покхаран полигонында өтті. 1998 жылы 11 маусымда үш ядролық жарылыс орын алды: біріншісінің (термоядролық) 45 кт, екіншісінің 15 кт, үшіншісінің 1 кт күші болды. Осыдан кейін тез арада Пәкістан тарапынан да ядролық сынақтар болып өтті.

Эксперттердің бағалауы бойынша, қазіргі уақытта Үндістан 30-35 дайын ядролық заряд, сонымен қатар бірнеше күнде жиналатын дайын құрайтын компоненттер саны бар. Қару плутонийінің мөлшері - 225-370 кг. Ол 50-90 ядролық заряд жасауға жетеді. Сонымен қатар Үндістанда қару уранының да мөлшері жеткілікті [8]. Басқалары Үндістанда 45-тен 95-ке дейін, ал кейбіреулері 60-тан 100-ге дейін ядролық қару бірлігі бар екендігін айтады [9]. Жеткізу құралдары да мемлекеттің ядролық бағдарламасы шеңберінде сатып алынды немесе шығарылды [10].

Ядролық бомбалар тасымалдайтын әскери ұшақтардың көптеген түрлері бар (Миг-27, Су-30МКИ, Мираж-2000, Ягуар) [11]. Ракета шығаруда да Үндістан алдыңғы қатарлы мемлекеттер санына кіреді. 1960 жж. басында Үндістан ғарыш кеңістігін зерттеуді бастады, ал 1980 жылы дамушы елдер арасында алғашқы болып жер орбитасына жасанды серік жіберді. Ракета-ядролық әлеуетінің өсуі қару арсеналының өсуімен қатар жүріп отыр. «Стэлс» технологиясы бойынша әскери ұшақ жасап шығару көзделуде. Әскери флот та әр түрлі кластағы әскери кемелермен толығуда. Оның жартысы сатып алынса, жартысы жасалып шығарылуда.

1983 жылы «ракета жасау бағдарламасы» дамытылды. Ол әр түрлі мақсаттағы ракеталарды жасатты, соның ішінде жер-жер класындағы «Притхви» қысқа қашықтықтағы ракета, «Наг» атты жаңа типтегі танкіге қарсы ракета, «Тришул» және «Акаш» атты жер-ауа ракеталары. Қысқа қашықтық «Притхви-1» (150 км) ракеталары үнді әскерінде одан бұрын болды. 250-350 қашықтыққа жететін «Сагарика» атты теңіз ракетасын жасап шығару жұмыстары қарқынды түрде жүруде. Ресеймен қосылып шығарылған «Брамос» атты кемелерге қарсы қолданылатын ракеталар сериялық шығарылуда. Олар теңіз және әуе ракеталары ретінде қолданыла алады. Ракеталық бағдарламасын ұйымдастыруда Үндістан КСРО/Ресей, ФРГ мен Францияның көмегін қолданды. Бірақ ракета жасап шығару, негізінен, өз ғылыми-өндірістік базасына негізделді [12].

1994 жылы «Агни» атты ракеталардың сынағы АҚШ-тың қысымымен тоқтатылды. Бірақ
1997 жылы Пәкістан қашықтығы 600 километрден астам «Хатф-3» баллистикалық ракеталардың сынағын бастаған соң, «Агни» ракеталарының сынақтары жалғасты. 2002 жылы күзде Үндістан орта қашықтықтағы (1500-2500 км) және жақын қашықтықтағы (700 км) «Агни» ракеталарының сынағын аяқтап, олар қаруға алынды. Бұл ракеталардың қашықтығын 5000 километрге дейін апару көзделді. Осы ракеталар Үндістанның ракета-ядролық бағдарламасының негізі деуге болады. Бұл бағдарламаның сәтті жалғасы болып «Сурья» атты 8-12 мың километр қашықтыққа жететін құрлықаралық ракеталар саналады.

Оңтүстік Азиядағы мемлекеттер қатарынан әскери әлеуеті бойынша Үндістанды бөліп қарастыруға болады. Өйткені аймақтағы мемлекеттер арасында Үндістан әскери немесе қорғаныс саласында едәуір дамып келе жатыр. Оны қойып, әлемдік қауымдастықта да өз орнын жоғары бағалап, бірден-бір алып ядролық қаруы бар державалар қатарына қосылмақ. Отандық патриотизм, әскери әлеует және көршілес елдермен арадағы шиеленіс ядролық бағдарламаны талап етті. Сондай-ақ, осы факторлар есебінен әлемде бөлек орын алып, өз ұстанымын күшейтуде десек те болады.

_________________________________
1 Сотников В. И. Ядерная проблема в индийско-пакистанских отношениях. — М., 2003. — С. 25.

2 Nuclear Power in India and Pakistan. — New Delhi, Sept. 2004. — (Nuclear Issues Briefing Paper; 45).

3 Singh Swaran. Sino-Indian CBMs: Problems and Prospects // Strategic Analysis [New Delhi]. — 1997. — July.

4 india@online.ru, Sept. 23, 2004.

5 Peace at N-Point // The Hindustan Times. — 1998. — May 4.

6 Kanthan Pradeep. India’s Nuclear Tests Reflect National Consensus // Nuclear Developments in South Asia and the Future of Global Arms Control / Ed. by R. Azizian; Centre for Strategic Studies. — Auckland, 2001. — P. 81—90.

7 Sunday Times of India. — 1998. — May 31.

8 Cirincione J., Wolfsthal J. B., Rajkumar M. Deadly Arsenals: Tracking Weapons of Mass Destruction / Carnegie Endowment for Intern. Peace. — Washington, 2002. — Р. 191.

9 http://www.global security newswire. February 25, 2002.

10 Cirincione J., Wolfsthal J. B., Rajkumar M. Op. cit. — Р. 191.

11 SIPRI Yearbook 2003: Armaments, Disarmament and International Security. — New York, 2003. — P. 622.

12 Белокреницкий В. Я., Москаленко В. Н., Шаумян Т. Л. / Южная Азия в мировой политике. — М., 2003. — С. 228.

Статья охватывает тему ядерной программы Индии. Также проделан анализ политики и роли государства в мировом сообществе в связи с появлением в Индии ядерного оружия и приводятся официальные данные о ядерной программе, разработанной правительством страны.

The article is about the nuclear program of India. It gives a description about the role of India in the world and the role of nuclear weapon in policy of the state. There are given true facts about the nuclear program of the government.

Таможенные тарифы строятся на основе товарных классификаторов, содержащих перечень товаров, распределяемых по соответствующей схеме. В настоящее время наиболее распространенным классификатором товаров, обращающихся в международной торговле, является Гармонизационная система описания и кодирования товаров. Наряду с ней используется Брюссельская таможенная номенклатура и Стандартная международная торговая классификация ООН.

1. 
   ^{Обеспечение формирования доходной части федерального бюджета за счет таможенных платежей.}
   
2. 
   ^{Защита отечественного рынка и создание возможностей для развития национального производства.}
   
3. 
   ^{Создание необходимых предпосылок, стимулирующих развитие конкуренции.}
   
4. 
   ^{Получение торгово-политических уступок от стран - торговых партнеров РК.}
   
5. 
   ^{Обеспечение решения социально значимых задач, создание возможностей для смягчения кризисных ситуаций и социальной напряженности [4].}
   

1. 
   Руководство по модернизации таможенной службы. Под ред. Люк де Вульф, Хосе Б. Сокол. – М., 2007 – С.110
   
2. 
   Жангозин С.С. Актуальные вопросы таможенного регулирования в Казахстане. – Алматы, 2004. – C. 121
   
3. 
   Муратбаева А.К. Таможенная политика Казахстана на этапе современности. – Алматы, 2001. – C. 45
   
4. 
   Основы таможенного дела: Учеб. пособие в VII. - Вып. I: Развитие таможенного дела в СНГ / Науч. ред. Дзюбенко. - М., 1995.
   
5. 
   Пресняков В.Ю. Современная зарубежная практика регулирования внешней торговли: таможенный аспект: Учеб. пособие. - М., 1996.
   

Современный словарь основных терминов по философии науки дает следующее определение: «Научная школа – коллектив исследователей, удовлетворяющий следующим критериям: 1) наличие научного лидера, конструктора новой исследовательской программы; 2) наличие «учеников», приверженцев созданной лидером научно-исследовательской программы, объединенных либо в формальную научную группу, либо в «невидимый» колледж; 3) воспроизводство нескольких поколений, (не менее трех), приверженцев данной программы; 4) эффективность программы, подтвержденная деятельностью ее приверженцев» [1].

Однако, безусловно, необходимо рассмотреть, как эволюционировало данное понятие, и с этой точки зрения необходимо рассмотреть определенный историографический аспект данной проблемы, прежде всего, в советский период, затем на примере Российской Федерации и Казахстана.

В истории мировой науки научные школы известны со времен античности (школа Аристотеля, школа Платона и др.), однако в отечественной историографии изучение феномена научной школы началось относительно недавно. В 1960-70-е годы, в связи с развитием в СССР новой дисциплины - науковедения к проблеме изучения личности и коллектива в научном творчестве, формирования и деятельности научных школ обратились такие исследователи, как Г.М. Добров, С.Р. Микулинский, Н.И. Родный, М.Г. Ярошевский, С.А. Кугель, П.Б. Шелищ и др. [2].

В статье М.Г. Ярошевского весьма точно было подмечено, что в организационном плане исследовательские программы находят свое воплощение в виде особого типа сообществ - научных школ. В предметно-логическом плане членов школы объединяет общая интеллектуальная (теоретическая и методическая) платформа [3]. Научная школа и научно-теоретический семинар признавались в литературе того периода важнейшими формами организации устойчивых контактов между учеными. Особая роль в развитии научных коммуникаций отводилась руководителю научной школы: именно в рамках научной школы молодые исследователи под руководством лидера разрабатывают программу, поддерживая тесное общение как друг с другом, так и через учителя с остальным миром [2, С .98].

Тезис о том, что общение в науке типа "учитель - ученик" обогащает не только ученика, но и учителя, подтверждали выдающиеся ученые. Так, академик П.Л. Капица писал: "Те, часто нелепые вопросы, которые задают студенты после лекции, исключительно стимулируют мысль и заставляют с совершенно новой точки зрения взглянуть на то явление, к которому подходим всегда стандартно, и это тоже помогает творчески мыслить"[4].

В 1980-х - начале 1990-х годов в проблеме изучения научных школ привносятся все новые и новые аспекты. С выходом крупных коллективных работ "Основы науковедения" (1985 г.), "Научно-технический потенциал: структура, динамика, эффективность" (1987 г.), "Научные кадры СССР: динамика и структура" (1991 г.), проведением международной конференции в Ленинграде (1990 г.) научные школы стали рассматриваться как неотъемлемая часть отечественного потенциала науки и образования [5].

В 1990-е - начале 2000-х годов предметное поле изучения научных школ необычайно расширилось как тематически, так и географически. Исторические типы научных школ, особенности современного понимания научной школы, развитие современной научной школы и новых видов коммуникаций между учеными исследовались в работах Ю.И. Неймарка, А.Н. Тихонова, Г.Л. Ильина, Э.С. Зимина, Д. Сапрыкина, Е.З. Мирской, Г.А. Унтуры и др.[2, C.101].

Ряд работ посвящен взаимодействию и взаимовлиянию академических и вузовских научных школ, роли научных школ в воспроизводстве кадрового потенциала и в исследовании образования взрослых, моделям взаимодействия науки и образования через научные школы, истории формирования и развития научных школ отдельных вузов Москвы, Санкт-Петербурга, Казани, Екатеринбурга, Томска и других городов [2, С.101].

При кажущемся обилии публикаций по этой проблеме, исследователи до сих пор не дали однозначных ответов на целый ряд вопросов: что вообще объединяется понятием "научные школы"? Каковы их роль и функции в процессе развития науки? Из анализа литературы можно сделать вывод, что научные школы - сложный феномен, который с разных предметных сторон изучают философы, социологи, психологи, экономисты, историки науки. Понятие "научная школа" широко распространено в научном сообществе, хотя зачастую в него вкладывается различный смысл. Это положение отражает и историография проблемы. В литературе о научных школах говорят в нескольких случаях:

• 
  во-первых, применительно к отдельным ученым. Например, петербургская физическая школа берет начало от А.Ф. Иоффе. Этой школе принадлежит выдающаяся роль в становлении отечественной физики. Не менее значима роль московской школы теоретической физики, в развитие которой внесли огромный вклад такие ученые, как Л.Д. Ландау, И.Е. Тамм и др. [2, C.102];
  
• 
  во-вторых, применительно к городам (тартуская семиотическая школа, ленинградская генетическая школа, красноярская спектроскопическая школа и т.д.);
  
• 
  в-третьих, применительно к регионам (уральская историческая школа, сибирская геологическая школа, дальневосточная вулканологическая школа и т.д.);
  
• 
  в-четвертых, применительно к отдельным нациям и государствам (российская астрономическая школа, польская науковедческая школа и т.д.);
  
• 
  в-пятых, применительно к отдельным отраслям знания (научные школы в математике; научные школы в химии, научные школы в экономике и т.д.).
  

Таким образом, можно сделать следующие выводы:

Во-первых, несмотря на многочисленные исследования российских и отечественных авторов по данной проблеме, нет единого мнения о том, что такое «научные школы». Так, термин "научная школа" употребляется в литературе, как в расширительном, так и в сугубо конкретном смысле. В первом случае речь идет об уникальном явлении, когда возникающая между крупными учеными общность взглядов, идей и интересов приводит их к тесному и близкому сотрудничеству, порождает неформальные взаимоотношения, привлекает новые молодые таланты и на многие годы определяет пути и темпы развития принципиально новых областей науки. Явления такого масштаба, разумеется, единичны, а их возникновение связано со счастливым стечением многих обстоятельств. Во втором случае понятие "научная школа" употребляется в более узком, "локальном" смысле - применительно к относительно небольшому научному коллективу, объединенному не столько организационными рамками, не только конкретной тематикой, но и общей системой взглядов, идей, интересов, традиций, сохраняющейся, передающейся и развивающейся при смене научных поколений.

Во-вторых, нет четких критериев определения научных школ, а также нет четкого определения их статуса.

Именно в КазНУ им. аль-Фараби, по сути, сосредоточена интеллектуальная элита Казахстана, имеется необходимая материально-техническая база, а это один из главных факторов для решения самых ответственных задач. Именно этот университет является ведущим во всех областях, и именно ему отводиться ключевая роль в выполнении основных функций вузов. Огромная роль в этом процессе отводится его научным школам, зародившимся еще в 1930-е годы на базе факультетов, изучающих естественные науки. В условиях изменившейся социальной реальности, учитывая основные тенденции современного мирового развития, такие, как глобализация, интеграция, гуманизация и гуманитаризация образования, не меньшая роль отводится новым молодым, но достаточно успешным научным школам. Одним из таких примеров являются научные школы, зародившиеся на основе, и вместе с факультетом международных отношений КазНУ им. аль-Фараби. Родоначальником ее является выдающийся ученый – Жарас Умарович Ибрашев.

Жарас Умарович Ибрашев – доктор исторических наук, профессор кафедры международных отношений и внешней политики РК, «Почетный заведующий» Казахского национального университета им. аль-Фараби родился 10 августа 1928 года в Западно-Казахстанской области. В 1950 году окончил исторический факультет КазГУ им. С.М. Кирова. Сразу же после окончания университета Жарас Умарович начал свою трудовую деятельность в качестве ассистента кафедры всеобщей истории КазГУ [6]. В 1952 году Ж.У. Ибрашев – секретарь комитета комсомола университета, Член студенческого совета при ЦК ВЛКСМ. В 1970 году Жарас Умарович защитил кандидатскую диссертацию по очень интересной и малознакомой казахстанцам теме: «Мальгашско-африканские государства в политике Франции». Результатом многолетних изысканий Ж.У. Ибрашева явился его фундаментальный научный труд – докторская диссертация на тему: «Голлизм в политической мысли Франции», которая была защищена в 1986 году. Тем самым он, впервые, в Казахстане, заложил начало новому научному направлению – изучению исторической и политической мысли. Впоследствии он вырастил целую школу исследователей политики Шарля де Голя в Казахстане. Уже в 1970-е годы профессор Жарас Умарович изучает европейскую идею во французской политической мысли, а именно идею европейского единства. В 1987-1994 годы он был заведующим кафедрой Новой и Новейшей истории исторического факультета Казахского государственного национального университета. Опытный лектор, на высоком профессиональном уровне ведет занятия по проблемам международных отношений и внешней политики РК. Будучи видным ученым, он занимается научными исследованиями по проблемам международных отношений, европейской интеграции. Им подготовлено более 35 кандидатов наук и более 10 докторов наук. Научные труды Ж.У. Ибрашева посвящены изучению проблем глобализации и интеграции, многосторонней и коллективной дипломатии, различным аспектам европейской интеграции. Ж.У. Ибрашев имеет научные контакты с научными центрами Франции. Он является почетным профессором университета Ренн-1 (Франция). За свою плодотворную работу доктор исторических наук, профессор Ж.У. Ибрашев неоднократно был награжден грамотами Министерства образования и науки Республики Казахстан.

После распада Советского Союза, Жарас Умарович обратился к своим коллегам с идеей об открытии специального отделения на историческом факультете – «международные отношения и внешняя политика РК». Для этого он, будучи заведующим кафедрой всеобщей истории провел ряд преобразований:

1. 
   Выделил специалистов по изучению стран Азии и Африки, основной состав которых послужил фундаментом для открытия специальности, а затем и факультета востоковедения.
   
2. 
   Жарасом Умаровичем были выделены специалисты по истории Древнего мира и средним векам, которые стали основой одноименной кафедры на историческом факультете.
   
3. 
   Затем были выделены лучшие специалисты, изучающие Новую и Новейшую историю, которые вошли в преподавательский состав «специального отделения» на историческом факультете в 1992 году и стали основой факультета международных отношений.
   

Первым деканом факультета была назначена Жамбатырова Гульжаухар Шагатаевна. Сам профессор Ж.У. Ибрашев посвятил себя полностью развитию новой для современного Казахстана научной школы, посвященной изучению современных международных отношений.

Кафедра, созданная в 1992 году в рамках исторического факультета, а затем, в 1995 году, вошедшая в состав вновь образованного факультета международных отношений, обеспечивала подготовку по специальностям «Международные отношения» и «Регионоведение». С 2007 на факультете функционирует новая кафедра – «Регионоведение».

Основным направлением научной работы кафедры международных отношений и внешней политики является проблема «Казахстан в системе международных отношений: правовых, политических, дипломатических», а также «Современные проблемы международных отношений».

К.И. Байзакова ведет большую работу по подготовке научно-педагогических кадров. Под ее руководством защищено 17 кандидатских диссертаций аспирантов и соискателей, в том числе

В 2006 г. по ее инициативе на факультете международных отношений был открыт первый в Центральной Азии Ресурсный и Информационный центр о НАТО. По итогам 2005 года К.И. Байзакова стала обладателем гранта Министерства образования и науки РК - «Лучший преподаватель года».

Основные направления научной школы Ж.У. Ибрашева являются настолько базовыми и разносторонними, что отдельные ее последователи взяли на себя ответственность развивать новую специальность – «Регионоведение». Среди них можно выделить следующих:

Она участвовала на международном Конгрессе Азиатских исследований, международных конференциях по вопросам внешней политики Республики Казахстан и Центральной Азии во Франции, Турции, Индии.

Все ученые научной школы Ж.У. Ибрашева внесли и вносят свой посильный вклад в развитие изучения современных международных отношений, в процесс квалифицированной подготовки кадров по данной специальности.

Все научные направления, казалось бы, различные по тематике, объединены одной общей идеей - вхождением Казахстана в мировое сообщество. Все вышеуказанное соответствует современному определению «научная школа» [1, с.154].

1) наличие научного лидера, конструктора новой исследовательской программы; - данному критерию полностью соответствует личность и деятельность выдающегося ученого Жараса Умаровича Ибрашева.

2) наличие «учеников», приверженцев созданной лидером научно-исследовательской программы, объединенных либо в формальную научную группу, либо в «невидимый» колледж) – ученики
Ж.У. Ибрашева являются истинными приверженцами программы своего лидера и представляют собой сплоченный научный коллектив.

3) воспроизводство нескольких поколений, (не менее трех), приверженцев данной программы – данный критерий также соблюден, если не принимать во внимание тот факт, что пока еще не прошло достаточно времени со времени формирования научных школ кафедры.

4) эффективность программы, подтвержденная деятельностью ее приверженцев» – об этом свидетельствуют выпускники факультета и научно-исследовательская деятельность кафедры.

Каждое из научных направлений, тоже является отдельной тематической научной школой, например, «Американистика», «Проблемы Европейской интеграции», «Теория и методология научного исследования» и т.д.

Таким образом, можно сделать вывод о том, что научные школы кафедры международных отношений и внешней политики РК по направлению «международные отношения», созданные и развивающиеся под руководством ученого-международника Ж.У. Ибрашева (см. приложение), соот-ветствуют всем критериям определения современной научной школы и, несмотря на свой, молодой возраст имеют достаточную научно-исследовательскую базу.

_________________________

1. 
   Лебедев C.A. Философия науки (словарь основных терминов). - 2-е издание, переработанное и доп. - М.: Академический Проект. 2006. - С.154.
   
2. 
   Куперштох Н.А. Научные школы России и Сибири: проблемы изучения // Философия науки. - Новосибирск, 2005. - № 2(25). - С.93.
   
3. 
   Ярошевский М.Г. Логика развития науки и научная школа // Школы в науке. - С. 42.
   
4. 
   Капица П.Л. Эксперимент, теория, практика. - М., 1974. - С.135.
   
5. 
   Ведущие научные школы России. - С.4.
   
6. 
   Макашева К.Н., д.и.н, профессор кафедры регионоведения и мировой экономики. Слово об учителе // Вестник КазНУ серия международные отношения и международное право. №3-4 (35-36). 2008. - С.167.
   

* * *

The article is devoted to the research of creation and development of scientific schools of International Relations and Foreign Policy Department.