Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары
жүктеу/скачать 5.11 Mb. Pdf көрінісі
|
| Баяншыда (1920) Қазақ тіліндегі дыбыстар һәм олардың жазу белгілері мен
Дыбыспен жаттығу реті былай келтірілген: «Оқу үйренудегі басты мақсат – керек сөзді жаза білу, жазылған сөзді оқи білу. Сөз –дыбыстың мағыналы болып тізілгені. Сөз айту – дыбысты ауызбен тізу. Сөз жазу –дыбыстардың белгісін қағаз бетіне тізу. Оқуға келген балалар сөйлей білсе де, дыбыстарды тізіп сөз шығара білмейді. Себебі олар сөздің дыбыстан тізілетінін білмейді. Оқуға балалар дыбыс үйренеміз деп келмейді, оқу, жазу үйренеміз деп келеді. Бірақ дыбысты білмей, дыбыстың қалай тізілетінін білмей, оқу, жазу үйрену қиын. Сондықтан осы күнде оқуы тәртіпті жұрттар балаларға хәріп көрсетпей тұрып, әуелі дыбыспен жаттықтырады. Дыбыспен жаттықтыруға көп уақыт кетпейді, онан келетін пайда көп: дыбыстарды тізіп үйренсе, хәріптерді тізу қиын болмайды. Сөздің ішінде қанша һәм қандай дыбыстар бар екенін айыруды білсе, хәріптерді қою қиын болмайды.» (330б.) Бұл әдіс бүгінгі мектепе қоланылады ма? Тіл жұмсар (1928,Қызылорда) Дәйектемеде :«Бұл Тіл жұмсар деп ат қойып отырған кітап ана тілін жоғарыда айтылған жаңа жолмен үйретуге ыңғайланып шығарылған. Мұндағы білім Тіл - құралдағы білім, бірақ сол білімді мұнда үйрету жолы басқа. Тіл құрал қазақ тілі қандай құрал екендігін тұтас түрінде таныту үшін түрлі бөлшектерін, тетіктерін ұсағын ұсағынша, ірісін ірісінше жүйелі тұрған орныныда алып көрсетіп танытады. Тіл жұмсар сол үлкен құалдың бөлшектерін, тетіктерін балаға шағындап бөлек бөлек ойыншық сияқты құрал жасап, соларды танытып, соларды жұмсату арқылы барып үлкен құралды танытады. (336) тараушаларда нақты кәсіби аналитикалық талдау мен мысалдар келтірілген. Қай әдіс жақсы мақаласында (Жаңа мектеп, 1928 № 3-4). АБ ағылшын, америка, француз жазу жүйелерінің жазу жүйесі біздің жазу жүйемізде қатысы алыс деген. Бұлар қытай таңбалы жүйелі жазбаға жақын деп санаған. Ғалым осы ретте: «Он сөзінен бір сөзінде де болса сәйкестік бар, бізге жақын жүйелі жазу орыстыкі. Онан да гөрі бізге жақын жүйелі жазу италияндікі ( оның да сөзінің жазылуы мен айтылуы арасында сәйкестік көп деп айтылады). Сүйтіп, жоғарыда айтылған сөзден мынадай нәрсе байқалады: Әуелі жазу екі негізді екендігі:1. таңбаша жүйе; 2. әріп негізді. Екінші, әріп негізді жазулардың емле жүйелері түрлі түрлі болатындығы. Үшінші, емле жүйелеріне қарай, әріп негізді жазулардың таңба негізді жазуға жақыны да, алысы да бар екендігі. Осы күнгі қолданып отырған емлелердің бәрі төрт жүйеге бөлінеді:1. Таңбаша жүйе,2. Дағдыша ( тарихша) 3. Туысша жүйе,4. Дыбысша жүйе. Таңбаша емле– 16 негізді жазумен тәртіптес, негіздес емле, мәселен қытайдыкі. Дағдыша емле- баяғыдан бері жазып келе жатқан қалыпты қолданып отырған емле, мәселен, ағылшынша. Туысша емле –сөздің тек басына қарамай, басқа тұбірлес, туыстас сөздердің де айтылуына қарайтын емле, мәселен,орысша. Дыбысша емле- сөз дыбыстарының естілуінше жазу жолын қолданатын емле, мәселен, италиянша, немісше, қазақша. Бұл айтылған емле жүйелерінңі бәрі де әріп негізді жазулардың емле жүйелері. Бұлардың біреулері таңба жүйелі жазуға жақын болатыны көрініп тұр. Сөздің айтылуы мен жазылуының арасындағы сәйкестік күшейген сайын емле тәртібі таңба негізінен алыстай бермекші...Қытай сияқты таңба салмағанмен «ит «деп жазып, шошқа деп оқыған сияқты «мой» деп жазып «мува» деп оқитын емле тәртібі бар. Ағылшын, американ, француз сынды жұрттарға дыбысты әдісті қолдану қолайлы ма? Олар түгілі «борода» деп жазып «барада» деп оқитын емле тәртібі бар орыс сияқты жұрттарға да дыбысты әдісті қолдану қолайсыз болатын орындары көрініп тұр. «Сақал» деп жүктеу/скачать 5.11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|