Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары
жүктеу/скачать 5.11 Mb. Pdf көрінісі
|
| ОМБЫ
КЕЗЕҢІ. А.Алекторовпен бірге Омбыға келген А.Байтұрсынұлының ғұмырнамасындағы жаңа кезең басталады. 1902 жылдың мамыр айынан бастап 1904 жылдың қыркүйек айына дейін ол Омбы қаласында тұрады. Мұнда ол Алаш қоғалысының көсемі Әлихан Бөкейханмен тығыз байланысып, бұдан кейінгі өз тағдырын саналы түрде Алаштың ағартушылық бағытындағы саяси күресінің шежіресіне байлайды. Алаш көсемінің қолындағы Абайдың өлеңдерін баспаға дайындап жүрген қолжазба «дәптерімен» танысады. «Ақмола, Семей облыстарында, - дейді А.Байтұрсынұлы 1913 жылы жазылған «Қазақтың бас ақыны» атты мақаласында - Абайды білмейтін адам жоқ. Ақмоламен сыбайлас Торғай облысында Абайды білетін адам кем, құты, жоқ деп айтса да боларлық. Олай болуы сөзі басылмағандықтан, Абайдың сөздері кітап болып басылып шыққанша Абайдың аты да, сөзі де Торғай облысында естілмеуші еді. Ақмола, Семей облыстарында Абайдың атын, сөзін естімедім дегенге недәуір таңырқап қалады. Мен ең әуелі Ақмола облысына барғанымда Абайды білмегеніме, сөзін естіген жоқ дегеніме таңырқап қараушы еді. ...1903-ші жылы қолыма Абай сөздері жазылған дәптер түсті» (Байтұрсынов, 1991: 216-217). Ә.Бөкейхан Байтұрсынұлының ақындық талантына тәнті болып, оның И.Крыловтан аударған мысал өлеңдерін баспа бетінен жариялау жолдарына көмектеседі. 1904 жылдың мамыр айында ол Н.Потанинге хат жазып, мысал өлеңдерді баспа бетінен шығаруға көмек сұрайды 1 : «Многоуважаемый Григорий Николаевич! Одинъ мой знакомый киргиз перевёл на киргизский язык чудными стихами 41 басню, преимущественно И.А Крылова. Автор перевода по общественному положению незначительный человек - только делопроизводитель директора народных училищ Акмолинской области. Намереваясь напечатат частями переводы в «Сельскохозяйственном Листке», издаваемом канцеляриею Ст[епного]. Ген[ерал].-губ[ернатора], автор Ахмет Байтурсунов обратился к своему начальству – директору г. Алекторову. Он, продержав рукопись ½ года, вернул её автору и сказал ему, что г. Сухотин не разрешил печатать в «Сельскохозяйственном листке». Мы, я и Ахмет Б[айтурсунов], решили печатать его перевод отдельною брошюрою, но не знаем, как получит разрешение специальнаго цензора книг, выходящих на татарско-тюркском языках. Не укажете ли способы, как и куда нужно обратиться? Не взяли ли вы сами на себя, через петербургских знакомых, представления в цензуру перевода А. Байтурсунова?» (ҚӨМ, қор 7928, тіз. 116, іс -1315. П. 116.). Хатта Ә.Бөкейхан А.Байтұрсынұлының бойында ақындықпен қоса суретшілік талант бар екендігін атап өтеді: «Он талантливый молодой киргиз, к сожалению, не получивший даже среднего школьного образования и вынужденный ныне посвящать всё время на добывание средств к жизни. При других условиях из него вышел бы полезный и заметный общественный деятель. Ахмет Б[айтурсунов] недурно рисует, что среди киргиз большая редкость, пытался поступить в какую-то в Казани художественную школу, но за неимением средств, вынужден был расстаться с мечтою» ( ҚӨМ, қор 7928, тіз. 116, іс 1315, п. 116.). 1 Ә.Бөкейханның Н.Потанинге жазған хатын белгілі алаштанушы ғалым Сұлтан-хан Аққұлы ұсынды 9 Бүгінгі руханият тұрғысынан қарағанда, хаттың мынадай маңызы бар. Біріншіден, Алаш көсемі А.Байтұрсынұлын «жас талантты ақын», «қазақ арасында сирек кездесетін тым жақсы суретші» деп оның қадір-қасиетін жоғары бағалаған. Абайдың шығармашылығымен жақсы таныс, білім-зердемен шыңдалған сыншылдық көзқарасы терең Ә.Бөкейхан А.Байтұрсынұлының аудармаларын «ғажайып өлеңдер» деп таңданады. Екіншіден, егер жас ақынның материалдық жағдайы жоғары болғанда, одан белгілі әрі пайдалы қоғам қайраткері шығар еді деген пікір білдіреді. Кейінгі уақыттарда ол оның бойындағы ақындық, күрескерлік қадір-қасиетті дамыту, жетілдіру жолына көп қамқорлық жасап, үздіксіз қолдау көрсетеді. Үшіншіден, А.Байтұрсынұлының И.Крыловтан аударған өлеңдерінің алғашқы атауы - «Қырық бір мысал». Төртіншіден, хаттың мазмұнынан А.Байтұрсынұлының аудармалары 1904 жылға дейін, яғни 1903 жылдары-ақ баспа бетінде жариялауға дайын болған. 1904 жылдан бастап А.Байтұрсынұлының «Қырық бір мысал» өлеңдер жинағын баспа бетінен басып шығаруға атсалысқан Ә.Бөкейханның ұмтылысы 1909 жылы нақты жүзеге асып, А.Байтұрсынұлының И.Крыловтан аударған аудармалары «Қырық мысал» атты атаумен Петерборда жарияланады. Сол жылы Абай Құнанбаевтың тұңғыш рет өлеңдер жинағы, М.Дулатұлының «Оян, қазақ» кітабы жарыққа шығады. Аталмыш туындыларды баспа бетінен жариялау арқылы Ә.Бөкейхан қазақ халқын рухани түлеу, өрлеу жолына қарқынмен түсіруді қалағаны анық. А.Байтұрсынұлының 1911 жылы Орынборда жариялаған «Маса» өлеңдер жинағындағы «Достыма хат» өлеңінің жыр жолдары Алаш көсемінің жанқиярлық еңбегінің бағасы ретінде суреттелгені сөзсіз. жүктеу/скачать 5.11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|