Халықаралық ТҮркі академиясы әлішер науаи хамса ләйлі – Мәжін
жүктеу/скачать 3 Mb. Pdf көрінісі
|
| ТҮСІНІКТЕМЕЛЕР
Ескендір – атақты шах Александыр Зұлқарнайын (Македоский). Қияндар – Иранды билеуші патшалардың әулеті – кайянилар. Бохман Дара – Қияндар әулетінен шыққан соңғы шах. Үрім – Орта ғасырда қазіргі Кіші Азия (Византия) мен Греция Рум деп аталған. Рус – орыс мемлекеті. Файлақұс – Ескендірдің әкесі II – Филиппті шығыс халқы осылай атаған. Низами – Әзербайжанның ұлы ақыны Низами Ганжауи (1141 - 1203). Жәми – Әбдірахман Жәми. Парсы-тәжік әдебиетінің классигі (1414 - 1492) Науаидың ұстазы және досы. Нақұмақұс – Накумахис Аристотелдің әкесі. Ескендірдің алғашқы ұстазы. Арасту – атақты Юннан философы Аристотелді шығыс халқы осылай атаған. Біздің жыл санауымыздан бұрынғы 380 – 322 жылдарда өмір сүрген. Мағрыб – орта ғасырда Жер орта теңізі мен Африка маңын шығыс халқы осылай атаған. «Л» мен «М» - зұлым сөзіне үйретуді жою. Зұлым сөзін ауызға алмау деген мағынада. Мұштари – ежелгі бір шахтың аты. Балинас – Көне грек ойшылы Аполлоний Тианский. Қызыр – аңыз бойынша мәңгі өлмейтін жебеуші пайғамбар. Ілияс – аңыз бойынша теңізде, суда жүзушілерді жебейтін пайғамбар. Зәңгібар – ежелгі Хабашстан, қазіргі Эпиофия. Фаран – Батыс Европа. Андалус – ежелгі Испания. Александр – Жер орта теңізі жағалауындағы Ескендір салдырған қала. Зардұш – ежелгі ел аты. Ажам – ежелгі Иран. Халеб – Сириядағы қала. Фарс – Иран мемлекетінің оңтүстік бөлігі. Сақс (Сақсын) Азияның батыс бөлігі. Сақлаб – Славяндар жұрты. Ос – Осетия. Гружа – Грузия. Фархар – Түркістандағы қала. Чигил, яғма – Орталық Азияны мекендеген түркі тайпалары. Чин – Қытай мемлекеті. Хинды – Үндістан. Кед – жер аты. Махрабат – Бұдханалардағы шырақ оты. Синд – Оңтүстік Азиядағы өзен. Кеч Мукран – Осман теңізінің солтүстік жағалауы. Кирман – Ирандағы қала және аймақ аты. Рай – қаланың аты. Яжуж – аңыз бойынша басы адамға ұқсаған мақұлық. Ағаш – ұзындық өлшемі. Кари – метр. Лухрасб – Қияндар әулетінің IV билеушісі. 541 Гуштасб – Қияндар әулетінен шыққан патша. Кейхисрау – Қияндар әулетінен шыққан патша. Кейқуат – Қияндар әулетінен шыққан патша. Зәңгі – Орта Азиядағы жер аты. Шавхан – ұзын таяқ. Шам – Қазіргі Сирия мемлекетінің ежелгі аты. Машрық – Орта Азиядан шығысқа қарай созылып жатқан елдер. Тұран – ежелгі Түркістан. Ақсай – Қытай мен Үндістан аралығындағы жер аты. Хауар – шығыс мемлекеті, бұл арада Хорасан жерін айтып отыр. Шируан – Ирандағы қала. Буртас (Бартас) – Еділдің орта тұсындағы Хазарлар мекендеген жер. Бербер – Африкадағы ел. Уақи – Араб әскербасыларының бірі. Талиғ – Батыс елінің билеушісі. Ардашер – Сасанилер әулетінен шыққан Иран шахы. Мадаин – Ирақтағы фират өзені жағасындағы көне қала. Густахам – Иран әскербасыларының бірі. Бахрайын – Парсы шығанағындағы жарты арал. Құтайф – Арабстандағы қала. Кавус – Қияндар әулетінен шыққан екінші патша. Манучехр – Пешдадилар әулетінен шыққан жетінші патша. Фаридун – Пешдадилар әулетінен шыққан алтыншы патша. Шатыраш – көне түрікше шахмат. Сипахан – Ирандағы Исфахан қаласы. Забулстан, Кабулстан – Ауғанстандағы қалалар. Платон – біздің заманымыздан бұрын 427-347 жылы өмір сүрген, ұлы грек философы. Наушад – аңыз өлке. Арран Карабах – Армения мен Әзербайжанның арасындағы таулы өлке. Масиха – Иса пайғамбардың лахап аты. Хирманд – Ауғанстандағы өзен. Нимруз – Забулстанмен қатар жатқан аймақ. Хатам – жомарттығымен аты шыққан араб билеушілерінің бірі. Дарижаз – Забулстандағы үлкен аңғарлы өзен. Балх – Хорасандағы қала. Хушан – Пешдадилар әулетінің бірінші билеушісі. Брахими Аххам – Балхтық Ибраһим Адхам. (VIII ғасырда өмір сүрген ақын). Мұрғаб – Хорасандағы жер және өзен аты. Марв – Хорасандағы сәулетті қала. Қазіргі Мари қаласы. Тахмурас – Пешдадилар әулетінің екінші әміршісі. Чахчаран – Забулстандағы өзен. Фуоат – Бағдат қаласын жанап өтетін өзен. Құхақ – Заравшан өзенінің көне аты. Салсабіл – Жәннаттағы арық. Сократ – көне грек философы. Фарфурнус – Порфир – көне араб оқымыстысы. Сур (Сирия) селосында туылған. Грек тілінде логика тарих жөнінде ғылыми еңбектер жазған. 542 Арашмидос (Архимидус) – көне грек математигі. Шаминас – Ескендір жорығына қатысқан даналардың бірі. Килимон – Филемон, Спартаның хакімі. Валис – Фалес Милетский. Біздің жыл санауымызға дейінгі VI-VII ғасырда өмір сүрген гректің философ ғалымы. Хурмус – Гермес Трисмечист біздің жыл санауымыздан бұрынғы VI ғасырда өмір сүрген көне грек оқымыстысы. Жам – Жамшид. Аңызға айналған Иран шахы. Юнан – Греция ертеде солай аталған. Каюмарс – ертедегі Иран мифологиясындағы бірінші адам және бірінші билеуші. Ардауан – Ашканилар әулетінен шыққан. Иранның соңғы билеушісі. Хотан – Тарым ойпатындағы қала. Сахи – шарапханаларда шарап тұратын даяшы. Лұқман – аңызға айналған тәуіп. Бахарам – Гур – Сасанилер әулетінен шыққан патша Уфахран. Карон – аңызға айналған сараң. Гиппократ – атақты грек философы, дәрігер. Самандар – аңыз бойынша отта туып, от ішінде өмір сүретін құс. Гужрат – Үндістандағы аймақ. Оман – қазіргі араб теңізі. Иса – Мұхамметтің алдында өткен пайғамбар. Бани – аңызға айналған құрылысшы, Бина үй құрылысы деген сөз осыдан шыққан. Құлзым – Қызыл теңіз. Дуваң – теңіз аты. Хазар – Каспий теңізі. «Хамса» – Әлішер Науаидың бес дастаннан тұратын кітабы. «Хайрат» – «Хайратул Аброр» – Әлішер Науаидың «Хамса» топтама- сындағы бірінші дастан. «Фархад» – «Фарход ва Ширин» – «Хамсадағы» екінші дастан. «Сабға» - «Сабьаи сайер» - «Хамсадағы» төртінші дастан. Пір – ақынның ұстазы Әбдірахман Жәми меңзеледі. Хисрау – атақты үнді ақыны Әмір Хисрау. Дехлауи – үнді ақыны. Шаих – Низамиді ақындар осылай атаған. Фирдоуси – әйгілі «Шахнама» дастанын жазған Әбілқасым Фирдоуси (934-1026). Сағди – Муслихаддин Ширази, «Бостан» және «Гулстан» дастандарын жазған әйгілі тәжік-парсы ақыны (1208-1292). Санаш – Ғазнада өмір сүрген парсы ақыны. Әнуари – әйгілі тәжік-парсы балладашы ақыны. Хақаний – Хақани Шируани белгілі Әзербайжан ақыны (1120-1199). Унсури – Ғазнауилар әулетінен шыққан Сұлтан Махмут сарайында қызмет еткен ақын. Ғазий – Сұлтан Хұсайын, Темір әулетінен шыққан сұлтан Хұсайын Байқара. (1469-1506). Хорасан әкімі. «Хатами және Хұсайний» деген лақап атпен парсы және өзбек тілінде өлең жазған. |