Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| V БӨЛІМ. Әдеби сын тарихы және ғылыми мектептер
луы мүмкін және сирек жағдайда ғана ақын оны өзінің мақсатына қолдану үшін оған мән үстеуге құқылы. Сол себептен бізді қате айту жөнінде фи- лолог пен психиатрдан гөрі, ақыннан көп естуіміз таң қалдырмайды» де- ген көзқарасты ұстанған ғалымның бағыты әлемдік әдебиеттану жаңа арна тудырды.. З. Фрейд осы көзқарасына орай көркем шығармашылықты талдауда психоанализдің негізгі өкілдерінің бірі О. Ранк бізге Шекспирдің «Вене- циялық көпес» драмасынан дәлме- дәл үлгі көрсетіп берді. З. Фрейд ол туралы былай деп жазады: «Көркем мотивацияланған және техникалық нақ пайдаланылған қате айту – ақын- дардың қате іс-әрекеттердің меха- низмі мен мәнін жақсы білетінін және олардың тыңдаушыда да түсінілетін дәлелдейді. Шекспир «Венециялық көпесінде» (3-ші акт, 2-ші көрініс) біз соған тағы бір үлгі табамыз. Порция әкесінің еркіне сай, бақытты алған адамға ғана тұрмысқа шыға алады. Ол тек бақытты кездейсоқтықтың арқасында ғана өзі сүймейтін күйеу жігіттерден құтылады. Бірақ Пор- ция өзіне ұнайтын Бассанионы кез- дестіргенде, бақытсыз бола ма деп қорқады. Ол оған бұл жағдайда оның махаббатына сенімді болуын біл- діргісі келеді, алайда әкесіне берген антымен байлаулы. Ақын таңғаларлық психология- лық тереңдікпен исі келгенін, мең- зегісі келгенін ашық айтқызады. Ол таңдау мезгіліне дейін ғана оны сүймейді, мәңгіге сүйетінін жа- сыруы керек еді, бірақ осы шебер тәсіл арқылы сүйген жігіті мен оған тілектестік білдірген көрер менді таңдау соңына дейін ауыр бел- гісіздіктен шығарады. Порцияның оның қате айтуының нәтижесінде бақытына ара тұрған жағдайдан шы ғып, өзінің қате айтқанының дұ- рыстығын түбінде растайды. Осы- лай медицинадан қашық ойшыл кей- де өзінің бір ғана ескертуімен қате іс-әрекеттердің мәнін ашып, бізді түсіндірмені тыңдаудан құтқарады». Міне, Фрейд осындай мысалдардың негізінде оқырманды осындай әре- кеттердің қайсысы да өзінің мәніне ие екенін, өзінің белгілі мағынасы бар екенін көрсетіп береді және субъектіде ұмтылыстар, тілектердің түсініле бермейтінін, бірақ шынайы екенін де айтады. Орыс ғалымдары Ф. В. Бассин мен М. Г. Ярошевский өз мақалаларын да: «Фрейдтің осы жалпы түсінікте рі- нің көптеген және әр түрлі эпизод- тарда ұсынылғанын және психоана- лиздің сыншыларында айтарлық тай қарсыласулар тудырмағанын айта кету керек» деп бағалайды. Соны- мен, З. Фрейдтің ой-пікірлері әлемдік әдебиеттануда қандай өзіне көзқарас тудырды? Жалпы және клиникалық психология мен психотерапия, пси- хиатрия аумағында ешбір интел- Ре по зи то ри й К ар ГУ |