Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| рихи-салыстырмалы немесе пси -
хологиялық мектептерге қар сы өзінің оң бағыттағы ролін көр- сетті. Бірақ көркем әдебиетті зерт- теу – оның ерекшелігіне және оған тән маңызды қоғамдық рольге бай- ланысты мәдени-тарихи мектептің өкілдерінің еңбектерінде өзінің же- ке, өзіндік мәнін жоғалтып, жал- пы тарихта жойылып кетті. Басқа жағынан алғанда, жалпы тарихи да мудың объективтік заңдылығы жө нінде және жеке түрдегі көркем әде биеттің дамуы туралы ғылыми кө ріністердің болмауы мәдени-та- рихи мектеп жақтаушыларын тари- хи материалдардың эклектикалық жи налуына алып келді. Бұл – тари- хилықсыз әдебиет тарихы. «Францияда Ж. Ж. Руссо жә- не Германияда Г. Гердер, Ресейде А. Н. Пыпин және тағы да басқалары әдебиет туралы ғылымның туу дә уі- Ре по зи то ри й К ар ГУ 443 V БӨЛІМ. Әдеби сын тарихы және ғылыми мектептер ріндегі ғұмырнамалық зерттеу лер- дің, яғни биографизмнің, әдебиет тарихын ғылыми тексеруге апа- ратын жетекшілік ролін айрықша атайды. Биографизм негізінен аса дарынды тұлғалар туралы болады да, әдебиет тарихының кезеңдерін айқындайды» [91, 229]. Классикалық мұраны игерудегі ендігі бір қадам ақын-жазушылардың өмір жолын жа зу арқылы шығармашылық мұра- сына бару болды. Демек, біраз сөз ұлттық әдебиеттанудағы биогра- физм мектебі жайында қозғалады. Ұлт әдебиетінің тарихи даму жо- лына көз сала бастаған алғашқы қа- дамдарда ғұмырнамалардың, яғни биографизмнің танымдық сипаты – белгілі бір ақын-жазушы шығар- машылығын, тарихи тұрғыда зерт- теудегі жолашар боларлық маңы- зымен құнды. Орыс әдебиеттану ғылымында да әдебиет тарихына ба рар жолды Державин, Фонвизин, Пушкин туралы биографиялық очер- ктерден басталады деп санайтыны да сондықтан. Егер ғұмырнамалық сипаттағы мақалаларды әдебиетта- ну ғылымының туу дәуіріне әкелер жолдағы бір саты десек, ол ХХ ғасыр басында Абай ғұмырнамасын жазу- дан басталған үлкен жолға жалғасқан ізденістердің алғашқы соқпағы еді. Әрине, оларда сол кездегі ғылыми- зерттеушілік ой-пікірдің дәрежесіне сай таныстырмалық, халық мәдениеті мен әдебиетіндегі орнына қарай бағалаушылық көзқарас басым жат- ты. Бірақ мәселе – олардың ғылыми сапасында емес, ұлт әдебиетінің өкілі туралы тарихи танымдық бағыттың басталуын дәлелдеуінде. ХХ ғасыр басында К. Ысқақов, Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Дулатовтардың қазақ әдебиетінің көрнекті дарындары туралы мақа- лаларында олардың өмірі мен шы- ғармашылығын танытуға деген та лап- тілек те анық көрінді. Сол кезең дегі қоғамдық-әлеуметтік мәселелерді кө- терген және сыни мақаламен салыс- тыра қарағанда, бұла ғұмырнамалық негіздегі ғылыми-зерттеушілік си- паты нақты танылатын еңбектер. Сол себептен де ұлт әдебиетінің да- рынды өкілдері Ш. Уәлиханов пен А. Құнанбаев шығармашылығын ғы- лыми тұрғыдан бағалауда, әдебиет тарихындағы және мәдениетіндегі орнын белгілеудегі алғашқы қадам деп қарасақ, классикалық мұраны зерттеудің бастауы мен сара жолға апарар негізгі соқпағы Қазан төң- керісіне дейін-ақ көріне бастады деген тұжырымға келеміз. Себебі, әдебиет туралы ғылымның туу дә- уіріндегі алғашқы еңбектердің ғұ- мыр намалық сипатта болуы заңды. Орыс сыншысы В. Г. Белинский «ис- точник творческой деятельности поэ- та есть его духа, выражающийся вего личности, ипервого объяснения духа и характера его произведений должно искать в его личности», – деп жазған Ре по зи то ри й К ар ГУ |