Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
жаңсақ кетушілік жоғарыда аталған ақындардың творчествосын тексеру- де біршама орын алды. Әсіресе, ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бергі әдебиеттегі ақын- дарды «Қазақстанда жаңа өркендеп келе жатқан қоғамның, яғни буржу- азиялана бастаған қазақ байлары- ның өкілі» деген көзқарастағы ұғым қалыптасты. «Егер ақын өзі өмір сүріп отырған феодалдық қо ғам- дық құрылысты сынаса, ол жаңа өсіп келе жатқан буржуазия та- бының көзқарасымен сынады» де- лініп, ақындар шығармаларындағы ха лықтық, сыншыл реалистік си- патты феодализм және капитализм арасындағы қайшылыққа сайып жі- бе рілді. Бұған, әсіресе ата-тегі «тұр - пайы социологизм» теориясына келе қоймайтын кедей таптан шық- қан ақындар құрбан болды. Мы- салы, Шортанбай, Нарманбет, Ақ- мол ла, О. Қарашовтардың орыс пат шалығы отаршылдық саясатын сы наған шығармалары жаңашыл- дық қа, қоғамға қарсы деген ұғымда түсіндіріліп, олар «ескі заманды хандық, бектік дәуірді аңсайтын кертартпа ақындар» болып кетті. Ал Ыбырайдың қазақ прозасының негізін салудағы, педогогтық-ағарту- шылық еңбектері мен жаңашыл су- реткерлігі дұрыс бағалана отырса да «Ыбырай шығармаларының мәні, сапасы негізінен билер (феодал- дар) табынікі» деп бағаланды. Осы сипаттағы пікірлер Ы. Алтынса рин туралы шыққан мақалалардың кө біне тән десе де болады. Классикалық мұраны зерттеуде қазақ әдебиеттану ғылымындағы қате пікірлер мен «тұрпайы социо- логиялық» тұжырымдардың қатты өріс алуына 1932 жылғы «Сталин жолдастың хатына байланысты Қа- зақстанда теория майданындағы кү- рес міндеттері туралы» түсіндірме хат әсер етті. Сталиннің «Большевизм тарихының кейбір мәселелері ту- ралы» хатының ықпалында жасалған бұл нұсқау құжат «халық фолькло- рының көптеген шығармалары ның, революцияға дейінгі кезеңнің аса көр некті бірқатар ақындарының твор - чествосын жөнсіз жазғыруды кү- шей тіп, сол кездегі маңдай алды әде - биетшілерді (А. Байтұрсынов, С. Сей - фуллин, М. Жұмабаев, М. Әуезов, С. Мұқанов, І. Жансүгіров, Б. Май- лин және басқалары) қуғындауды өршітті, олардың көпшілігін ке- йіннен репрессияға ұшыратты». Со- лақай сыншылдықтың дауылы қай- та көтеріліп, жоғарыда аталған да- рындардың мұрасын ғылыми сөз ете бастаған мақалалар «өткір сынға алынып, оларға феодалдық-рулық құрылысты марапаттады, өткен кезең ақындарының творчествосына тап- тық емес көзқараста болды деген айып тағылды». Осы қаулы класси- ка лық мұраның либерал-буржуа- зия лық немесе билік-феодалдық бо- Ре по зи то ри й К ар ГУ |