Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІV БӨЛІМ. Қазақ библиографиясының тарихы
тамасы болса, ендігі жерде қазақ әдебиеті тарихы мен сынының та- рихынан құнды деректер беретін нұсқалар болып отыр. Қазақ елінің тарихын, этногра- фиясын, фольклорын, мәдениетін, зерттеуші, қазақ балаларына арналған орыс графикасымен қазақ тілінде жазылған алғашқы оқулықтардың авторы, қазақ библиографиясы- ның алғашқы қадамдарын жасаушы А. Е. Алекторовтың жалпы қазақ еліне, оның ішінде қазақ әдебиетіне сіңірген еңбегі өлмес қамқорлары- мыз болып қалмақ. Бұлардың қатарында ұлт зия- лыларының қазақ әдебиеті мен фоль- клор туралы материалдарды биб- лиографиялық тұрғыда жүйелеуге ұмтылыс жасауы, келешекте жүзе- ге асар үлкен істің бастамасы еді. Қазақ библиографиясының білгір ма мандарының бірі Ә. Нарымбетов оны дұрыс бағалай отырғанымен, төңкеріске дейін осы орыс ғалым- дарының көрсеткіштерінен өзге еш- теңе жоқ деп тауып, қазақ баспа- сөзіндегі бұл бағыттары, ізденістерді елеусіз қалдырады. Қазақ библиографиясы лениндік ұлт саясатымен түрі ұлттық, мазмұны социалистік мәдениеттің үлкен та- бысы екенін көрсету мақсатында: Революцияға дейін 2% сауатты адамы бар қазақ халқының Ұлы Октябрьге дейін ұлттық библиография туралы ойлауға да шамасы келген жоқ. Би- блиография негізінен дамып жетіл- ген ұлттық баспасөзбен байланыс ты болса, қазақ тіліндегі тұңғыш газет- тер мен кітаптар ХІХ ғасыр аяғын- да, ХХ ғасыр басында шыға баста- ды. 1913 жылы Қазақстанда шыққан 13 кітаптың екеуі ғана қазақ тілін де жазылған болатын, (шындығында 48 кітап, оның 4-1 ғана орысша). 14 газеттің 3-уі ғана қазақ тілінде жарық көріп тұрды. Ұлттық баспа- сөздің жай-күйі осындай болғанда, библиография туралы сөз етудің мүмкін еместігі өз-өзінен түсінікті» деген тұжырым жасайды. Төңкеріске дейінгі қазақ әдебиетіне, баспасөзі мен жарық көрген ірілі-уақты кі- таптарға деген еуропацентристік көз қарасқа негізделген нигилистік сипаттағы бұл секілді пікірлерді көп теген ғалымдарымыз үлкен мін- белерден шабыттана айтып, өз ғы- лыми еңбектерінде оңды-солды кел тіргені мәлім. Біздің ойымызша, қа зақ әдебиеттануы өткерген қи- лы кезеңдерге тән қиыншылықтар- ды бірге кешкен, бүгінде осылайша менсінбей қарап жоққа шығарылуға дейін жеткен «Дала уалаятының» газеті, «Қазақ» газеттеріне жария- ланған материалдардың көрсеткішін шығаруға дейін қол жеткізген қазақ библиографиясының алғашқы тал- пынысы төңкеріске дейін-ақ көңіл аударарлықтай сипатта таныла баста- ды. Ре по зи то ри й К ар ГУ |