I – Мавзу “Бухгалетрия ҳисобининг назарияси” фанининг предмети ва методи

Маъруза матнларини “Инсерт” усули асосида ўқиб чиқинг ва асосий фикрларни ажратиб, иловани тўлдиринг.

Эслатма: « V » – биламан.

« + » – янги маълумот.

« – » – билганларимга зид.

а) Ёпиладиган бухгалтерия ўтказмаларини амалга оширинг?

б) Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботни тузинг?

в) Тақсимланмаган фойда тўғрисидаги ҳисоботни тузинг?

г) Фойда солиғини ҳисоблаб чиқаринг?

д) Акционерларга 25 фоизлик дивидент эълон қилинди?

Дт 9010 - __________?

Дт 9390 - __________?

Кт 9910 - __________?

Кт 9110 - __________?

Кт 9420 - __________?

Кт 9430 - __________?

Кт 9630 - __________?

Кт 9620 - __________?

Дт 9910 - __________?

Кичик синдикат гуруҳларда ишлаш қоидаси

1. Талабалар ишни бажариш учун зарур билим ва малакаларга эга бўлмоғи лозим.

2. Синдикат гуруҳларга аниқ топшириқлар берилмоғи лозим.

3. Кичик гуруҳ олдига қўйилган топшириқни бажариш учун етарли вақт ажратилади.

4. Синдикат гуруҳлардаги фикрлар чегараланмаганлиги ва тайзиққа учрамаслиги ҳақида огоҳлантирилиши зарур.

5. Гуруҳ иш натижаларини қандай тақдим этишини аниқ билишлари, ўқитувчи уларга йўриқнома бериши лозим.

Корхона хўжалик муомалаларини счётларда акс эттириш,

Топшириқлар:

1. Юқоридаги хўжалик муомалаларига счётлар боғланишини кўрсатинг (бухгалтерия проводкасини тузинг).

Мамлакатимизда корхона фаолиятининг барча босқичларида бухгалтерлик ахборотига нисбатан холислик ўз вақтидалик ва аниқлик каби талаблар анъанавий тарздақўйилган.. Бироқ бошқарувнинг такомиллашуви, бозор иқтисодининг тикланишидаги ҳозирги вақтда фақат шу талабларнинг қўйилиши етарли эмасга ўхшайди.

Ҳозирги шароитларда олинган ахборот олий сифатли ва самарадор, ахборотдан ҳам ички ҳам ташқи фойдаланувчилар талабини қондирадиган бўлиши керак Бу шуни англатадики, бухгалтерлик ахбороти кўрсаткичларнинг энг кам миқдордан иборат бўлиши, унинг фойдаланувчиларининг энг кўп талабларини қондириши лозим. Тақдим этиладиган ахборот зарур, муҳим ва мақсадга мувофиқ бўлиши, ортиқча кўрсаткичларни истисно этиши лозим. Бундан тапщари, бухгалтерлик ахбороти энг кам миқдорда меҳнат ва вақт сарф килган ҳолда шакллантирилиши зарур.

Юкорида кайд этилганларни умумлаштирган ҳолда айтиш мумкинки, ҳисоб ахбороти бухгалтерлик ҳисобининг ўзи учунгина шакллантирилиши керак эмас, балки унинг ички ва ташқи фойдаланувчиларига фойдали бўлиши, тахминлаш, режалаштириш, меъёрлаштириш, раҳлил ва назорат жараёнларини амалга ошириш, яъни самарали бошқарув Қарорлари қабул қилишнинг муҳим воситаси бўлиши учун зарурий асос бўлиши керак Шу нарса равшанки, юкорида санаб утилган барча талабларни кондириш учун ахборотни тўплаш, ишлов бериш ва акс эттиришнинг турли усулларидан фойдаланиш зарур. Иқтисодий жиҳатдан рнвожланган мамлакатларда бу муаммо бухгалтерлик ҳисоби бутун тизимини икки кичик тазим: молиявий ва бошқарув тизимига булиш шарофати билан хал этилган.

Бошқарув ҳисоби эса корхонани бошқаришнинг ички вазифаларини хал этишга мўлжалланган булиб, унинг «ноу-хау» ҳисобланади. Молиявий ҳисобдан фарқли ўларок бошқарув ҳисоби субъектив (хусусий) ва конфеденциал (сирли)дир, Бироқ айнан у бошқарув қарорлари қабул қилишни таъминлашда асосий юкни зиммасига олади ва юксак даромадаги мутахассислар билан шуғулланадилар. Корхоналарда кўпгина бухгалтерлар анъанавий бухгалтерлик ҳисоби билан шугулланадилар. Кўпгина корхоналарда бошқарув ҳисоби олиб борилмайди ёки жуда заиф ривожланган. Кўпгина унсурлари бизнинг анъанавий бухгал­терлик ва оператив ҳисобимизга, иқтисодий тахлилимизга киради. Маълумки, у ёки у ходиса моҳиятини тушуниш учун тарихда тикланиш ва ривожланиш, шунингдек сабаб-окибат муносабатларини аниқлашни кўриб чиқиш зарур. Бошқарув ҳисобининг тикланиши ва шаклланишини калькуляцион ва ишлаб чиқариш ҳисобларини ривожланиши тарихидан айри ҳолда тўғри тушуниш мумкин эмас.

Х1Х-ХХ асрлар мобайнида калькуляцион ҳисоб янада ривожланди. Илмий техника тараққиёти асосида ишлаб чиқариш концентрацияси билан баравар меҳнатнинг бундан кейинги тақсимланиши ва ихтисослашиш жараёни содир берди. Янги ташкилий ва техник ечимлар пайдо бўлди: ишлаб чиқаришнинг узлуксиз ишлаши, буюмларни конвейер усулида йиғиш, ишлов беришнинг автоматик линияси. қисқа вақт ичида бозорга шу кадар кўп товарлар ишлаб чиқарилдики, улар тўловга кобиятли бўлган талабни тўла кондирар эди.

Ишлаб чиқаришни бошқариш хийла мураккаблашди, маҳсулотни сотиш, айланма маблағлар етишмовчилиги ва заёмли капитални жалб этиш билан боғлиқ муаммолар пайдо бўлди. Ўз навбатида солиқ идоралари. акционерлар, кредиторлар, профессорлар ва бошқа манфаатдор шахслар ишбилармонларда уларнинг молиявий ва ишлаб чиқариш-тижора фаолияти тўғрисида кўпрок ахборот беришларини талаб қила бошлащди. Шу билан бир вақтда, калькуляцион ҳисобининг камчиликлари аниқланди, бу ахборотсиз тезкор қарорлар қабул қилиш имкони кўплигидан далолат беради.

Мана шу шароитларда фойда олиш бодщарув иши самарадорлйгига, ишлаб: чиқаришни аниқ ташкил этишга ва бойликлар тежалишининг тартибли сиёсатини утказиш кўпроқ боғлиқ бўлиб қолди, ўз навбатида корхонада бухгалтерлик ҳисоби бутун тизимини қайта кўришни талаб этди. Бухгалтерия ҳисобининг рақобатли иқтисодиёт шартларига мувофиқлиги зарурияти, ахборотни янада кўпрок ташқи фойдаланувчиларга тақдим этшш шунингдек тижорат сирининг сакланишини таъминлаш корхонанинг илгариги ягона бухгалтериясини икки мустақил кисмга - молиявий ва калькуляция ҳиобига бўлинишини шарт килиб куйди.

Калькуляцион бухгалтерия ўз вазифаларига эга бўла бошлади, улар ишлаб чиқаришни самарали бошқаришга ҳамкорлик қилишга ёрдам берарди, яъни бошқарув жараёнини тезкор-таҳлилий ахборот билан таъминлашга, бўлинмалар барча ишлаб чиқариш тузилмаларини уларнинг харажатлари ва даражаларини назоратда сақлашга имкон тугдирарди. Асримизнинт 40-йиллари охирида АКШ ва Ғарбий Европанинг айрим мамлакатларида "ишлаб чиқариш ҳисоби" атамаси аста-секин "бошқарув ҳисоби" атамасига алмашина бошлади. Бу даврда бухгалтерлик ҳисоби бошқарув сиёсати шаклланиши ва ижро этилишида фаол иштирок эта бошлади, бухгалтер эса тахминлашга, режалаштиришга, қарорлар қабул қилиш ва корхона бошқарув хизматларини ахборот билан таъминлаш устидан назорат ўрнатишга эътибор қила бошлади, яъни унда бошқарув ва хўжалик қарорлари қабул қилиш соҳасида қўшимча функциялар пайдо булди.

Бошқарув ҳисоби тикланиши ва ривожланиши йулида мавжуд бухгалтерия базасида икки мустақил ҳисоб режаси - молиявий ва бошқарув ҳисобини қўллаш амалий кадам булиб қолди. Бундай бўлиниш сезиларли тарзда Европа мамлакатларининг ягона миллий режалари шаклланишига таъсир қила бошлади. Гап шундаки, иккинчи жаҳон урушига кадар Европа мамлакатларида (Франция, Германия ва ҳ.қ) бухгалтерлик ҳисоби ягона ҳисоб режаси бўйича олиб борилди. Иккинчи жаҳон урушидан кейин эса Европа иқтисодий хаётида америка капитали хал килувчи аҳамият касб этди, шу билан бирга бухгалтерлик ҳисобининг шаклланишига инглиз-америка ёндошувчи раем булди. Чунки бошқарув ҳисобида тахминлаш ва режалаштириш функциялари таркибий функциялардан булиб қолди, уларнинг ягона бухгалтерияда кулланиши эса корхонанинг тижорат сирлари бузилшига олиб келди. Шу боис Европа миллий ҳисоб режаларининг бундан кейинги ривожланиши уларнинг молиявий ҳисобот тузиш имкониятига мувофиқлашуви йулидан борди ва кўпчилик холларда молиявий ҳисоб доиралари билан чегаралана бошлади.

Бошқарув ҳисобининг бухгалтерлик ҳисоби мустақил тури сифатида расман тан олиниши 1972 йилда содир булди. Бу пайтда бухгалтерларнинг америка ассоциацияси томонидан бошқарув ҳисоби бўйича битирувчиларга бухгалтер-тахлилчи малакаси бериш билан диплом олиш дастури ишлаб чиқилган эди. Бинобарин, мустақил укув фани сифатида бошқарув ҳисоби олий укув юртларининг укув режасига киритилган эди. Шуни таъкидлаш жоизки, бошқарув ҳисобининг пайдо бўлиши атамалар алмашинишигина булиб колмаганди, балки янги ходиса булиб, у ишлаб чиқариш ҳисоби доирасида ривожланиб борди ва катта ташкилий ва услубиёт кайта курилишини талаб этиб чиқди.

Шундай килиб, юкорида кўрсатилган таърифлар умумлаштирилган ҳолда шундай хулоса чиқариш мумкинки, бошқарув ҳисоби - бу ички хўжалик ҳисобининг утмиш, хозир ва кепгуси замон нуктаи назаридан корхона ва унинг тузилмавий бўлинмалари харажатлари ва натижалари тўғрисидаги ахборотни яхлит холга келтирилган тақдимидир.