И. А. Зимняя педагогикалық психология

68 
Л.Н. Ланда бойынша, алгоритм оңай болғандығынан жақсы 
тҥсініліп, барлық оқушылар орындайтын кәдімгі жай әрекеттердің 
кезектілігі жӛніндегі ереже. Алгоритм - бҧл осы әрекеттер туралы, 
олардың қайсысы және қалай жасау керегі туралы нҧсқаулар жҥйесі. 
Алгоритмикалық процесс - бҧл объект пен әрекеттер (операциялар) 
жҥйесі, ол «ана немесе мына объектте оның белгілі бір элементтерін 
кезекпен, тәртіппен бӛлу» [44, 14 б.]. Оқытуды алгоримизациялаудың
бір басымды жағы – осы процесті формализациялау және модельді елесі 
мҥмкіндігі.
Білім 
беру 
процесінде 
басқарудың, 
бағдарламалаудың 
басымдылығы ой-еңбегі әрекеттерін сатылап қалыптастырудың 
психологиялық теориясына негізделген оқытудың бағытында аса 
толығырақ және теоретикалық негізделген [50]. П.Я. Гальперин 
«психикалық процестің пайда болу қҧпиясын ашу» міндетін қойып, 
яғни материалдық, заттық идеалды, психикалыққа қалай ӛзгеретінінің 
қҧпиясын ашу ҥшін осы қайта ӛзгерудің тҧтас схемасын әзірледі. Н.Ф. 
Талызинамен бірлесіп, бҧл теория оқыту процесінде іс жҥзінде жҥзеге 
асырылды [208]. Оған теоретикалық постулаттар кӛзі болып отандық 
психологияда Л.С. Выготский, С.Л. Рубинштейн, А.Н. Леонтьев 
зерттеген келесі ережелер болды [208, 59-63 б.]:
- әрбір ішкі психикалық - айналған, интериоризацияланған 
сырттай; психикалық функция алдымен интерпсихикалық, соңынан 
интрапсихикалық болады (Л.С. Выготский).
- психика (сана) және әрекеттің мәні бірлік, ол сәйкес келушілік 
емес (С.Л. Рубинштейн): психикалық әрекет барысында қалыптасады, 
әрекет психикалықпен реттеледі (бейнемен, оймен, жоспармен);
- психикалық, ішкі әрекеттің сыртқы, пәндік әрекет сияқты 
қҧрылымы бар (А.Н. Леонтьев, Н.Ф. Талызина);
- психикалық дамудың әлеуметтік табиғаты бар. «Адам 
индивидтерінің дамуы оған түрлерге бӛліну тәжірибесі арқылы 
берілген ішкі тұқым қуалаушылықты жою жолы арқылы емес, ӛндіріс 
құралдарында, тілде бекітілген сыртқы қоғамдық тәжірибені меңгеру 
жолы арқылы басталған» (А.Н. Леонтьев) [208, 60 б.];
- психикалықтың, бейненің әрекетшілік табиғаты «оның бірлігі 
ретінде әрекетті қарастыруға мүмкіндік береді.…Осыдан бейненің 
қалыптасуын басқару тек олардың кӛмегі арқылы қалыптасатын
әрекеттердің қатысуымен ғана мүмкін деген ой туады» [208, 63 б.].
П.Я. Гальперин оқытудың алдына мҥлдем жаңа міндеттер қойды: 
қалыптасатын кез-келген әрекетті олардың қалыптасуға тиісті 
қасиеттерінің жиынтығымен баяндау; әрекеттердің дҧрыстығын басқару 

69 
және қателердің алдын алу ҥшін қажетті және жеткілікті бағдарлар 
жҥйесін әзірлеу. П.Я. Гальперин меңгерілетін пәндік әрекетті екі 
бӛлікке бӛлген: оны тҥсіне білу және оны орындай алу білігі. Бірінші 
бӛлік бағдарлану рӛлін ойнайды да бағдарланушылық деп аталады, 
екіншісі – орындаушылық деп аталады. П.Я. Гальперин бағдарланушы 
бӛлікке ерекше мән берген, оны «басқарушы инстанция» деп санаған, 
соңынан оны «штурман картасы» деп атаған. П.Я. Гальпериннің және 
оның шәкірттерінің жҥргізген зерттеулерінің нәтижесінде:
«…а. Әрекеттермен бірге сезімдік бейнелер мен осы 
әрекеттердің пәні туралы ұғымдар қалыптасады. Әрекеттердің, 
бейнелер мен ұғымдардың қалыптасуы бір процестің екі әртүрлі 
жақтарын құрайды. Сонымен қатар, әрекеттер схемасы мен пәндер 
схемасы кӛбінде бір-бірін алмастыра алады, пәннің белгілі қасиеттері 
әрекеттің белгілі әдістерін анықтай бастайды, ал әрекеттің әрбір 
буынының соңында оның пәнінің белгілі қасиеттері бар деп саналады.
 б. Ақыл-ой жағы идеалды жақтардың біреуін ғана құрастырады. 
Қабылдау жағы басқа. Жеке адам әрекетінің үшінші дербес жағы

жүктеу/скачать 2.21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: