Ылым министрлiгi шщкЩрiм атында

Тістесу. Тістерге кйп кЇш тЇскенде, йте жо“ары жылдамды›пен айнал“анда, дйЈгелектердіЈ материалдары бірдей бол“анда жЩне олар шыны›тырылма“анда тістесу жиі кездеседі. Біра› жо“ары температурада ЩртЇрлі материалдан жасал“ан жЩне шыны›тырыл“ан дйЈгелектердіЈ де тістесуі мЇмкін.

Тістесуді есептеу Їшін дйЈгелектердіЈ тЇйіскен жеріндегі температураны аны›тап, оны дйЈгелектер материалына байланысты олардыЈ тістесу температурасымен салыстыру ›ажет. ДйЈгелектер тістеспеуі Їшін тістердіЈ модулі Їлкейтіп, сонымен ›атар оларды шыны›тырып Щзірлеу, дЩлдік дЩрежесін жо“арылатып, арнаулы май ›олдану керек.

Тісті дйЈгелектердіЈ материалдарыныЈ иілуге беріктігі жЩне сырт›ы бетініЈ ›аттылы“ы жо“ары болуы ›ажет. Сонды›тан тісті дйЈгелектер болаттан жасалса, онда оларды ›ыздырып йЈдеу ›ажет. Болаттан жасал“ан тісті дйЈгелектермен ›атар техникада шойын мен пластмассадан жасалатын тісті дйЈгелектер де ›олданылады.

Болаттар йздерініЈ ›аттылы“ына байланысты екі топ›а бйлінеді:

а) љаттылы“ы НВµ §350, жа›сартыл“ан жЩне ›алыпты ›ыздырудан йткен болаттар;

б) љаттылы“ы жо“ары, шыны›тырыл“ан, цементтелген немесе азоттал“ан болаттар.

Шыны›тыру тісті дйЈгелектер Їшін екі тЇрде жЇргізіледі. Барлы› кйлемі бойынша шыны›тыру, олар ›±рамында кйміртегі 0,35...0,5% шамасында болатын 40, 45, 40 ХН маркалы жЩне т.б. болаттар Їшін мйлшері аз тісті дйЈгелектерде жЇргізіледі. М±нда ›аттылы“ы 45...55 HRC-ге дейін кйтеріледі, біра› тіс бетініЈ тазалы“ы нашарлап, олар мортты› ›асиетке ие болады. Ал жиілікті токпен шыны›тыруда, ›аттылы“ы 48...54 HRC-ге дейін жетеді жЩне мйлшері кіші тісті дйЈгелектерге ›олдану“а болады. М±нда тіс бетініЈ бедерлері кйп б±зылмайды, сонда да дЩлдік дЩрежесін 8-ден асыру ›иын. Мйлшері Їлкен дйЈгелектерді ацетилен жалынымен ›ыздырады.

Ц Шыны›тырудан кейін тістердіЈ бет-бедерлері б±зылып, ажарлап йЈдеуді ›ажет етеді, сонды›тан б±л Щдіс ›ымбат›а тЇседі. Осы Щдіспен 15, 20, 20Х МСА маркалы жЩне т.б. болаттар йЈделеді. Кйміртегімен ›аны›тыру ›алыЈды“ы 1, 5...2 мм-ден аспау ›ажет, шамамен б±л тіс ›алыЈды“ыныЈ 0,1...0,15 бйлігіндей. М±нды иілу жЩне беттік беріктігі жо“ары болады.

Азотпен тіс беттерін 0,1...0,6 мм ›алыЈды›та ›аны›тырады, б±л цементтеуге ›ара“анда беттік ›алыЈды›ты кйп шама“а йсірмеген мен бет-бедерлеріне Щсерін тигізбейді, сонды›тан б±л тістерді ажарлап йЈдеуге келмейтін жа“дайда тиімді. Азоттау“а молибден ›осыл“ан болаттар, сондай-а› хромды болаттар жЩне т.б. болаттар жа›сы келеді. Азотпен ›аны›тырыл“ан тісті дйЈгелектер абразивтік тозу“а шыдамсыз келеді, сонды›тан шаЈды, лас, батпа› жерде істейтін машиналарда б±л Щдісті алма“ан жйн.

Ал енді шойындар болса, олар тек мйлшері, габариті Їлкен ашы› жерде ж±мыс істейтін тісті дйЈгелектер Їшін пайдаланылады (20.4-кесте) жЩне т.б.

Пластмассалар ішінен тісті дйЈгелектер жасау“а кйбінесе тектолит (Е=6000ЎK8000МПа), лигнофоль (Е=100000...12000МПа) жЩне капрондар пайдаланылады. Олар да негізінен кЇш аз тЇсетін шусыз ж±мыс істейтін дЩлдігі тймен берілістерде ›олданылады.

Егер габариттік йлшемдеріне шек ›ойылма“ан болса, жалпылай ›олданылатын редукторлар

Аз жЩне орта йлшемді, орта кернеулі тісті дйЈгелектер

Аса Їлкен кЇш тЇсетін жауапты механизмдер берілісі жЩне со››ы кЇші Щсер еткенде

Ашы› жЩне баяу жылдамды›ты тісті дйЈгелектер

®лкен йлшемді дйЈгелектерСт.5, Ст.6

СЧ 20, СЧ 25

45,50Г, 40Х,

40ХНС,35 ХГС

45,

15Х,20Х,

12 ХНЗА,18 ХГТ

СЧ 20,СЧ 25

45Л, 50Л

маркалы болаттарданљалыптандыру

Цементтеу жЩне шыны›тыру

Т®ЗУ ТІСТІ ДиўГЕЛЕКТЕРДІў ТІСТЕРІН ИІЛУГЕ ЕСЕПТЕУ

Тістерді иілу беріктігіне есептеу тйменгі жорамалдармен жЇргізіледі.

Барлы› ілінісу кезінде жЇктер бір ж±п тістер ар›ылы беріледі жЩне олар тістіЈ тйбесіне Щсер етеді деп есептейміз.

ШеЈбердіЈ бойында“ы кЇштер тіс ±зынды“ына бірдей Щсер етеді.

Тістер арасында“ы Їйкеліс кЇші йте аз бол“анды›тан, оны есепке алмаймыз жЩне тістердіЈ бір-біріне Щсер ететін кЇш профильдерге жЇргізілген нормаль бойыша ба“ыттал“ан деп есептейміз.

Тістерге Щсер ететін кЇшті F деп, оны екі ›±раушы кЇшке жіктейміз, сонда м±нда“ы µ §- шеЈберге жанама бойынша Щсер ететін шеЈберлік кЇшті

µ § (20.10)

ал µ §- шеЈбер радиусы бойымен Щсер ететін радиалды› кЇшті

µ § (20.11)

береді. М±нда“ы d- бйлгіш шеЈбердіЈ диаметрі.

µ § (20.12)

Енді µ § жЩне µ § деп белгілейміз, себебі µ § , сонды›тан µ § мен µ § мен µ § теЈ емес.

µ §µ §,

µ §.

Тіс ›имасыныЈ ±зынды“ына жЩне биіктігіне байланысты кернеуді былай жазу“а болады

µ § (20.13)

м±нда“ы µ § - тіс ›имасыныЈ кедергі моменті; s-тіс ›имасыныЈ биіктігі; b- тістіЈ ±зынды“ы; A=bs- ›иманыЈ ›ауіпті ауданы.

Кйрсетілген шамаларды иілу моментін аны›тайтын формулада“ы орындарына ›ойып, бйлшектіЈ алымын да жЩне бйлімін де т-ге кйбейтеміз.

Б±л жа“дайда иілу кернеу шамасы тіс ›имасыныЈ созылу“а ж±мыс істейтін нЇктесінде тймендегіше аны›талады:

µ § .

Жа›ша“а алын“ан шамаларды µ § ар›ылы белгілесек, онда:

Сонымен µ §- тіс беріктігініЈ коэффиценті деп аталады жЩне оныЈ шамасы тіс санына байланысты алынады (20.5-кесте) немесе µ §.

Егер шеЈберлік кЇш µ §-ні меншікті кЇш ретінде ›абылдаса›,

µ §,

µ § (20.15)

20.5- кесте
м±нда“ы µ § - жЇк немесе кЇш коэффициенті (К=1,3...1,5); µ § - шеЈберлік кЇш.

Иілу кернеуініЈ формуласын жобалап есептеп шы“ару Їшін модуль ар›ылы йзгертіп шешеміз: , µ § - дйЈгелек енініЈ коэффициенті.

(20.4) формула“а йзініЈ мЩнін ›ойып жЩне бірсыдыр“ы йзгеріс жаса“аннан кейін ол мынадай тЇрге келеді:

µ § (20.16)

µ §- кернеу шо“ырлануын есепке алатын тиімді коэффициент. т- мм, µ § - МПа, Т- Н*мм.

Осы формуламен ашы› жЩне тісті дйЈгелек материалдарыныЈ ›аттылы“ы жо“ары бол“ан жа“дайда есептейді. Егер тісті берілістердіЈ йлшемдері жанасу беріктігінен аны›тал“ан болса, онда оларды иілу беріктігіне тймендегіше тексеру ›ажет:

µ § (20.17)

Осы формуладан, сондай-а› модульдіЈ еЈ кіші мЩнін де аны›тау“а болады

µ §

Минус таЈбасы ішкі тісті дйЈгелектерді есептеуде алынады.

Сондай-а› дйЈгелектіЈ материалы шестерия материалымен бірдей болса, онда шестерия бойынша есептеу керек, себебі тістіЈ табаны жіЈішке, сонды›тан µ § шамасы аз болады. Ал тісті дйЈгелектер Щр тЇрлі материалдардан жасал“анда олардыЈ беріктіктерініЈ теЈдік шартын былайша кйрсетуге болады:

µ §
љи“аш тісті берілістерді есептеу

Егер иілу беріктгі негізгі ж±мыс істеу ›абілеттілігініЈ критериясы болса, онда модульді тістіЈ беріктігіне байланысты аны›таймыз.

љи“аш жЩне шеврон тісті берілістерді иілуге жЩне жанасу беріктігіне есептеу, тЇзу тісті берілістерді беріктікке есептеуден еш айырмашылы“ы жо›, ,тек ›ана олар тЇзу тісті берілістерге ›ара“анда берік келеді. ОныЈ себебі 1) ›и“аш тісті берілістерде тістердіЈ жанасу ауданы кйбейеді; 2) тістердіЈ жанасу сызы“ы тістіЈ басынан басталып ая“ына дейін кйлбеу жатады, сонды›тан оларды иілу беріктігіне есептегенде консоль ретінде емес бірт±тас(пластина) ретінде ›арастырылады. ОлVв коэффициенті ар›ылы есепке алынады;3) тістіЈ беріктік коэффициентініЈ (V) шамасы жо“ары болады. Сонды›тан оларды есептеу жо“арыда кйрсетілген жолдармен жЇргізіледі, біра› олардыЈ беріктігін Щр тЇрлі коэффициенттер ар›ылы есепке аламыз. љи“аш тісті берілістердіЈ ›алыпты модулі стандарттал“ан, сонды›тан есептеу mn ар›ылы жЇргізіледі. Иілу кернеуі:

ьF=KFtYвKa/bmn, (20.36)

ЎЭК =1/ (0,85...0,95)еб-тістердіЈ дЩлдік дЩрежесі мен Їстемелеу коэффициентіне байланысты аны›талады:

Еa=[1.88-3.2(1/z1+-1/z2)] cos в.

Yв=1-в/140- б±лформуланы ›олдан“анда в < 400, ал егер в>420 болса, онда Yв=0,7 болсады. Осы кйрсетілген ерекшілікті ескере отырып жЩне цm=b/mn›атынасын пайдаланып

m= V2KFT1YF Yе Yв/цm[ь]Fz.

цm=10...45-20.6- кестесінен, ал тістіЈ беріктік коэффициенті(Y) 20.5-кестесінен аны›талады. љисы› тісті берілістер жанасу кернеуіне есептеліп, ось аралы› ›ашы›ты“ы бол“ан жа“дайда, олардыЈ табыл“ан модуль шамасын тексеру ›ажет.

mЎЭ(u+-1)YFYвKбKT2/uбb[ь]F )

Жанасу беріктігіне есептеу. Шеврон жЩне ›и“аш тісті дйЈгелектерді жанасу беріктігіне есептеуде олардыЈ тік тісті дйЈгелектен негізгі айырмашылы“ы жЩне оныЈ беттік беріктігініЈ жо“арылы“ы мына шарттар“а байланысты:

а) шеврон жЩне ›и“аш тіс бетініЈ ›исы›ты› радиусы тік тісті дйЈгелектіЈ ›исы›ты› радиусынан Їлкен; жанасу беттерініЈ пішінін есепке алатын коэффициент

ZH=V 2cosв/sin2б;

б) шеврон жЩне ›и“аш тісті дйЈгелекте орташа меншікті есептеу кЇші тік тісті дйЈгелектегі кЇштен аз болды

юn=KFt /b cos бlУ =KFt /b cos бtебKе;

в) кЇш жанасу сызы“ыныЈ бойымен бір ›алыпты тарамайды. Сондай- а›, ілінісу сызы“ы Kе еб b шамасына дейін кйбейеді. Сонды›тан

Zе=V 1/Kе еб.

Осы айтыл“ан жа“дайлар“а байланысты ›исы› тісті берілістердіЈ жанасу беріктігі жо“ары келеді жЩне есептеуді жеЈілдету Їшін кйрсетілген ерекшеліктерді бір-а› коэффициент Zk-мен есепке алады. сонда ZK коэффициенті ›и“аш тісті берілістердіЈ ZH Zе кйбеитіндісініЈ тЇзу тісті ZH коэффициентіне ›атынасы алын“ан .ZK шамасы тіс сандарына байланысты графиктен аны›талды

ьH=310/бюVKT2(u+1)3 (МПа).

Осьаралы› ›ашы›ты“ын аны›тауда

аю=(u+-1)V ([ь]нu/310zk)2 цб/KT2.

Егер zЎЭ20 болса, онда 310ZK=270.

бю =410(u+-1)V( 270/[ь]Нu)2 KT2/цб(*)
Та›ырып›а байланысты алын“ан с±ра›тар.

1. Тісті берлістер туралы жалпы мЩліметтер.

2. ОлардыЈ классификациясы жЩне ›олданыу салалары.

3. Конусты тісті берлістер.

4.Геометриялы› есептеулері жЩне беріктікке есептеу љолданылатын о›улы›тар.

ТЩжібаев С.Д. љолданбалы механика; 162-180 бет.

12. Буынты›ты берлістер оларды есептеу ерекшеліктері.

изара ай›асатын біліктер арасында (Щсіресе перпендикуляр ай›асатын біліктер) ›оз“алысты беруге червякті берілістер ›олданылады. Червякті берілістерініЈ ›оз“алысы винт ж±птарыныЈ ›оз“алысына ±›сас. Винт ›ызметін червяк ат›арады да, червяк дйЈгелегі ±зын гайканы шеЈбер бойымен игенде шы››ан сектор“а ±›сайды. Сонды›тан червякті берілісте тісті берілістіЈ, сондай-а› винтті берілістіЈ ›асиеттері бар. До“а пішінді етіп жасал“ан червяк дйЈгелегініЈ тісі жана-су кернеуін азайту“а мЇмкіндік береді.

Червякті берілістердіЈ тісті берілістен арты›шылы›тары: а) беріліс саны-ныЈ кйптігі u = 8...80 (кейбір кинематикалы› берілістерде u = 500-ге дейін жете-

ді); Щ) бір›алыпты жЩне дыбыссыз ж±мыс істеуі; б) йздігікен тежеу ›абілеттілігі, в) кйлемі мен салма“ыныЈ азды“ы.

Сонымен ›атар мынадай кемшіліктері болады; 1) Сыр“анау ЇйкелісініЈ шамасы Їлкен бол“анды›тан: а) пайдалы Щсер коэффициенті тймен (u = 0,7...0,9); б) тез ›ызады, п. Щ. коэффициентініЈ азды“ынан ›уаттыЈ біршама белігі жылу“а айналып кетеді; в) антифрикционды ›ымбат материалдар ›олдану“а мЩжбЇр етеді, олар да Їйкеліс кЇшін азайту Їшін керек;

2) жасау технологиясы кЇрделі жЩне ›ымбат, себебі арнаулы станоктарды кажет етеді;

3) пайдалы Щсер коэффициенті аз бол“анды›тан йте кйп ›уат беруге жарамайды (куаты не бары 50 кВт-тан аспайды).

ЧЕРВЯКТІ Ж°ПТЫў КИНЕМАТИКАСЫ МЕН ГЕОМЕТРИЯСЫ

Червякті беріліс кинематикасы тісті беріліс кинематикасынан йзгеше келеді. Біріншіден, беріліс саныныЈ шамасын диаметрлер ›атынасы ар›ылы аны›тау“а болмайды. ЕкіЈшіден, червяк пен дйЈгелектерініЈ - ше›берлік жылдамды›тары Щр тЇрлі жазы›ты›та ба“ыттал“анына байланысты, олардыЈ шамасы мен ба“ыты да Щр›илы келеді. Сонды›тан червякті берілістерде, Щл-бетте сыр“анау пайда болады.

Червякті ж±птардыЈ беріліс саны, червяк бір айнал“анда, червяк дйЈгелегініЈ ілінісетін тістер санына теЈ болады

µ § (21.1)

м±нда“ы n2,z2ЎЄ дйЈгелектіЈ айналым тістер саныс n1,z1ЎЄчервяктіЈ айналым жЩне червякті б±ранда сызы“ыныЈ кірме саны.

Беріліс саны Щдетте 8-ден 80-ге дейін болады. љазіргі кезде червякті берілістердіЈ беріліс саны да стандарттал“ан (МЕСТ 2144-76).

Сыр“анау ЇйкелісініЈ кеп болуы салдарынан червякті берілістіЈ ›уаты 50 кВт-тан артпайды. Червяк винтінін, ›адамы Рt ілініс ›адамы деп аталады да, ал оныЈ р-ге ›атынасы ілініс модулі деп аталады

µ § (21.2)

Червяк б±рандасы бір кірісті жЩне кйп кірісті болуы мЇмкін, Ол z1 ар›ылы белгіленеді. Червякті берілістіЈ негізгі йлшемдері стаЈдарттал“ан, МЕСТ 2144-76 (21.1-кесте).

Червяк б±райдалы виЈттерге ±›сас, сонды›тан оларда б±ранда сызы“ыныЈ кіру санына байланысты бір, екі жЩне тйрт кірмелі болып келеді. Кірме саны арт›ан сайын червякті берілістердіЈ пайдалы Щсер коэффициенті жо“арылайды.

ЧервяктіЈ б±ранда сызы“ыныЈ кйтерілу б±рышы МЕСТ 2144-76

м±нда“ы S=Ptz1 ЎЄчервяк жЇрісі.

d1=qm, da1=d1+2m, df=d1 -2,4m (21.5)

z1=4; b1ЎЭ(12,5+0,09 z2)

Червяк дйЈгелектері. Червяк дйЈгелектері кйбінесе екі бйліктен т±рады. Білікке орналасатын негізгі бйлігі ЎЄ кЇпшегі болаттан немесе шойыннан дайындалады да ,о“ан ›оладан жасал“ан ›±рсау, тЩж (венец) ›ондырылады. љола мен болат жанасу кезінде Їйкеліс коэффициентініЈ азаюына байланысты, олар берілістердін, ±за› уа›ыт ж±мыс істеуіне мЇмкіншілік ту“ызады.

Червяк дйЈгелектерініЈ ілінісу жа“дайы мен негізгі йлшемдер. Тістер санын z2 = 26...28-ден кем алмау ›ажет, ал негізгі йлшемдері тйменгі ›атынастармен аны›талады

µ §

Червяк дйЈгелектерініЈ ені червяктіЈ сырт›ы диаметріне байланысты аны›талады:

z1=1,2; b2ЎЬ(0,75dа1)

z1=4; b2ЎЬ (0,67 dа1 )

µ §
Червякті берілістердіЈ осьаралы› ›ашы›ты“ы червяк пен червяк дйЈгелегініЈ бйлгіш шеЈберлері диаметрлерініЈ ›осындысыныЈ жартысына теЈ болады

µ §

Б±л шама мбмлекеттік стандарт МЕСТ 244-7.6 бойынша алынады (21.2-кесте).

ЧервяктіЈ орамы ›оз“алыс›а келгенде червяк дйЈгелектіЈ тісініЈбойыменсыр“анайды.Червяк пен червяк дйЈгелегі бірімен-бірі перпендикуляр екі жазы›ты›та айналуына байланысты олардыЈ шеЈберлік жылдамды“ы теЈ болмайды, сонды›тан ›осымша сыр“анау пайда болады, м±нда

µ §µ §

µ §ЎЄчервяктіЈ шеЈберлік жылдамды“ы µ §µ §ЎЄчервяктіЈ дйЈгелегініЈ шеЈберлік жылдамды“ы; d2 ЎЄ червяк диаметрі, мм

Червякті берілістердіЈ тісті берілістерден айырмашылы“ы ЎЄолар кебінесе тозудан немесе ›ысылудан істен шы“ады. Ол тозудыЈ йзі тікелей йзара тиісу кернеуіне байланысты, соЈды›тан май“а малын“ан червякті берілістер біріншіден, йзара тиісу кернеуіне есептеледі. Б±л жа“дайларда иілуге есептеу тек ›ана тексеру ретінде ›олданылады. Егер червяк дйЈгелектерініЈ тіс саны кйп болса (90... 100), онда иілуге есептеу ›ажет.

1. Иілуге есептеу. Червякті берілістерді иілу беріктігше есептеу дйЈгелек бойынша жЇргізіледі, себебі дйЈгелектіЈ тісіне ›ара“анда червяктіЈ орамы беріктеу. Червякті берілісті есептеу ›исы› тісті цилиндрлі берілістегіге ±›сас, тек ›исы› тісті цилиндрлі беріліске ›ара“анда червяк дйЈгелегініЈ тістері беріктеу, (40%) болады.

ДйЈгелек тісініЈ ж±мыс істейтін белігінін, ±зынды“ы:

µ § (21.20)

љисы› тісті беріліске ±›сас тиісу тЇзуініЈ ±зынды“ы:

µ §

м±нда“ы 2µ §=100°; ол µ §а =1,8...2,2 ЎЄ Їстемелеу коэффициенті.

µ §

µ § (21.21)

ТістіЈ ›ауіпті ›имасында“ы иілу кернеуі

µ §µ §

(21.22)µ §

м±нда“ы YFЎЄ тіс беріктігінін, коэффициенті, оныЈ шамасы кестесінен алынады.

µ §. (21.23)

Червякті берілістерді жобалауда, иілу беріктігінен модуль аны›талады

µ § (21.24)

м±нда“ыµ §ЎЄМПа; т, d1 жЩне d2 ЎЄ мм; ’2 ЎЄ H; Т2 ЎЄ Н-мм-мен йлшенеді.

2. Червякті берілістерді жанасу беріктігіне есептеу. Червякті берілістер жасау беріктігіЈе жай тісті берілістерге сЩйкес Герц формуласы бойынша есептеледі

µ §µ § (21.25)

м±нда“ы Е ЎЄ келтірілген серпімділік модулі; Е1 ЎЄ червяк материалыныЈ серпімділік модулі; Е2 ЎЄ червяк дйЈгелегі материалдарыныЈ серпімділік модулі.

Тіс пішінін шектейтін ›исы› сызы›тыЈ келтірілген радиусы

µ §

Жо“арыда кйрсетілгендей, Архимедті червяк орамыныЈ ось ›имасында“ы бЇйірі тЇзу сызы›ты немесе рейка пішіндес болажы. Сонды›тан µ §ал червяк дйЈгелегініЈ тістері эвольвент пішіндес болады. Осы“ан байланысты:

µ §µ §-жанасу сызы“ына тЇсетін меншікті кЇш.

µ §

µ § (21.26)

м±нда“ы Т2 ЎЄ Н-мм;µ §ЎЄМПа; µ §ЎЄмм-мен йлшенеді.

µ § (21.27)

3. Червяк денесін беріктікке есептеу. Червяк денесін ›атаЈды› пен беріктікке есептейміз. ЕЈ Їлкен июші момент ’1 кЇшініЈ Щсерінен болады.

µ § (21.28)

м±нда“ы l ЎЄ червяк тіректерініЈ ара ›ашы›ты“ы. ’1 жЩне ’t кЇштеріне байланысты июші момент

µ §+µ § (21.29)

Июші моменттердіЈ ›осындысы:

Келтірілген иілу моменті жЩне айналдыру моменті:

µ §
Та›ырып›а байланысты алын“ан с±ра›тар.

1. Буынты›ты берлістер туралы жалпы мЩліметтер.

2. ОлардыЈ классификациясы жЩне ›олданыу салалары.

3. љызу“а есептеу..

4.Геометриялы› есептеулері жЩне беріктікке есептеу.

љолданылатын о›улы›тар.

ТЩжібаев С.Д. љолданбалы механика; 228-230 бет.

13. Белдікті беріліс жЩне шынжырлы берліс.

Белдікті беріліс деп,›оз“алыс жЩне ›уат бір біліктен екінші білікке белдік пен шкив арасында“ы Їйкеліс кЇші ар›ылы берілетін берілісті айтамыз.

Белдіктер динамикалы› кЇштерді азайтады жЩне тісті берілістерге ›ара“анда арзан“а тЇсуіне байланысты техникада кеЈінен ›олданылады.Белдіктер кйлденеЈ ›имасына ›арай жалпа›,сына тЩрізді жЩне ж±мыр болып Їш тЇрге бйлінеді.Техникада жалпа› жЩне сына тЩрізді белдіктер ж±мыр белдікке ›ара“анда кеЈінен пайдалынады.Ал ж±мыр белдіктер шкивпен жанас›анда жанасу ауданыныЈ азды“ынан меншікті ›ысымы(шкив пен белдіктіЈ арасында) кйп болады да,тез тозады.Ал жалпа› жЩне сына тЩрізді булдіктер шкивпен жанас›анда жанасу ауданыныЈ кйптігінен меншікті ›ысым аз болады,сонды›тан да олардыЈ ж±мыс істеу ›абілеттігі жо“ары келеді.Белдікті берілістердіЈ кейбір арты›шылы›тары мен кемшіліктері.Белдікті беріліс механикалы› берілістердіЈ ертеден ›алыптас›ан бір тЇрі болып саналады.БерілістіЈ б±л тЇрі ›азіргі кезде техниканыЈ кйптеген саласында ›олданылады.Енді бас›а берілістермен салыстыру ар›ылы белдікті берілістердіЈ кейбір арты›шылы›тары мен кемшіліктеріне назар аударалы›.

1.Белдікті берілістердіЈ тісті берілістерге ›ара“анда“ы негізгі арты›шылы›тары;

а)белдікті беріліс ›уатты едЩуір ›ашы›ты››а беруге мЇмкіндік ту“ызады(15...60м ›ашы›ты›та);

Щ)белдікті беріліс бас›а берілістерге ›ара“анда бір›алыпты жЩне дыбыссыз ж±мыс істейді;

б)белдік йзініЈ сыр“анау ›абілеттігіне байланысты динамикалы› жЩне со››ы кЇштерін кемітеді жЩне арты› кЇштен са›тайды;

в)белдік берілістерініЈ ›±рамы ›арапайым,арзан келеді жЩне олардыЈ бЇлінген бйлшектерін тез ауыстыру“а болдады;

г)белдікті берілістермен Їлкен жылдамды›та ж±мыс істеуге болады(жылдамды“ы 100000 айн\мин-›а дейін жетеді).

2.Белдікті берілістердіЈ тісті берілістерге ›ара“анда“ы негізгі кемшіліктері;

а)белдікке тЇсірілген кЇштіЈ мйлшеріне байланысты,белдіктіЈ сыр“анау кезіндегі беріліс саныныЈ т±ра›сыз болуы;

Щ)шкивтерге орналас›ан белдіктіЈ жылдамды“ы арт›ан сайын ж±мыс істеу мерзімі кемиді;

б)белдіктіЈ ж±мыс істеу мерзімініЈ азды“ы(1000...5000са“,ал жо“ары жылдамды›ты берілістер кЇшін 500..600са“);

в)біілктерге тЇсетін кЇш мйлшерініЈ кйп болуы;

г)пайдалы Щсер коэффициентініЈ тймен болуы(берілістер Їшін =0,85..0,95)

Белдікті берілістердіЈ ›олданылуы.љазіргі уа›ытта белдікті берілістер ›щз“алысты біршама ›ашы›ты››а беру Їшін жЩне де беріліс саныныЈ дЩлдігін ›ажет етпейтін жерлерде ›олданылады.Сондай-а› олардыЈ ›каты 50кВт-тан аспайды.ите ›уатты белдікті берілістіЈ шкивтерініЈ йлшемдері йте Їлкен,Щрі ыЈ“айсыз келеді.

Белдікті берілістіЈ тЇрлері. Белдікті берілістер конструкциясына байланысты мынадайтЇрлерге бйлінеді;

1.Керетін роликсіз,бір ба“ытта айналатын белдікті беріліс.

2.Керетін роликті,бір ба“ытта айналатын белдікті беріліс(осьаралы› ›ашы›ты“ы т±ра›ты)

3. Айналыс ба“ыты йзгеретін белдікті беріліс

4. љоз“алысты бірнеше білікке бнретін белдікті беріліс

Белдікті берілістіЈ бірінші тЇрі ашы› беріліс ретінде кйп жа“дайда ›олданылады.М±нда“ы шкивтіЈ біліктері бір-бірімен параллель орналас›ан.Белдікті берілістіЈ екінші тЇрі осьаралы› ›ашы›ты“ы шамалы жЩне Їлкен беріліс санын керек ететін жерлерде ›олданылады.М±нда“ы керетін ролик белдіктіЈ автоматты тЇрде керіліп т±руын ›амтамасыз етеді.Осы берілістіЈ негізгі кемшілігі ЁCберілісте орналас›ан керетін роликтіЈ Щсерінен белдікте пайда болатын ›осымша иілу нЩтижесінде ж±мыс істеу мерзімініЈ азаюы.Сына тЩрізді белдіктіЈ пайда болуына байланысты,берілістіЈ б±л тЇрі аз пайдаланылады

Белдікті берілістіЈ Їшінші тЇрінде шкивтердіЈ біліктері бір-бірімен параллель орналасады,біра› белдіктіЈ тарма›тары бір-бірімен ›иылысады,ал шкивтер ›арама-›арсы ба“ытта айналады.

Белдікті берілістіЈ тйртінші тЇрінде берілістегі аралы› шкивтер ар›ылы беріліс бірнеше білікке беріледі.

Жасалатын материалына байланысты белдіктер бірнеше тЇрге бйлінеді.

1.љайыстан жасал“ан белдік не“±рлым бері келеді,со››ы жЩне айнымалы кЇштерге жа›сы ж±мыс істейді.љайыстан жасал“ан белдіктер иілгіш келетіндіктен,олармен кіші диаметрлі шкивтерде ж±мыс істеуге болады(›алыЈды“ы 3...6мм;ені b=20...300мм;беріктік шегі ±зарымдылы“ы 10%, =22...25МПа).БелдіктіЈ б±л тЇрімен Їлкен жылдамды›та ж±мыс істеуге де болады(v=40...45м/с).љайыс белдіктердіЈ ба“асы ›ымбат болады,сонды›тан техникада олар йте ›ажетті жа“дайларда “ана ›олданылады.

2.Резина араластырыл“ан белдік бірнеше ›абат ма›тадан жасал“ан матадан т±рады.Ол ›абаттар бір-бірімен вулканизацияланып жапсырылады.МатаныЈ серпімділік модулі жо“ары болады,сонды›тан негізгі кЇш солар“а тЇседі.Резина белдіктіЈ бЇлінбей жа›сы ж±мыс істеуін ›амтамасыз етеді жЩне сырт›ы ортаныЈ Щсерінен ›ор“айды.

БелдіктіЈ б±л тЇрініЈ негізгі механикалы› ›асиеттері:беріктік шегі =37МПа,›алыЈды“ы =2,5..12мм;15...144мм;ені b=20...1200мм,ал ±зынды“ы 8,20,30 м болып стандарттал“ан

3.Ма›та-матадан жасал“ан белдіктер иілгіш,жеЈіл келеді жЩне Їлкен жылдамды›пен кіші диаметрлі шкивтерде ж±мыс істей алады.Олар біренеш ›абат ар›ау жіптерден бірт±тас етіп химиялы› заттармен(битум,озокерит)жапсырылып жасалады.

БелдіктіЈ б±л тЇрі теріден жасал“ан белдікке ›ара“анда созыл“ыш келеді.Ма›та-матадан істелінген белдіктердіЈ негізгі механикалы› ›асиеттері мынадай:b=15...25мм; =1,75мм; =50МПа; =10%;v=25м/с болады.

4.ЖЇн араластырып жасал“ан белдіктер.Бірнеше ›абат жЇннен иірілген жіп пен ма›та-матадан иірілген жіпті химиялы› арнаулы заттармен(сурик на олифе)жапсырып істейді.ОлардыЈ серпімді болуына байланысты айнымалы кЇштерде жЩне кіші диаметрлі шкивтерде Їлкен жылдамжы›пен ж±мыс істей алады.БелдіктіЈ б±л тЇрініЈ негізгі механикалы› ›асиеттері:b=50...500мм;z=3...5; =6...11мм; =35МПа; =60%болады.