Ылым министрлiгi шщкЩрiм атында

Б±л белдік де ма›та-матадан жасал“ан белдіктер сия›ты кіші диаметрлі шкивтермен ж±мыс істей алады.

5.ЖаЈа материалдардан жасал“ан жалпа› белдіктер. љазіргі кезде полиамидтен жасал“ан белдіктер берілістерде жиі ›олданыла бастады.ОлардыЈ беріктік шегі йте жо“ары =200МПа,я“ни резинадан жасал“ан белдіктерге ›ара“анда 8...10 есе мы›ты келеді.

БелдіктіЈ б±л тЇрініЈ ж±мыс істеу мерзімі бас›а белдіктерге ›ара“анда ана“±рлым ±за› жЩне оныЈсерпімділік модулі Е=550МПа.

Б±л белдіктерді жылдамды“ы 80...100м/с-›а дейінгі берілістерде де ›олдану“а болады.

6.Ж±мыр жЩне сына тЩрізді белдіктер.Ж±мыр белдіктер теріден ,ма›та-матадан жЩне капроннан жасалады.ОлардыЈ диаметрі 3...12мм аралы“ында болады.

Кіші шкив диаметрініЈ белдіктіЈ диаметріне ›атынасы Dmin/ =20 болу керек.Белдік т±ратын жердіЈ ойпаЈ пішінініЈ радиусын белдіктіЈ радиусына теЈ немесе б±рышы 40є-›а теЈ трапеция“а ±›сас етіп алады.

Сына тЩрізді белдіктіЈ кйлденеЈ ›имасы теЈ бЇйірлі трапеция“а ±›сас.БелдіктіЈ ж±мыс істейтін бЇйір жа›тары ойпаЈ“а кигізіледі.

Сына тЩрізді белдіктер мына бйлшектерден т±рады:

1)резина салыстырып то›ыл“ан ар›аннан т±рады;ол шамамен белдіктіЈ центрінде орналасып,оны жетектеуші,тартушы негізгі ›абат болып саналады;

2)ар›анныЈ ЇстіЈгі жа“ы созылатын мата-резина ›абаттан т±рады;

3)ар›анныЈ астыЈ“ы бйлігі созылатын резина ›абаттан немесе сы“ылатын мата-резина ›абаттан т±рады;

4)диагональ бойымен бірнеше ›абат етіп араластырыл“ан резиналы› тыстан т±рады.

Белдікті берілістердіЈ негізгі сипаттамалары

1.љуат. Белдікті берілістер кйбінесе 0,3...50кВт арасында ›олданылады,кей жерлерде беріліс ›уаты 150кВт-›а дейін жетеді,біра› жаЈа машиналармен йте Їлкен ›уатты (300 кВт-тан арты›)беру тиімсіз,себебі берілістердіЈ йлшемдері йте Їлкен болады.

2. Беріліс ›атынасы жЩне жылдамды›.Сына тЩрізді белдікті берілістерде жЩне керетіе ролигі бар жалпа› белдікті берілістерде беріліс санын 10-“а дейін жеткізуге болады.Біра› белдікті берілістердіЈ беріліс саны 4-тен аспа“аны жйн,себебі олардыЈ кйлемі ±л“айып кетеді.

Сына тЩрізді О,А,Б,В пішінді белдіктердіЈ жылдамды“ы 25м/с-тан,ал УА,УБ,УВ-30М/С-тан аспауы керек.

3.љолдану саласы.Жалпа› жЩне сына тЩріздібелдіктердіЈ негізгі ›олдану саласы бір-бірімен ±›сас,біра› олардыЈ арасында аз да болса айырмашылы› болады.

Жалпа› белдіктерді йте Їлкен жылдамды›та,ж±мыстыЈ бір ›алыптылы“ын ›атаЈ талап ететін жерлерде жЩне осьаралы› ›ашы›ты“ы Їлкен берілістерде сына тЩрізді белдіктерге ›ара“анда оларды ›олдану ыЈ“айлы.

Жалпа› белдікті берілістерге ›ара“анда сына тЩрізді белдіктерді осьаралы› ›ашы›ты“ы шамалы,беріліс саны едЩуір жЩне берілісті бірнеше шкивке беретін берілістерде кйп ›олданылады.Бас›а белдіктер сия›ты сына тЩрізді белдіктер де шексіз(дйЈгелек тЩрізді)етіп жасалады.Белдіктер Їзілген кезде ауыстырып отыру Їшін шкивті консоль“а(бір жа“ы мы›тап бекітілген,екінші жа“ы бос,горизонталь ба“ытта орналастырыл“ан білік)орналастырылады.

4.Жалпа› белдікті берілістердегі осьаралы› ›ашы›ты›.Берілістерде кіші осьаралы› ›ашы›ты›ты таЈдап ал“ан кезде ,белдіктіЈ шкивті ›амтитын б±рышы 150є-тан кем болмау“а тиісті екенін ескеру керек.

®лкен осьаралы› ›ашы›ты› белдіктіЈ ›ымбат болуына Щкеліп со“ады.ЕЈ Їлкен осьаралы› ›ашы›ты›: а=2(D1+D2)

Ал сына тЩрізді белдікті берілістіЈ еЈ кіші осьаралы› ›ашы›ты“ы:аmin=0,55(D1+D2)+h,м±нда“ы h-белдік ›имасыныЈ биіктігі.Ал еЈ Їлкен осьаралы› ›ашы›ты“ын аmax=2(D1+D2)деп алу“а болады.

БелдіктіЈ ж±мыс істеу ›абілеттілігі жЩне белдікті берілістерді

есептеу

Егер бірінші жа“дай орындалмаса,онда белдік айналмай т±рып ›алады;ал екінші жа“дай орындалмаса,онда белдік тез істен шы“ып ›алады.

љазіргі кезде белдікті берілісті кйбінесе белдіктіЈ тарту ›абілетіне байланысты есептейді.

Серпімді белдіктердіЈ шкивтегі ж±мысы.Серпімді белдіктердіЈ шкивтегі ж±мысы серпімді сыр“анау“а байланысты болады.Серпімді сыр“анау жетекші тарма› пен жетектегі тарма›тыЈ салыстырмалы ±зарымдылы“ыныЈ Щр тЇрлі болуына байланысты аны›талады.

БелдіктіЈ салыстырмалы сыр“анауы мына формула бойынша есептеледі о=е1-е2,м±нда“ы е1-жетекші тарма›тыЈ салыстырмалы ±зарымдылы“ы;е2-жетектегі тарма›тыЈ салыстырмалы ±зарымдылы“ы.е1мене2-ні Гук заЈына байланысты тарма›тардыЈ таралу кЇші(S1 мен S2)ар›ылы белдіктіЈ салыстырмалы сыр“анауын былай жазу“а болады:

 §

Белдікті берілістердіЈ кинематикасы

ШкивтердіЈ айналу жылдамды“ы мына формула бойынша аны›талады:

 § (м/с); § (м/с)

М±нда“ы D1 жЩне D2-жетекші жЩне жетектегі шкивтердіЈ диаметрлері;n1 жЩне n2-жетекші жЩне жетектегі шкивтердіЈ бір минутта“ы айналым саны.Жетектегі шкивтіЈ жылдамды“ы жетекші шкивтіЈ айналу жылдамды“ынан аз болады

 §

Беріліс саны мына формула бойынша аны›талады: §= § 22.2

Белдікті берілістердегі негізгі геометриялы› байланыстар.

Белдікті берілістерді жобалау кезінде кейбір негізгі йлшемдерді,мысалы,белдік тарма›тарыныЈ арасында“ы б±рыш г-ны белдіктіЈ l ±зынды“ы жЩне осьаралы› а ›ашы›ты“ыныЈ есептеу керек.Белдік тарма›тарыныЈ арасында“ы б±рышты О1АО2 ®шб±рышынан табамыз: §= §,осыдан  §(рад).БелдіктіЈ кіші шкивті ›амтитын б±рышын градуспен ал“анда

б=180°­г=180°­ §·57° 22.3

Жалпа› белдіктерде белдіктіЈ кіші шкивті ›амту б±рышы 150°-тан,ал сына тЩрізді белдіктер Їшін 120°-тан кем болмауы керек.БелдіктіЈ ±зынды“ы оныЈ шкивті ›амту кезіндегі радианмен алын“ан ±зынды“ы мен белддіктіЈ тЇзу сызы›ты бйлігіндегі ±зынды“ыныЈ ›осындысынан т±рады

 §+ §+2аcos §.

М±нда“ы  §ні кіші б±рыштар Їшін былай жазу“а болады:

 § жЩне §

Cонда  §

БерілістіЈ осьаралы› ›ашы›ты“ы белдіктіЈ ±зынды“ы белгілі бол“ан кезде мына формуламен аны›талады:

м±нда“ы §

Белдік ±зынды“ыныЈ тйменгі шамасын олардыЈ ж±мыс істеу мерзіміне байланысты да аны›тау“а болады: §.м±нда“ы i-белдіктіЈ бір секундта жЇгіріп йту жиілігі imax=5.

Белдіктегі кернеу мен кЇштер

ШкивтіЈ айналу кЇші,я“ни белдіктіЈ тарту кЇші:

 § 22.5

М±нда“ы Т-шкивтіЈ бойында“ы момент;Р-берілетін ›уат (кВт);К-кЇш шамасыныЈ йзгеруіне жЩне ж±мыс режиміне байланысты алынатын коэффициент.

Айналу кЇшінен пайда болатын кернеу

 §. 22.6

М±нда“ы А-белдік ›имасыныЈ ауданы.

БелдіктіЈ бастап›ы керілуін S% деп аламыз,сонда жалпа› белдіктер Їшін бастап›ы кернеу у%=1,8МПа болу“а тиіс.Ал синтетикалы› талшы›тардан жасал“ан белдіктер Їшін бастап›ы кернеу у%=1,2..1,5МПа.

Жетекші жЩне жетектегі тарма›тардыЈ керілуін ж±мыс кезінде центрден тепкіш кЇш жо› деп есептейді де ,мына формулалар бойынша аны›тайды

 §(S1-S2). S1-S2=F. S1+S2=2S%

Осы теЈдеулерден S1+S2=2S%

S1=S2+ §. S2=S%- § 22.7

Осы формулалардан айналым кЇшініЈ жартысы белдіктіЈ бір тарма“ыныЈ кйбірек керілуіне ,ал екінші жартысы екінші тарма›тыЈ азыра› керілуіне ж±мсалатын кйрінеді.Жетекші жЩне жетектегі тарма›та“ы кернеу мына формула бойынша аны›талады:

 §(мпА),  § (мпа) 22,8

БерілістіЈ тарту ›абілеттігі белдік пен шкив арасында“ы Їйкеліс кЇшініЈ шамасына байланысты.Осы байланысты Л.Эйлер аны›тады

S1=S2 § 22.9

S1-s2=F. S1=F §

S2=F §. S%= §( §) 22.10

Жалпа› берілісті тарту ›абілеттілігіне

Байланысты есептеу

Белдікті берілісті тарту ›абілеттілігіне байланысты есептеу сыр“анау графигіне негізделеді.Сыр“анау графигі тарту коэффициенті мен салыстырмалы сыр“анау коэффициентініЈ байланысын кйрсетеді.Тарту коэффициенті деп,пайдалы беріліс кЇштіЈ белдік тарма›тарыныЈ тартылу кЇштерініЈ ›осындысына ›атынасын айтамыз.

 § 22.11

Б±л бір жа“ынан берілістіЈ салыстырмалы кЇшін аны›тайды.Салыстырмалы сыр“анау  §·100%,м±нда“ы 5B1 мен 5B2-жетекші жЩне жетектегі шкивтегі айналу жылдамды›тары.Сыр“анау графигін эксперимент ар›ылы аны›тайды.

Белдік тарма›тарыныЈ т±ра›ты керілу кезінде пайдалы кЇшті (F) Жайлап арттыра отырып,оныЈ сыр“анауын йлшейді.

Тарту коэффициенті белгілі бір мЩніне жеткенге дейін белдіктіЈ сыр“анауы оныЈ серпімділік деформациясына байланысты болады.

Сыр“анау мен серпімділік деформация белдікке тЇсірілген кЇшке тура пропорционал,ал графигі тарту коэффициентініЈ белгілі бір мЩніне жеткенге дейін тЇзу сызы›ты болады.Егер белдікке тЇсірілген кЇшті одан ары арттыра тЇссе ,онда ›осымша сыр“анау пайда болады да,белдіккетЇсірілген кЇшке ›ара“анда жалпы сыр“анау жылдамыра› ±л“аяды.Ал кЇшті одан Щрі ±л“айтса›,шкив айналмай т±рып ›алады да,график кенет жо“ары кйтеріледі.

БерілістіЈ пайдалы Щсер коэффициенті белдікке тЇсірілген кЇштіЈ ±л“аюымен кйбейеді де,еЈ жо“ары мЩні тарту коэффициентініЈ еЈ жо“ары мЩніне сЩйкес келеді,ал соЈынан ›осымша шы“ын болуына байланысты пайдалы Щсер коэффициенті азаяды.

Тарту коэффициентініЈ ›ауіпті орташа мЩні ц тЩжірибе ар›ылы аны›талады,мысалы,резина араластырыл“ан белдіктер Їшін ц=0,6;ма›та-матадан жасал“ан белдіктер Їшін ц=0,5;жЇннен то›ыл“ан белдіктер Їшін ц=0,4;полиамидтен жасал“ан белдіктер Їшін ц=0,45...0,5 болады.

Та›ырып›а байланысты алын“ан с±ра›тар.

1. Белдікті берлістер туралы жалпы мЩліметтер.

2. ОлардыЈ классификациясы жЩне ›олданыу салалары.

3. Белдік тЇрлері жЩне есептеу ерекшеліктері.

4.Геометриялы› есептеулері жЩне Щсер ететін кЇштерді аны›тау.

љолданылатын о›улы›тар.

ТЩжібаев С.Д. љолданбалы механика; 240-255 бет.

Тiстi дйЈгелектер мен шкивтердi отыр“ызу“а жЩне пайдалы айналдырушы момент беруге арнал“ан цилиндрлi, ж±мыр неме­се иiндi белшектi бiлiктер деймiз. Машиналарда бiлiктердіЈ ат­›аратын ›ызметi зор. Олардьщ тЇзу, иiндi, иiлгiш жЩне эксцен­триктi тЇрлерi болады «Машина бйлшектерi» курсында тек тЇзу бiлiктердiЈ кон­струкциясы мен олардыЈ есептеу жолы ›арастырылады. Ал ось деп, айналып т±ратын бйлшектердi ±стап т±ру“a жЩне йзi ар›ы­лы пайдалы айналдырушы момент бермейтiн ж±мыр бйлшектер­дi айтамыз. Осьтер тЇзу етiп жасалады.

Кйптеген жа“дайда кЇштер бiлiктiЈ ±зынды“ына бiркелкi Щсер етпейдi. осы“ан орай бiлiктердiЈ бiр›алыпты берiк болуы Їшiн, олардыЈ диаметрлерiн йз ±зынды“ынаына байланысты Щр тЇрлi жЩне отыр“ызылатын бйлшектердiЈ iшкi диаметрiне сЩйкес жасайды. Бiлiктер мен осьтердiЈ тipeккe тiрелетiн бйлiгiн цапфа деп, ор­тада“ы цапфаларды мойынша деп, ал тiрелетiн шеткi бйлiктерiн шип деп атайды.

БiлiктердiЈ Щр тЇрлi диаметрлi бйлiктерi йзара 23.2-суретте

кйрсетiлген Щдiстермен жал“асады.

Арнаулы ойы›тар ар›ылы. Б±л ойы›тар ажарла“ыш д­йЈгелектiЈ шы“уына арнал“ан. Диаметрi 10...50 мм бiлiктердiЈ оймаларыныЈ ені 3мм, тереЈдігі 0,25 мм болып, ал диаметрі 50...100 мм біліктердіЈ оймаларыныЈ ені 5 мм етіп жасалады.

Радиусы т±ра›ты ›исы› сызы› ар›ылы. Б±л радиус йлшемдері білікке ›ондырыл“ан бйлшектердіЈ фаскасыныЈ йлшемдерінен кіші болады жЩне олар стандарттал“ан.
БіліктердіЈ материалдары жЩне оларды йЈдеу.ТЇзу біліктерді кйбінесе легирленген жЩне кйміртектіЩ болаттардан жасайды. Себебі легирленген болатта біліктіЈ салма“ы мен габаритін азайтады жЩне шлитсті (тісті) берілістерлдіЈ тозу“а тйзімділігін кЇшейтеді. Б±л Їшін тймендегі болаттар ›олданылады. Мысалы Ст5 маркалы болат ЁC шыны›тырылма“ан біліктер Їшін, 10, 20Х, 40ХН жЩне 40ХНМА болаттары йте жо“ары жылдамды›пен айналатын біліктерді жасау“а ›олданылады.

Диаметрі dЎЬ150мм біліктерді дайындау кезінде кйбінесе ж±мыр прокаттар пайдаланылады. БіліктердіЈ бйлшектер отыр“ызатын беттері йЈделеді жЩне кедір-б±дыр шамасы 0,32...1,25мкм аралы“ында дайындалады. БйлшектердіЈ ›ондырылуын жеЈілдету Їшін біліктердіЈ кесілген бЇйір жа›тары ж±мырланып йЈделеді.

Біліктерді беріктікке есептеу.Біліктер йздерініЈ ат›ару ›ызметіне байланысты айналу моментін беруге жЩне тісті дйЈгелектерді, шкивтерді, ж±лдызшалар мен муфталарды т.б айналмалы бйлшектерді орналастыру“а ›олданылады. Осы“ан байланысты біліктерге айналдырушы момент пен отыр“ызыл“ан бйлшектердегі кЇшпен пайда бол“ан ию моменті Щсер етеді. Сонымен, біліктерді ию мен айналу моментеріне есептеу ›ажет, біра› жаЈа машинаны жобалауда ию моментініЈ шамасы белгісіз болады. Сонды›тан біліктерді есептеу Їш кезеЈмен: алдын-ала есептеу, жобалап есептеу, тексеріп немесе аны›тап есептеу жолдарымен орындалады.

Алдын-ала есептеу. Біліктерді алдын-ала есептеу тек ›ана айналу моменті ар›ылы “ана жЇргізіледі. Біліктер тек айналу моментіне ж±мыс істейді деп жорамалдаймыз, біра› ию моментін де ескеруіміз де ›ажет сонды›тан мЇмкіндік кернеу шамасын аз аламыз. µ § =10...40(МПа)

µ §

µ §µ §µ § (23.1)

µ § (23.2)

Сондай-а› электр ›оз“алт›ышымен жал“асатын біліктердіЈ диаметрі

d1 =(0,8...1,2) dэл ›атынасын ›ана“аттандыру ›ажет.

Есептеп алын“ан біліктіЈ диаметріне подшипник орнатылады деп есептеп , 23.3-суретте кйрсетілгендей машина торабыныЈ жобасын жасаймыз. Б±л жобада біз біліктіЈ конструкциясын жЩне тіректер ара ›ашы›ты“ын, тірек пен кЇш тЇсетін нЇктелер ара ›ашы›тарын аны›таймыз.

Біліктерді жобалап есептеу. Біліктерді жобалап есептеу айналу жЩне иілу моменттері ар›ылы жЇргізіледі. БіліктердіЈ айналуына байланысты олардыЈ ›имасында ию моментінен пайда болатын ›алыпты кернеу шама жа“ынан йзгеріп отырады, біра› жобалап есептеуде б±л есепке алынбайды. Соымен, біліктер статиканыЈ заЈына байланысты иіледі деп есептеп, оларды материалдар кедергісі курсында ›абылдан“ан жолдарымен беріктікке есептейміз.

Біліктерді иілдіретін жЩне б±ралдыратын жЩне осьтік кЇштердіЈ Щсерінен пайда болатын ›осымша кернеулер мынадай тЩртіппен есептеледі (23.4 сурет).

Тік жЩне кйлбеу жазы›ты›тар“а тЇсетін кЇштердіЈ Щсерінен пайда болмайтын біліктердіЈ тірелетін бйлігініЈ реакциялары аны›талады.

Біліктерге Щсер етуші кЇштердіЈ иілдіретін моменттері есептеледі. Осьтік FА кЇшімен пайда бол“ан момент:

МА =FA µ §

Айналу моментініЈ шамасы: T= Ft µ § (23.4-сурет). Радиус бойымен Щсер ететін кЇшпен шеЈберлік Ft кЇшінен пайда болатын иілу моменттері :

Мt = Ftµ §

Мr = Frµ §

Ал муфта айнал“анда пайда болатын кЇш Fм=(0,2...0,5) Ft.

3. ТеЈ Щсер етуші реакция кЇштерініЈ жЩне ›осындвы моменттерініЈ мйлшері аны›талады:

Mи=µ §µ § µ § (23.3)

4. БіліктердіЈ ›ауіпті ›ималарыныЈ диаметрлері суарылма“ан болаттар Їшін беріктіктіЈ энергетикалы› теориясын келтірілген момент теориясые пайдалану ар›ылы аны›талады.

Mкел=µ §, Mкел=0,1µ § µ §(23.4)

µ § (23.5)

М±нда“ы µ §и-біршама тймен алынады, себебі біз осьтік Щсер етуші кЇштерді “ана есептейміз.

Тексерген кезде:

µ § (23.6)

Mкел=µ §,µ §

Егер білік диаметрі белгілі болса, онда кернеу:

µ § (23.7)

Біліктерді тексеріп(аны›тап) есептеу. БіліктердіЈ істен шы“уыныЈ негізгі себебі олардыЈ тозуы. Айнал“ан кезде біліктердегі иілу кернеулері симметриялы› циклмен, ал б±ралу кернеулері пульсирлі циклмен йзгереді. Иілдірілетін жЩне айналдырылатын момнттердіЈ эпюрлері ар›ылы біліктердіЈ ›ауіпті ›ималары аны›талады. Б±л екі момент бірігіп Щсер еткен жа“дайда біліктіЈ беріктік ›оры мына формуламен есептеледі.

µ §
µ § (23.8)

М±нда“ы µ § - иілу кезіндегі беріктік ›оры; µ § - б±ралу кезіндегі беріктік ›оры.

µ § (23.9)

µ § (23.10)

µ §, µ § - айнымалы ернеулердіЈ амплитудасы µ § жЩне µ §- айнымалы кернеулердіЈ орташа мЩні ; µ § жЩне µ § - иілу жЩне б±ралу кезінде білік материалыныЈ беріктік шегі.

µ §, µ § (23.11)

µ §-материалдыЈ беріктік шегі (кесте бойынша алынады) ; µ § - масштаб факторы, біліктер ›имасыныЈ йлшемдеріне байланысты 23.2 кестесінен алынады. Кµ § жЩне Кµ § - иілу жЩне б±ралу кезіндегі кернеудіЈ тиімділік шо“ырлану коэффициенттері. Кернеу шо“ырлануы біліктердіЈ диаметрлері жЩне ›има аудандары йзгерген жерде, сондай-а› шпонка мен шлиц оймаларында пайда болады. Сонды›тан Кµ § жЩне Кµ § коэффициенттерініЈ шамасы кйрсетілген кернеу шо“ырлануыныЈ ту“ызатын факторлар“а олардыЈ мйлшеріне байланысты алынады; µ § жЩне µ §- материалдардыЈ керенудіЈ ассиметриялы цикліне Щсер етуін ескертетін коэффициенттер. µ §, µ § (23.12)

µ §, µ §- пульсирлі цикл кезіндегі материалдардыЈ тйзімділік шегін кйрсетеді. Кйміртекті ж±мса› болаттар Їшін µ §=0,05, µ §=0 болады.

Біліктер ›имасында кернеулер 23.5 ЁC суретте кйрсетілген график бойынша йзгереді. Сонды›тан µ § шпонкасы бар ойы›тар Їшін

µ §; µ §

µ §

Шпонкасы бар ойы›тар Їшін

Шпонкасы бар ойы›тар Їшін Кµ §, Кµ § мЩндері 23.3 кестесінен алынады.

Беріктік ›оры мына мйлшерден кейін болмауы ›ажет nмин= 1,3...2,5 µ §=0,1, µ §=0,5 орташа кйміртекті болаттар Їшін. µ §=0,15, µ §=0,1 легирленген болаттар Їшін .

µ § - беріктік коэффициенті, біліктердіЈ термиялы› йЈдеу Щдісіне байланысты.

БіліктердіЈ ›атаЈды“ы аз бол“ан жа“дайда:

а) КЇштер тістердіЈ йн бойымен біркелкі Щсер етпей, кЇш шо“ырлануы пайда болады.

б) БіліктердіЈ иілуінен подшипниктердіЈ ›исайып ›ысылып ›алу ›аупі пайда болады 23.6 ЁCсурет. Сонды›тан тіректердіЈ ›исаю б±рышы шектеледі.

µ § рад-сыр“анау подшипниктері Їшін

µ § рад-радиалды подшипниктер Їшін

в) Металл жонатын станоктарда бйлшектердіЈ йЈдеуін дЩлдігі мен беттерініЈ сапасы тймендейді.

Станок жасауда (у) мына мйлшерден арты› болмауы керек: у=(0,0002...0,0003)L.

L-тіректердіЈ ара ›ашы›ты“ы. Тісті берілістердіЈ берілістері Їшін µ §.

Легирленген болаттарджы ›олдан“анда біліктіЈ беріктігі йзгермейді сесебі барлы› болаттар Їшін µ §МПа=const. БіліктердіЈ майысуын азайту“а мына шаралар ›олданылады:

а) ШкивтердіЈ, дйЈгелектер мен муфталардыЈ салма“ын азайтып, оларды тіректерге жа›ын орналастырады;

б) Жедел айналатын біліктерге айналып т±ратын бйлшектердіЈ салма“ын теЈестіреді.

F кЇші Щсер ететін жазы›ты››а біліктіЈ иілу мйлшері:

Е-білік материалыныЈ серпімділік модулі. Ал µ § - білік ›имасыныЈ негізгі момент инерциясы. БіліктердіЈ б±рышты› деформациясы беріліс жЩне айналдырушы момент кезінде белгілі бір шама“а теЈ болады.

µ § (23.14)

М±нда“ы Майн-білікті айналдырушы момент, Нмм; L-біліктіЈ б±ралу бйлігініЈ ±зынды“ы, мм; G-серпімділіктіЈ 2-тЇрініЈ модулі (болаттар Їшін µ § Ір-білік ›имасыныЈ полярлы› момент инерциясы µ §, ›уыс білікткр Їшін µ §. Б±ралу б±рышы градуспен йлшенеді, біртекті біліктер Їшін µ §.

µ §

Егер білік сатылы болып, о“ан бірнеше майыстырушы моменттер Щсер ететін болса, онда біліктіЈ толы› деформациясы оныЈ Щр бйлігініЈ деформациясыныЈ ›осындысдсына теЈ.

Сыр“анау подшипниктері. Б±л полшипниктердіЈ ішкі беті біліктер немесе осьтер бетімен жанасады жЩне олардыЈ арасында йзара сыр“анау пайда болады.

Домалау подшипниктері. Б±л подшипниктерде білік пен тірек арасында шариктер немесе роликтер орналастырылады. Сонды›тан оларда домалау Їйкелістері пайда болады.

Сыр“анау подшипниктері.

љазіргі кезде сыр“анау подшипниктерініЈ машина жасау йндірісінде кеЈінен пайдалануына байланысты олар тек тйменде кйрсетілген жа“дайларда “ана ›олданылады:

Егер біліктердіЈ салма“ы ауыр болып б±ндай біліктердіЈ подшипниктерне йте кйп кЇш тЇсетін болса;

Егер біліктерге Їлкен со››ы немесе айнымалы кЇштер Щсер ететін болса;

љ±растыру жа“дайына, алынып-салынуына (ауыспалылы“ына) байланысты (иінді біліктерді);

Біліктер бірімен-бірі жа›ын орналас›ан жа“дайларда;

КонструкцияныЈ ›арапайымдылы“ына жЩне тез алынып-салынуына байланысты.

Подшипниктер корпустан жЩне астардан т±рады(24.1-сурет).

ПодшипниктердіЈ астарларын антифрикциялы› материалдардан жасайды жЩне олардыЈ тозуына байланысты астарлар ауыстырылмалы болуы ›ажет(кйбінесе астарларды екі бйлікке бйлінетін етіп жасайды, себебі тоз“ан жа“дайда ауыстыру“а оЈай).

АстарлардыЈ берік болуы Їшін олар болаттан, шойынна немесе ›ола мен антифрикциялы› материалдардыЈ ›±ймасынан жасалады. Астар ›алыЈды“ы біркелкі жЩне мына“ан теЈ болуы тиіс: µ §, µ §- подшипник астарларыныЈ ›±йылатын ›алыЈды“ы.

АстарлардыЈ бетін табу Їшін тЇрлі материалдар ›олданылады. ите жо“ары жылдамды›пен айналатын жЩне йте жо“ары ›ысымда ж±мыс істейтін бйлшектерде ›алайы ›осыл“ан баббиттер, ›ор“асын ›осыл“ан ›ола жЩне кейбір алюминий мен темір ›осыл“ан ›ола ›олданылады. Сондай-а› сыр“анау подшипниктерініЈ материалы ретінде ›олданылатын ›ола мен жездіЈ сипаттамасы 24.1 кестеде келтірілген.

Мысалы µ § МПа м/с бол“ан жа“дайда ›алайы ›осыл“ан баббиттер ›олданылады, сондай-а› оларды µ § МПа м/с бол“ан жа“дайда да ›олдану“а болады. Баббиттер мынадай маркалар“а бйлінеді: Б-89, Б-91 жЩне Б-93. Б±лардыЈ ішіндегі еЈ негізгісі Б-93. Орташа жылдамды›пен айналатын подшипниктердіЈ астарларына Бр010Ф1, С30 маркалы ›олалар, ал шамалы жылдамды›пен айналатын подшипниктердіЈ астарларына алюминий ЁC темір ›осыл“ан ›олалар ›олданылады.
®йкеліске ›арай подшипниктердіЈ тозуын ›ауіпті жерін жЩне пайдалы Щсер коэффициентін аны›тайды.

Жо“арыда кйрсетілген материалдардан бас›а подшипник астарын жасау“а антифрикциялы› шойындар ›олданылады. Антифрикциялы› шойыннан жасал“ан астарлар мен біліктердіЈ арасында саЈылау болуы тиіс. Б±л саЈылау ›оладан жасал“ан астарлар мен біліктер арасында“ы саЈылаулар 35-50% -тей арты› болуы тиіс, себебі шойынныЈ жылу йткізгіш ›абілеттілігі ›ола“а ›ара“анда тймен.

Подшипник материалы ретінде шойыннан бас›а синтетикалы› материалдар , атап айт›анда, текстолит(плиталы› тЇрде) ›олданылады. Біра› текстолиттіЈ кемшіліктері де бар. Жылуды сырт›а шы“ару ›абілеттілігі нашар(жылу йткізгіш коэффициенті 0,2...0,3ккал/µ §са“.град). Майлаусыз ж±мыс істеген жа“дайда Їйкеліс коэффициенті йте жо“ары (0,12...0,15) болады.

Текстолиттен бас›а, подшипник материал ретінде полиамид пластмассалары ›олданылады. Б±лардыЈ жылу йткізгіш коэффициенті йте тймен (0,3ккал/µ §са“.град). Кейбір жа“дайларда сыр“анау подшипниктер металды-керамикадан жасалады жЩне олар мына жа“дайларды ›олданылады: 1) Егер сыр“анау жылдамды“ы баяу немесе айнымалы болса; 2) Подшипниктер шала майланатын жерлерде. Б±л материалдан жасал“ан астарлардыЈ пайдалану кйрсеткіштері 24.2 кестеде кйрсетілген.

Радиалды сыр“анау процесініЈ Їйкеліс кЇші

М±нда“ы ’N - ›алыпты реакция кЇші; f- сыр“анау ЇйкелісініЈ коэффициенті.

Геометриялы› жЩне физикалы› параметрлеріне сЩйкес сыр“анау подшипниктерініЈ Їйкеліс коэффициентерініЈ йзгеруі Гарси-Штрибек диаграммасында берілген 24.2 ЁC сурет.

Б±л диаграммадан біліктіЈ б±рышты› жылдамды“ы µ §йте азай“анда f сыр“анау жылдамды“ы ар›ылы аны›талатыны бай›алады. V=µ §r.

Б±л жа“дайда май пленкасы йте ж±›а (0,1мк), Їйкеліс коэффициенті йзгеруі шамалы болады, f µ § деп алынады.

Сыр“анау жылдамды“ы µ § йскен сайын f ЁCтыЈ мйлшері азая тЇседі (диаграммада“ы 1-2- нЇктелер арасы). Б±“ан ›арамастан май ›абатыныЈ ›алыЈды“ы ±л“аяды. Біра› біліе пен подшипниктіЈ беттеріндегі кейбір кед±р-б±дыр жерлері бір-бірімен тиіседі. Сонды›тан б±л жа“дайда“ы Їйкелісті аралас, я“ни жартылай с±йы› Їйкеліс деп атайды.