Исабаева Ж., 2011. Бардык укуктар корголгон

Кудай жалгап, эмнегедир Гүлдананын апасы: “Кантип, качан, кайдан адаштың? Каякта турчу элең?” – сыяктуу суроолорду берген жок. Анысы Алмашка майдай жакты. Ансыз да башка иши көп же ою ордунда эмес адамча, атүгүл адашкан кыздын кебетесине анчейин деле үңүлүп карабай, тек гана кызына:

– Мага кир жуушсаң болбойбу?! Сен эми чоң кыз болдуң, кир жууп, нан жапканды үйрөнүшүң керек! – деди. Бул анын Алмашка уруксат бериш үчүн алдын ала койгон шарты окшоду.

– Макул! – деди кыз илгиртпей. – Кир жуушсам, анан макул болосузбу?

Макул болгондой апасы унчуккан жок.

– Мен да жуушсам болобу? – Гүлдананын боорукерлигине ыраазы болгон Алмаш да муну чын дилинен айтты.

Гүлдана аңгыча алда нени эстей койгондой курбусун билектен алып, үйдү көздөй жетеледи:

– Биринчи тамактанып алалы, анан...

Ага да макул өңдүү апасы дагы үн катпай, жагымдуу бир нерсени же жакшы бирөөнү эстеп, ичи элжирегендей кээде өзүнчө мыйыгынан күлүмсүрөп коюп, баш көтөрбөй кирин жууй берди.

Чыны менен эле Гүлдананын апасынын шашканынын жөнү бар экен. Бир үймөк кирди үчөөлөп арыдан бери жууй салгандан кийин өзү да жуунуп-тазаланып, кийимин которунуп:

– Гүл, курбуң экөөң үйдө отуруп тургула. Сен эми кичинекей кыз эмессиң да, эрчигидей, – деди, – Мен Тынар акеникине барып келейин.

– Неге?

– Тынар акенин уулу келинчек алып келиптир, көчөнүн этегиндеги Абдулла акенин кызын. Той берет экен.

– Бара бериңиз, апа!

Апасы кеткенден кийин эки кыз үйдө кобурашып биртопко отурушкан. Гүлдана мектепке көтөрчү булгаары сумкесин ачып, китеп-дептерлерин, бааларын көрсөткөн. Алмашты таң калганы – анын бааларынын баары окшош бүт – “5” болчу. Анан ал классында окуган Эрмек аттуу баланын аябай жакшы бала экенин, сабакты жашы окуурун, тартип да бузбай тургандыгын ушундай бир толкундануу менен айткан болчу. Гүлдана менен Эрмек атүгүл чогуу отурат экен. Ушулардын баарын айтып болуп, бирок ары жагына бир жашыруун сырды катып калгандай, көздөрү күлүңдөй калган. Аны туя койгон Алмаш да ансайын: “Айтсаң эми? Мен эч кимге айтпайм”, – деген.

– Чын эле эч кимге айтпайсыңбы? – эч ким билбес ошол сыр ичин кытыгылап, сыртка чыккысы келип туйлап жаткандай Гүлдананын жүзү албырып, нурданып кеткен.

– Өлүп кетейин айтпайм, – деген Алмаш. Гүлдана ошондо алаканы менен өзүнүн сол бетин кыялдана басып:

– Ал менин бетимден өпкөн, – деген.

– Койчу?! – таң калгандан Алмаштын көздөрү алайып кеткен.

– Ооба, анан да ал мага кат жазган.

– Эмне деп?

– Көрсөтөйүнбү?

– Кана?

Гүлдана сыртка чуркап чыгып кеткен. Алмаш артынан чыкса короонун бурчунда бүжүңдөп, бир нерсе издеп жатат.

– Катты издеп жатам.

– Ушуякка каттың беле? – өзү да отура калып, улам бир ташты аласалдырып, издешип жатып сураган Алмаш.

– Үйгө катсам апам таап алат да. Сумкеме салсам мугалимдер таап алат.

– А сен окуп туруп тытып койбойт белең?

– Мен аны бат-бат эле окугум келе берет да. Билесиңби, кээде апам уктагандан кийин эшикке акырын чыгып алып, айдын жарыгында окуйм... Бая күнү түшүмдө катты мугалимдер таап алышып, мени кыздар чогулушуна салып, бетимден чоюп жатышыптыр. Апамды да чакырышкан экен... Ал болсо санымдан аткый чымчып, солкулдаган чыбык менен туш келди чаап, сабап жатыптыр. Баарынан жаманы – кыздар катты колдон-колго ала качып окуп жүрүшөт... Мен болсом: “Катымды берип койгулачы?” – деп ар кимисине жалдырап, көзүмдүн жашын он талаа кылып ыйлап жатыпмын. Алар ансайын ырсаңдап, бербей качышат. Бир убакта карасам жалама асканын учуна келип калыпмын. Кайра артка качайын дегиче бутумдун алдындагы таш тайып, таш менен кошо кулап кеттим. Мен бараткан жак ушунчалык коркунучтуу, анан караңгы экен...

Эмнегедир Алмаштын жүрөгү ийне менен сайгандай “зырп!” дей түшкөн да, заматта көз алдына бир жаңы картина тартыла түшүп жок болгон. Анда канатчан бала экөө Гүлдананы ошол коркунучтуу, караңгы туңгуюкка жеткирбей алып калууга жандалбастап, кудум зымырык куштай ылдыйды көздөй шукшурулуп баратышыптыр. А бирок, алар мына-мына жетээр кезде ортодо алай-дүлөйлүү бороон-чапкын пайда болуп, Гүлданды андан ары көрө албай калышты... Бир убакта баары кулак-мурун кескендей жымжырт боло түшүп, абада асылган экөө тээ түпкүргө үңүлүштү. Жанагы калдалаңдап ылдый учуп бараткан курбусу ал кезде эч жерде жок болчу!.. Бир гана көз алдыларында – тээ тереңде коркунучтуу караңгылык гана уюлгуп, демин ичине катып турган.

– Алмаш?! Сага эмне болду, Алмаш?! – курбусунун үнүнөн “селт” этип ойдон ойгонгон кыз Гүлданды бир башкача, телмире тиктеп, катып турган.

– Алмаш?! – оюнда эч нерсе жок, кытылдап күлөт кыз, – Сага эмне болду? Тоңуп калдыңбы?!

Ошондо гана Алмаш кызды жаңы көрүп, сагынычы тарабай жаткан адамча бекем кучактай калган да:

– Сен ал баланы жакшы көрбөй эле койчу? – деген.

– Эмнеге? – таң калган ал.

– Ошон үчүн жаман түштөрдү көрөт турбайсыңбы!

Бирок Алмаш эми элеки көргөнүн ага айта албай койгон. Бирок бул тууралуу андан ары сөз болгон жок. Анткени Гүлдан аны айтса да баары бир ишенмек эмес, Алмашты жаман көрүп, таарынмак. Анткени ал үчүн Эрмек – баары эле!

Экөө үйгө кирип, эшикти ичинен илишкен да, бурчка тыгылып отуруп алышып, катты окушкан:

“Гүлдана! Бир класста окуп, күнүгө бир партада отуруп, кат жазып жатканым өзүмө да таң калыштуу. Бирок, эмнегедир эле жазгым келди. Билесиңби, сен эч бир кыздардай эмессиң, эмнегедир жомоктогу кыздарга окшойсуң. Сенин жаныңдан эч жакка жылбай, сабак да бүтпөй, дайыма сени менен бирге болгум келет. Мен сени аябай жакшы көрөм. Сенчи?”

– Чын эле... Сенчи?.. – Алмаш да суроону кабыргасынан койгон.

– Мен дагы... Эрмек мага да жагат! – кыз муну Эрмектин өзүнө айтып жаткандай көздөрүн жума, эки бети ысып-күйүп, бир башкача бактылуу айткан. Эмнеге экенин билбейт, бирок ошол ирмемде Алмаш да өзүн бой жете түшкөндөй сезген.

Экөө бир топко унчугушпай, өз-өз кыялдары менен алпурушуп отурушкан болчу. Бир кезде анан Гүлдана:

– Жүрү, той көрүп келебиз?! – деген оюна бир нерсе түшкөндөй ыргып тура калып.

Ошондо он үчкө толуп-толо элек, сеңселип жаңы өсүп келе жаткан гүлдөрдөй үлбүрөгөн эки кыз айылдын боз топурак жолу менен сербейип, эрчишип баратышкан. Бүгүн эле жаңы көрүшүп, жаңы таанышканы менен эчактан берки ынактардай, эгиз гүлдөй жакшына, тамчыдай таза, баёо да эле, экөө.

Алар келгенде той берген үйдөгүлөр бака-шака түшүп жатышыптыр. Таяк таянып, небере жетелеген абышка-кемпирлер менен баштарына, колдоруна түйүнчөк көтөргөн аялдар биринен-сала бири той берген үйгө агылып кирип, ансайын короодо бака-шака көбөйүп, тойдун шаңы артып турган кез экен.

Өздөрүн абалкыдан алда канча чоң сезип, эс кирип калган эки кыз жеңе жандап, жанында отурсак деп дегдегени менен, баштагыдай шадыраңдап кирип бара алышпай ыйбаа кылып, короонун сыртынан шыкаалап турушкан. Тигине, сөрүдө аксакалдар чайдан дембе-дем ичип, алдыга келген палоодон алып, жайбаракат отурушат. Кемпир-кезектер өзүнчө. Бирок, Гүлдана коруктун тешигинен канчалык үзүлүп түшүп издегени менен өзүнүн апасын такыр көрө албай койгон.

– Апам көрүнбөйт. Менимче, келиндин жанында окшойт...

– Анда кире берелиби?

– “Эрчибей жүр” дебеди беле. Урушат да. Ал эшикте болгондо го, байкатпай кирип кетет элек...

– Кап десең! – өкүндү Алмаш, – Көшөгөдө келиндин кантип отурганын көрсөк болмок.

– А сен көрө элексиңби?

– Жок.

– Мен көп эле көргөм. Анархан жеңе, Жийде жеңе, Рахима жеңе келгенде апам мени эрчитип келип, бүт кыздар жеңе жандаганбыз.

– Билбейм, – ийнин куушурат кыз, – Апам айтты го: “Сен эми чоң кызсың, үйдө отурушуң керек” деп. Балким ошон үчүн...

Аңгыча үйдөн бир топ аял келинди сыртка алып чыгып, улуу-кичүүгө жүгүнткөн окшоду. Экөө канчалык жандалбас кылып, бири-бирин түрткүлөп караганы менен келиндин жүзүн эч көрө албай коюшту. Келиндин жоолугу бетин жаап, далдалап алыптыр.

– Эрмек экөөбүз да ушундай той жасайбыз... – Гүлдана жаш келинди суктана карап, ушинтип кыялданган.

А бирок Алмаштын көз алдына кайра да жанагы сүрөт тартыла түшүп, курбусун аялуу бир карап алган. “Кандай акылдуу, кандай сезимтал, жароокер кыз?.. Эмнеге анан?!..” – оюнун акырына чыкпай, тамагына бир томуктай нерсе кептеле, каректерине ысык жаш каканактай түшкөн. Ошону да байкай койгон кыз:

– Сен эмне, ыйлап жатасыңбы? – деп үйрүлүп түшө калган, – Апаңды сагындыңбы?

– Жок...

– Анда үйүңө кеткиң келип жатабы?

Башын чайкайт Алмаш.

– Анда эмне, мугалимдериңден коркуп жатасыңбы? Же курсагың ачтыбы?

Алмаш унчуккан жок.

– Жүрү үйгө, – курбусунун эмнеге ыйлаганын билгендей ушинтти кыз, – Азыр барып каймакка нан малып жейбиз...

Бул убакта көз байланып, бирин-серин жылдых чыгып калган.

– Ай-ий, ай тууптур! – деди Гүлдан аңгыча сүйүнгөндөй, – “Айдан аман, жылдан эсен чыгалы” деп тилек айтып, тооп кылыш керек.

Ошентишкен экөө. Кудум Гүлдандын иймегиндей ичке, илмейген “арык” айга үч жолудан жүгүнүшкөн. “Мен оорумдан айыгып, эч качан, эч качан оорубасам экен?” – деп тилеген анда Алмаш.

Жолду катар ар кайсы үйдөн иттер абалап чыга калып, Гүлданды тааныгандай кайра унчукпай калып жатышты. Кесүүдөн жанараак эле келип, жуушаган уй-койдун кепшегени, акырдагы аттын карсылдатып чөп чайнап, чегирткенин чырылдаганы менен баканын чардагыны... анан калса жаңы эле бышкан ысык нандын, түтүндүн жыты... булардын баары кечки айылдын керемет кайрыктарындай, адамга эң эле жагымдуу эле.

– Айлыңар мага жакты, – деген ошондо Алмаш чын дилинен. – Жакшы экен...

– А силердин айыл кандай?

– Жакшы. Бирок бизде суу жок.

– Такыр жокпу?

– Такыр.

– Эмнеге?

– Билбейм...

– А бизде суу кенен. Тээ тигил жерде, – колу менен кайдадыр жандады Гүлдан, – Мажүрүм тал бар. Анын түбүнөн булак агып чыгат. Эрмек экөөбүз ага эмне деп ат койгонубузду билесиңби?

– Эмне деп?

– Мөлбулак деп... Көрөсүңбү, жүрү?

Алар айылдын жолунан чыгып, талааны көздөй кетишти. Анчалык деле алыс эместе дүпүйгөн бир караанды колу менен жаңсап:

– Тигине алар! – деди кыз эң жакын бирөөсүн көргөндөй кубанып. – Жүрү ылдам.

Алар жетип-жете электе булактын шылдырап аккан дабышы угулду.

– Карачы үнүн! – деди булакка озунуп учуп жетип, булакка колун салган кыз, – Керемет бекен?

– Ооба, – булактын анчалык керемет экенин туюп-туйбай туруп аны коштоду Алмаш. Атүгүл ушул азыр курбусунун зиректигине, сезимталдыгы менен баардык нерсеге аяр, башкача бир, чоң адамдай мамиле жасай тургандыгына суктанып да кетти. Башта өзү аралашып эле жүргөн нерселердин жаңыча бир өңүтүн көрүп жаткандай сезимдерге кабылды.

– Билесиңби, баягыда Эрмек экөөбүз келгенбиз. Катты мага ушул жерден берген. Анан... ал мени бетимден өөп алып, коркконунан калтырап кеткен.

– Эмнеге?

– Мени таарынды, эми экинчи сүйлөшпөйт же эжейлерге айтат деп ойлоду окшойт да. А мен ага таарынган жокмун дечи, бирок... мен да... бир нерседен коркуп ыйладым.

– Эмнеден?

– Апам айткан: “Эгерде кыз эркек менен өбүшсө же көкүрөгүн карматса “абийри” жок калат. Ошондуктан кыз бала күйөөгө тийгенге чейин эч кимге өптүрбөш керек!” – деп.

– Койчу?!

– Чын эле. Анан да... билесиңби, Эрлан бетимден өпкөндө денем дирилдеп, башым айланып, кулап кете жаздагам. Мен анан апамдын айтканын ойлодум да, “абийир” ушинтип кетет турбайбы деп корктум...

Бул жөнүндө эч кабары жок Алмаш анда Гүлүгө эмне айтаарын билбей, дендароо турган. Эмнегедир бет алдындагы кыз эчак эле кыз абийринен айрылып калгандай, ошондуктан ал артыкча акылдуудай туюлуп кеткен. Экөө тең бирдей бала экен да көрсө...

– Сен билбейсиңби, балким андай эместир? – Гүлү андан бир айла издегендей тигилген.

– Билбейм... – ийнин куушурган кыз. – Апаңдан сурабайсыңбы?

– Андай нерселерди сурасам апам урушат. “Аны билгенге азыр эрте! Же эмне, эрсирей баштадыңбы?!” – деп бир жолу тыйып койгон. “Күйөөгө тийгенде билип аласың!” – дейт...

– А балким аны Эрмек билеттир?

– Ал деле билбейт экен. “Ыйлабачы, сени баары бир чоңойгондо мен алам да...” – деген.

Эки кыздын сөзү ушуну менен бүткөн да, тээ бир далайга чейин унчугушпай келе беришкен. Үйгө жетип-жетпей Гүлү ийне менен сайгандай ыргып-секирип кеткен:

– Апам-м! Апам келген турбайбы!

– Кана?

– Үйдүн жарыгы күйүп калыптыр го! Эми мени “өлтүрөт”!

– “Каякта жүрдүң” дейт да!

– А биз тойго бардык, анан булакка бардык дейбиз да?

– Ооба, сага! – текилдеп чуркап келишип, экөө эшиктин алдында буйдала калышкан.

– Эми эмне дейбиз? – шыбырап, акырын унчукту Гүлү.

– Билбейм... Сен айтчы, акылдуусуң го...

Ынангандай Гүлү саамга тунжурап, унчукпай калган да, каниет кылгандай эшикти акырын ачып, ичкери баш баккан. Бирок, үйдүн ичи кулак-мурун кескендей жымжырт, эч ким жок экен. Ошентсе да:

– Апа? – деп үн салды кыз. Жооп болгон жок. Ошондо гана бирөө үстүндөгү жүктү алып ыргытып ийгендей кыз:

– Өх-х! – деп терең дем алып алды. Жедеп ар кимден тил угуп жүрүп жедеп көңүлү калган Алмаш да кубангандан күлүп жиберди. Бирок кыздардын кубанычы көпкө созулган жок. Көп өтпөй эле сырттан Гүлдандын апасы, дагы бирөө кирип келди эле эки кыз эки жерде элейип туруп калышты.

– Апа?! – Гүлү бир чети намыстангандай, бир чети ызалангандай, анан да Алмаштан уялгандай ый аралаш, өктөм үн катты.

– Эмне?! – босогодогу кызымтал, жоолугу желкесине шыпырылып түшүп, чачтары уйпаланган апасы кызынын анткенин жактырбагандай карады.

– Апа?!

– Жаным! Өйдө өт?.. Балдардан да корколубу? Ал эми чоң кыз да, түшүнөт...

– Апа дейм?!

– Гүлү! Чш-ш!.. Антпе! Жакшы кыз бол. Мен деле адаммын го. Же эмне, сенин атаңды мен өлтүрдүм беле?!

Ошондо Гүлдан каккан казыктай туруп алып, мелтиреп ыйлап турган. Апасы болсо бул экөөнү таптакыр эсинен чыгарып таштап, ичкилик менен эркек жытына мас болуп, таптакыр башкача дүйнөдө жүргөн. Алмаш эч ойдо жок жерден түзүлө калган ушул ыңгайсыз абалдан кутулаар ирмемди эңсеп кеткен.

– Гүлү, – деген бир убакта шыбырып, – Жүрү, эшикке чыгабыз?

Ошондо гана эсине келе калгандай Гүлү эшикке атып чыккан. Ага удаа эле чыккан Алмаш бир топко чейин анын аркасынан чуркап, жетпей бараткан болчу. Эмнегедир, түз эле Мөлбулакты көздөй бет алган, Гүлү...

Экөө ошол жерде тээ түндүн бир оокумуна чейин отурушкан. Гүлүнү алаксытып, сооротуш үчүн Алмаш тынбай эле сүйлөп жаткансыган. Бирок ошондо ага эмнелерди айтып жатканы эсинде калбаптыр.

Алар келгенде Гүлүнүн апасы үйдө өзү эле, бул дүйнөдөгү жап-жалгыз бактылуу аял окшоп канатын жайып таштап бейкам, мемиреп уктап жаткан.

Эртеси Гүлү Алмашты эрте ойготуп, мектепке эрчитип келди.

Мына, али да көз алдында турат... Гүлү менен кирип келген чоочун кызга бүт класс кадала карап калышкан. Курбусун таарынтпаш үчүн шаңыраңдап эрчип келген Алмаш өзүн жабалактай тиктеген канча бир көздөрдөн сүрдөп, жалтактай түшкөн. Мугалим болсо:

– Бул кыз ким? – деген көз айнегинин үстүнөн бүшүркөй карап.

– Бул – менин досум, Алмаш... Алмаш Карасууда, интернатта окуйт. Биякка... – мукактана түшүп, – Биздикине келген. Анан... биздин мектепти көргүсү келет экен, – деди эле:

– Болуптур! Бол эми, ылдам отургула, – деди эжей. Мугалиминин каршылык кылып, чоо-жайды сурап отурбай шыр кеткенинен Алмаш Гүлүнүн мектептеги аброюн баамдады.

Эң арткы партада отуруп, бардык балдар-кыздарды айландыра карап чыкты. Эмнегедир алардын өңү-түсү эле эмес кулк-мүнөзү, кыймыл-аракеттери, сабакка катышуусу да интернаттын балдарынан саал башкачараактай туюлду. Аларда кандайдыр өзүнө-өзү ишенгендик, кербездик, анан эркелик бар эле. “Албетте, булар өз үйү, өлөң төшөгүндө жашайт да...” – деп ойлоду Алмаш. Баарынан да ал Эрмекке көбүрөөк көз таштады. Чыны менен эле башка балдардан айырмаланып өзүн кадыресе салабаттуу, чоң кишидей токтоо кармаган, бою да башкалардан бийик, өңдүү-түстүүсүнөн келген каратору бала экен. Эмнегедир Гүлү аны тик карабай, көздөрүн ала качып, кайпактап кетет экен. Эрмек да аны сүрдөнтүп, өчөшкөндөй көздөрүн жалжылдатып, кайра-кайра карай бергенин айт!

Эрмекти эрчий өзү кошо Гүлүгө карек кадаган Алмаш анын чын эле жутуп ийчүдөй болуп өтө татынакай экенин көргөн. Өңү аксаргыынан келип, эки ууртундагы уячалары ага ушунчалык жарашат экен. Кирпиктеринин узунун айт... “Кечээтен байкабаганымды кара!” – деген ичинде.

Мугалим болсо “тарых” сабагын өтүп жатты:

– Ошентип, адам баласы адегенде кандай болуптур, балдар?

– Маймылдай! – хор менен жооп беришти балдар.

– Ооба. Анда алар эмне менен тамактанчу экен?

– Чөптүн тамыры менен!

– Чийки эт менен!

– Азаматтар, андан кийин тамакты кантип жешти үйрөнүшүптүр?

– Бышырып!

Ошол убакта терезени карап, сабакка көңүлү келбей алаксып отурган бала:

– Эжей, эмнеге тетиги атты тескери минип алган?! – деп таң калганынан кыйкырып жиберди.

– Тынч! Бери карап отур! – дегени мугалим терезеге бир жалт карап алып, ошол боюнча өзү да карегин тартып ала албай, тиктеп калды.

Окуучулар “уу-дуу” түшүп, баары терезеге үймөлөктөшүп калышты. Ийрелеңдеген арык байталдын куйругун түйүп, жайдактап туруп, аял кишини тескери каратып мингизип алып, көчө аралата жетелеп бараткандарга Алмаш да таң калды.

– Бул деген Тынар акенин байталы да! – деди балдардын бири. Мугалим көз айнегин ала коюп:

– А тигил?.. – деп тигинин ким экенин баамдап, ишенип-ишенбегендей бүшүркөдү, – Жаңы алган келини го?!..

– Ошол! Ошол! – деди Тынар акеге кошуна жашаган Берметгүл деген кыз, – Ошонун өзү! Мен кечээ көшөгөдө, жанында отурган болчумун.

– Мм... де! – алда неге көзү жеткендей, мугалим эжей аларды узап кеткичекти карап турду. Атка тескери, болгондо да жайдак минип, элди тик багуудан айбыккандай эки бүктөлө, бетин кош колдоп басып, аттын жонун сүзгүлөп ыйлап бараткан бечара келиндин тагдыры андан ары кандай болду экен деп, эми деле жүрөкзаада боло берет Алмаш.

– Отургула! – деди аңгыча мугалим, – Ордуңарга баргыла!

– Эжей, аны эмнеге атка тескери мингизип алышкан? – балдар туш-туштан жабалактап суроо беришти эле:

Кыз барган жерине абийри менен барбаса ошентет! Көп баскан аяк бок басат деген ушул! – деди.

Алмаш эмнегедир Гүлдананы карады. Курбусу алдыңкы партада отургандыктан, Алмаш анын өңүн көрө алган жок, бирок башы ылдый “шылк!” эте түшкөнүн көрдү. Эрмек болсо айыптуу адамдай аны алдыртан, кылыя карады.

Ошондон кийин мектепте тартип маселелеси катуу каралып, Тынар акенин “кыз эмес” барган келининин кеби бүтпөй, ата-энелер чогулушу чакырылып, андан кийин кыздар чогулушу өтүп, мектептин ичи да “уу-дуу” болуп эле жатып калды. Атүгүл райондук, облустук элге билим берүү бөлүмдөрүнөн да кишилер келип, мектепти уяткарып кетти дешти.

Коркуп, санаа таркан үчүнбү, же убагы ошол учурга туура келип калганбы, бир күнү, так кыздардын жыйналышы өтүп жатканда каргашадай болуп, Гүлүнүн биринчи “айызы” келип калбаспы!..

Ошол кездеги элдин караңгылыгыбы же советтик тартиптин чегинен ашкандыгыбы, мектепте “кыздар кеңеши” иштеп: “Ким-кимге кат жазды? Эмне үчүн баланча кыздын көкүрөгү эрте чыкты? Эмнеге тигил кыз койкоңдоп басат?” сыяктуу маселелерди козгоп, чогулуш өткөрүлүп турар эле. Бул сапар да кыздар кеңешинин төрайымы жалпы кыздарды сабактан кийин алып калып, “сактыкта кордук жок” деп, “текшерүү” жүргүзүп жаткан. Демейде эле чокчоңдоп, кыздардын иймегинен бут кийимине чейин назар салып, жакшыраак кийингендердин кийимин чечип алып, кайым айтканкандардын бетинен чоюп чогулушка салчу башталгыч класстын мугалими Бурмакан эжейге эми таптакыр жага бербей калыптыр. Улам бир класстын кыздарын доскага тизип алып:

– Ары кара, бери кара! – деп кыздарды айландырып карап, ары жак, бери жагын кармалап көрүп, атүгүл ылдыйкы ич кийимдерин ачып карап... айтор бечара кыздардын үрөйүн учуруп, катуу “текшерүүгө” өттү.

Эң артта, Алмаш менен отурган Гүлү өзүнө кезек жакындаган сайын чый-пыйы чыгып, кош карегин жайната улам Алмашты карай берди. Анын эмнеге анткенин Алмаш анчейин түшүнбөптүр. Аңгыча алардын классы доскага чакырылды! Мына-мына азыр бир балакет болуп кетчүдөй Алмаштын жүрөгү дүкүлдөп, денесин майда калтырак басып кетти. Айткандай эле мугалим Гүлүгө келгенде... Гүлү коркконунан ыйлап, эки бетин басып отура калды.

– Ай, сага эмне болду?! – деди мугалим чыңкылдап. – Бери келчи, мындай! Мага жакыныраак?!.. – кандайдыр бир шектүү нерсенин учугу колуна илингендей отургучка шашпай отуруп, Гүлүнү өзүнө чакырды:

– Эмне болду, сага?!

– Эч нерсе.

– Кантип “эч нерсе?” Шектүү шекинет болуп... Ушу бир балакетиң бар, сенин! Айт, эмне ыйладың?!

– Жөн эле...

– Эже, ал жигит менен сүйлөшөт! – деп жиберди аңгыча удаа класстагы кыздардын бири. – Сабак учурунда экөө дайыма жалдырашып, тиктешип отурушат экен.

– Аны сен кайдан билесиң?!

– Бүт баары эле билишет.

– Чынбы, Туратбекова?! – мугалим Гүлданадан сурады.

Гүлдана унчукпай, мелтиреп жер тиктеди.

– Ай, кыз! Чынбы деп жатам?!

– Баягүнү Эрмек экөөнү балдар булактан көрүшүптүр! – чоңураак класстын кыздарынан дагы бирөө ушинтти эле:

– Ыя-а?! – мугалим чырагына май таамп, сүйүнүп кетендей чыңырып ийди. – Койчу?! Ошентет бекен?! Чынбы, Туратбекова?!

Анан ал кызды каруудан ала, жулкулдата өзүнө жакын алып келди да:

– Эй, чынбы деп жатам?! – деп колундагы ичке таяк менен чукулап, сайгылай баштаганда Гүлү ыйлап жиберип, башын ийкеди. Ошол замат Бурмакан эжей эшикке атып чыкты да, бир аздан кийин мектептин директорун, завучту эрчитип кайра кирди.

– Мынакей, “жакшы, жакшы!” деген кызыңар! “Мактаган кыз тойдо оосурат” болуп, бу көрсө жылма жасайт экен да, баарын! Сабак учурунда балдар менен жалдырашып тиктешип отурат экен. Мен да байкагам эки-үч жолу. Тынар акенин келини да так ушундай неме болчу! Көрдүңөрбү, акыры “ушул мектепте окуган” деп, биздин да бетибизге көө жабылды! Анан да мунуңар сабактан чыгып алып, эркек бала менен “Сүйүү булагына” барат экен! “Энесин көрүп кызын ал” деген чын! Айтмакчы, мунун энесинин да акыркы кездерде жүрүш-турушу жакшы эмес, – деп анан завуч аялга шыбыраган болуп, угуза эле айтты, – Менин күйөөмдү өгүнү ичирип, үйүнө киргизип алыптыр. Артынан барып алып кетпедимби! Айтмакчы, ошол убакта бул үйүндө жок болчу. Дүйшөмбү күнү түн ичине, мен барганда үйүңдө жок эмес белең?! Каякта элең, Туратбекова?!

Завуч да такып сурады:

-Каякта элең, Гүлү?

– Булакта болчубуз... – Гүлү ыйлап айтты.

– Көрдүңөрбү?! – Бурмакан эжейдин көздөрү жалжылдап кетти, – Түн ичинде энеси кайда-а, кызы кайда?! Мына!..

– Булакка ал мени менен барган болчу! – чыдабай кетип арттан кыйкырып жиберди Алмаш.

Баары бурулуп Алмашты карашты.

– Ай кыз! Сенден эч ким сураган жок! Жөн отурчу! – деди Бурмакан эжей аны тыйып.

– Ал Эрмек менен эмес, мени менен барган! – деди Алмаш болбой эле.

– А бул ким?! – деди директор аял Алмашты таң кала карап.

– Бул Туратбекованын үйүнө келиптир. Интернатчы экен. Эки-үч күндөн бери сабакка эрчип келип жүрөт.

– Тууганыбыз... – өзү антип “капаста” туруп да Алмашка сөз тийип калбасын дегендей, жер тиктеген калыбында акырын унчукту Гүлү. Мугалимдер ишенди го, унчукпай, абалкы темага кайра өтүп кетишти. Баарынан коркунучтуусу, жезкемпирдей болгон алиги аял Гүлүнүн буттарын улам кайра бири-бирине кайчылаштыра, кыса коюп жатканын байкай койсо болобу!

– Ай, соо эмес, мобу! Бери болчу, эмне бутуңду антип жатасың?! – деди эле, Гүлү коркконунан көздөрүн жалжылдатып, кетенчиктей берди:

– Жөн эле...

– Бери бол! – мугалим аны жанагинтип өзүнө тартып алды да, кино көргөнсүп, ооздорун ачып карап турушкан кыздарга:

– Баргыла, кете бергиле! – деп чыгарып жиберди. Дагы ушуга шүгүр деген Алмаш да артына кылчактап жатып, элдин шары менен сыртка чыкты. Бирок, класстын эшиги ачык болгондуктан сыртка баары угулуп турду. Атүгүл кыздардын айрымдары кетпей, жанталашып тыңшап жатышты.

– Этегиңди көтөрчү?! – деди Бурмакан эжей өктөм. Ортону саамга жымжырттык уялады.