Issn 2226-3551 Қазақстан Республикасының Валеология Академиясы

ВОПРОСЫ ПИТАНИЯ И АЛИМЕНТАРНО-ЗАВИСИМЫЕ ЗАБОЛЕВАНИЯ
123
Тағамдық заттек
Ұсынылатын 
тәуліктік
мөлшерлеме
Нақты қолданылуы
Күз
(1 топ)
Қыс
(2 топ)
Көктем
(3 топ)
Жаз
(4 топ)
Холестерин, мг
<300
721,39+266,18
506,15+218,58
797,16+263,64
497,92+165,34
Көмірсулар, г
450 -537
333,17+9,27,р2 335,68+20,83,
р2
324,82+27,63,
р2
304,37+12,33,
р2
Крахмал, г
190-440
214,65+9,26
230,22+20,78
225+21,44
180,08+14,71
Жай көмірсулар, г
21 – 24
91,2+4,94,р2,р3 69,04+4,22, 
р2, р3
74,76+11,12,
р2
76,58+8,58,р2
Тағамдық талшықтар, г
20-25
14,62+1,07,р2
12,67+0,79,
р2
14,74+1,07,
р2
14,62+1,5, р*1
Натрий, мг
1300-1500
3614+464,25,
2922,4+567,68
2380+615,62
1403,1+162,34
Калий, мг
5000
3459,7+296,52, 
р2
3229,7+310,87,
р2
3419+279,94,р2 3285,9+227,73, 
р2
Кальций, мг
1000 -1300
532,29+77,88, 
р2
714+67,08, 
р1
625,57+99,27, 
р1
656,57+52,55,
р2
Магний, мг
220– 260
287,71+20,3
340,86+32,52
367,43+42,25
427,57+162,59
Фосфор, мг
700
1408,29+50,01
1482,14+94,7
1582,43+80,22
1349,57+89,8
Темір, мг
10-18
17,96+0,89
17,43+0,99
20,92+1,88
17,24+1,3
Мыс, мкг
0,9
1,64+0,04
1,46+0,1
1,76+0,14
1,26+0,12
Мырыш , мг
5-10
12,6+1,06
13,07+1,09
13,31+1,02
13,26+1,91
Марганец, мг
2
2,96+0,39
3,92+0,45
3,76+0,42
3,41+0,28
Селен, мкг
26 – 34
12,57+2,19,
р2
12,71+2,83,
р2
10,29+2,56,
р2
29,29+10,4
Йод, мкг
150
70,29+9,68,
р2
61,29+10,99,
р2
63,57+7,35,
р2
59,71+7,92,р2
Ретинол (А), мкг
700 -900
399,57+76,84, 
р1
432,14+98,18
2286,29+137,9
390,57+82,69, 
р1
D дәрумені, мкг
10 - 15
17,96+0,89
17,43+0,99
20,92+1,88
17,24+1,3
Е дәрумені, мг
15
17,46+1,91
11,57+1,8
20,26+2,61
13,7+1,04
Тиамин (В1) , мг
1,1 -1,2
1,27+0,04
1,28+0,1
1,38+0,14
1,16+0,008
Рибофлавин (В2) , мг
1,1 -1,3
1,49+0,13
1,56+0,18
2,12+0,43
1,58+0,13
Ниацин (РР/В3), мг
14 -16
21,93+0,66
21,52+0,76
23,39+1,99
21,82+2,82
Пиридоксин (В6) , мг
1,3 -1,5
2,4+0,16
2,21+0,15
2,61+0,13
2,32+0,29
Цианокобаламин(В12), мкг
2,4
5,01+0,81
4,71+0,74
18,65+13,33
5,87+1,31
Фолаттар, мкг
400
137,56+6,31,
р2
168,96+31,66,
р2
215,94+50,49, 
р*1
198,23+36,32, 
р2
Пантотен қышқылы (В5), мг 5
5,4+0,68
3,77+0,64
5,94+1,4
4,24+0,67
Биотин (Н/В7), мг
26 -30
31,34+8,54
30,16+8,25
62,25+22,64
24,43+6,28
С дәрумені, мг
75 -90
81,74+11,87
125,51+15,5
104,51+ 11,5
162,39+31,22
С дәрумені, мг
75 -90
81,74+11,87
125,51+15,5
104,51+ 11,5
162,39+31,22
Ескертпе: р*1 - көрсеткіштің нормамен салыстырғандағы нақты айырмашылықP<0,05; р1 - көрсеткіштің нормамен са-
лыстырғандағы нақты айырмашылықP<0,01; р2 - көрсеткіштің нормамен салыстырғандағы нақты айырмашылықP<0,001; 
р3- өзара топтар арасындағы көрсеткіштерді бір - бірімен салыстырғандағы нақты айырмашылықP<0,001
1 кестеде берілгендей, құрылысшылардың жыл 
мезгілдеріне байланысты нақты тамақтану рацио-
нының калориялылығы респонденттерге ұсыны-
латын тәуліктік энергия қажеттілігінен әлдеқайда 
төмен, яғни олардың көктем, жаз, қыс және күз 
мезгілдеріндегі тәуліктік рационы қажетті энергия 
шығынын қанағаттандырмайды (P<0,001). Нәруы-
здар жыл бойына қалыпты жағдайда болды, со-
нымен қатар, жануартекті нәруыздардың мөлшері 
күз және жаз мезгілдерінде жалпы нәруыздардың 
ұсынылған қалыпты мөлшерінен (50-60%)сәл 
жоғарырақ (65% және 67%) екенін ескере отырып, 
қазіргі таңда нәруызды қолдану бойынша үстіңгі 
шектеу орнатылмаған, бірақ оның адам ағзасы-
на көп түсуінен бүйректің шумақты фильтрация-
сының жұмыс істеу қарқындығының артатынын 
ұмытпау керек.
Құрылысшылардың физиологиялық жағдайын 
ескере отырып, майлар олардың нақты тамақта-
нуында рационның жалпы энергия құндылығы-
ның шамамен 35% құрауы керек, алайда алынған 
нәтижелер бойынша май мөлшері күз мезгілінде – 

ТАҒАММЕН БАЙЛАНЫСТЫ АУРУЛАР ЖƏНЕ ТАҒАМТАНУ МƏСЕЛЕЛЕРІ
124
43,1 г/1000 ккал -ды, қыста – 42,6 г/1000 ккал -ды, 
көктемде -44 г/1000 ккал -ды және жазда -43 г/1000 
ккал -ды құрады.Оның ішінде өсімдік текті майлар 
4 топта да жалпы май мөлшерінің ұсынылатын 
қалыпты мөлшерінен25-30% әлдақайда жоғары 
(1 топ – 46%(P<0,01), 2 топ -40%(P<0,01), 3 топ -46 
%(P<0,001), 4 топ -37%(P<0,05)) болды.
Қаныққан май қышқылдарының тағамдық құн-
дылығы 4 топта да керекті деңгейден <11,0 г асып 
кеткен: 1 топта – 11,5 г/1000 ккал, 2 топта -12,2 
г/1000 ккал, 3 топта -12,7 г/1000 ккал, 4 топта -13,9 
г/1000 ккал-ды құрады, ол құрылысшылардың 
жануар текті тағамдарды көбірек қолданатынын 
дәлелдейді. 4 топта да полиқаныққан май қышқыл-
дарының қаныққан май қышқылдарына қатына-
сы (ПҚМҚ/ҚМҚ) қалыпты жағдайда. Бірақ ҚМҚ 
жоғарылауына байланысты холестериннің де мөл-
шерлемелері ФАО/БДҰ /БҰҰУ-мен ұсынылған 
мөлшерлемеден 3 топта 2,5 есе, 1 топта -,4 есе, 2 
және 4 топтарда – 1,6 есежоғары. Көптеген ұлттық 
және халықаралық зерттеулердің нәтижелері бой-
ынша, жүректің ишемиялық ауралары мен жоғары 
мөлшердегі ҚМҚ мен холестериннің арасында ті-
келей корреляциялық байланыс бар екендігі дәлел-
денген[6], сондықтан зерттеуге алынған респон-
денттердің де жүрек-қантамыр жүйесіне аса көңіл 
бөлген жөн.Сонымен қатар, транс-майлардың да 
мөлшері ұсынылған нормадан барлық 4 топта асып 
түсіп, тәуліктік калорияның 0,13 – 0,76% құрады.
Респонденттердің жыл мезгілдеріне байла-
нысты барлық 4 топта көмірсулық калориялар-
дың жеткіліксіздігі байқалды(P<0,001). Сонымен 
қатар организмге атерогенді әсер ететін барлық 
4 топта жай көмірсулардың үлесі бойынша айыр-
машылықтың шынайылығы - P<0,001, оның ФАО/
БДҰ/БҰҰУ-мен ұсынылған мөлшерлемеден жоға-
рылауы жүрек-қантамыр ауруларының даму қа-
упін жоғарылатады. 
Тағамдық талшықтардың мөлшері бойынша 
алынған нәтижелердің жыл бойына ұсынылған 
мөлшерлемеден айырмашылықбайқалады, шынай-
ылығыP<0,001, яғни барлық 4 топта тағамдық тал-
шықтардың жеткіліксіздігі бар.
1 кестеде көрсетілгендей, барлық 4 топ-
та калий (P<0,001) , кальций (1 және 4 топта - 
P<0,001, 2,3 топта-P<0,01) макроэлементтерінің 
жекіліксіздігі нақты дәлелденген. Калий жет-
кіліксіздігінің салдарынан 1,2,3 топтарда жалпы 
натрий мөлшерінің қалыпты жағдайдан екі есеге 
жуық жоғарылағаны байқалады.Сонымен қатар 
ағзадағы кальцийдың сіңірілу бұзылыстары тіке-
лей фосфор және магний микролементтеріне бай-
ланысты. Себебі ағзадағы кальцийдің сіңірілуін 
жақсартатын фосфор және магний қатынасы 
1:1 немесе 1:1,5 және 1:05 болуы шарт, алайда ол 
барлық төрт топтың респондентерінде 1:2 қатына-
сын құрады.
Кальций мен фосфордың алмасуын реттей-
тін Д витаминінің мөлшері 4 топта да жеткілікті 
мөлшерде берілген. Тағамдық рационмен түсетін 
микроэлементтердің тәуліктік мөлшерлемесі 
бойын ша 1-4 топтарында йод (P<0,001)пен 1-3 
топтарында селеннің (P<0,001) жеткіліксіздігі 
нақты дәлеледенген. Селен 4-ші топта қалыпты 
мөлшерде қабылданады және темір, мырыш, мыс 
микроэлементтерінің мөлшері де ұсынылған нор-
мадан төмен емес.
Ағзаның антиоксиданттық қорғанысын қамта-
масыз ететін дәрумендердің жеткіліксіздігі байқа-
лады, соның ішінде А дәруменінің жеткіліксізді-
гі 1-2 топтарда P<0,01 деңгейінде, фолаттардың 
жеткіліксіздігі 1,2,4 топтарда P<0,001, ал 3 топта 
P<0,05 деңгейінде, Е дәруменінің жеткіліксіздігі 
аздап 2 және 4 топта анықталған. 
Сонымен, жыл мезгілдеріне байланысты зерт-
теуге алынған құрылысшылардың нақты тамақта-
нуы бойынша тамақтану рационынының дұрыс 
құрылмағандығы байқалады. Ол тағамдардың био-
логиялық құндылығының төмендеуімен қатар тех-
нологиялық факторлардың әсерінен туындап отыр, 
яғни тамақ дайындау технологиясының дұрыс 
орындалмағандығынан болуы мүмкін. Себебі 
зерттеуге алынған күздік, қыстық, көктемдік және 
жаздық ас мәзірлеріндегі тағам рационы құрылыс-
шылардың тәуліктік энергия шығынын қанағат-
тандырмайды (P<0,001), қаныққан май қышқыл-
дарының, холестериннің, жай көмірсулардың 
мөлшері ұсынылған нормадан әлдеқайда жоғары 
(P<0,001), транс-майлардың да мөлшері тәулік-
тік калорияның 0,13 – 0,76% құрайды. Жыл бойы 
құрылысшылардың тамақтануында тағамдық тал-
шықтардың, макроэлементтердің (калий,кальций), 
микроэлементтер (йод, селен) мен дәрумендердің 
(А, Е, фолаттар) жеткіліксіздігі анықталды.
Витаминдер мен минералды заттардың, эк-
зогенді және эндогенді токсиндердің кері әсерін 
төмендетіп, олардың шығарылуына жағдай жасай-
тын тағамдық талшықтардың көзі болып табыла-
тын жеміс-жидектер мен көкөністердің мөлшерден 
аз болуы, сонымен қатар, кейбір витаминдер мен
алмаспайтын көпқанықпаған май қышқылдары-
ның көзі ретіндегі балықтардың тағам құрамында 
мүлдем болмауы аса ойландыратын мәселе.
Құрылысшылардың қабылдаған тағамдық 
өнімдерінің химиялық құрамын компьютерлік 
есептеу бағдарламасы барысында анықтап, макро-

жүктеу/скачать 3.45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: