Issn 2617-6319(Print) issn 2791-3368 (online) Индекс 10532 «ҚӘӘи хабаршысы»
ISSN – 2617-6319 ҚӘӘИ ХАБАРШЫСЫ №3 (51), 2022
жүктеу/скачать 5.61 Mb. Pdf көрінісі
|
| ISSN – 2617-6319 ҚӘӘИ ХАБАРШЫСЫ №3 (51), 2022
60 Шайқас даңқты батыр-балуандардың жекпе-жегінен басталды. Алдымен садақшылар шайқасқа кірді. Егер жау табанды болса, қарсыласқа соққы беру үшін ыңғайлы жерде орналасқан қылышты атты әскер кірген. Ауыр ат массалары бірнеше қатарға орналастырған. Жеңілген жауды толығымен жойғанша қуу-көшпенділер арасында дәстүрді құрайтын ереж,е қазіргі заманғы әскери өнердің сөзсіз қағидаларының бірі болып табылады. Көшпенділердің негізгі тактикасы жеңіл атты әскерге артықшылық беру болды, ол үлкен ептілікке ие болды және әскерлердің негізгі бөлігін құрады. Жеңіл атты әскер үлкен қашықтықты еңсере алды, әртүрлі міндеттерді орындай алды: серпіліс, майданнан, тылдан шабуыл, айналма маневр, алдамшы қозғалыстар, терең майданға кіру, қудалау, жаудың шерулерде, өткелдерде, күндіз-түні, жылдың кез келген уақытында тынышын алу. Егер шайқас сәтсіз болса, атты әскер қуғын-сүргіннен оңай кетіп қалды [3,124б.]. Жеңіл қаруланған атты әскер тек шайқасты бастап, жауды қуып қана қоймай, ауыр қаруланған адаммен өзара әрекеттесіп, қоян-қолтық ұрысқа белсенді қатыса алды. Ауыр қаруланған атты әскер оны жеңіл атты әскер қолдаған кезде ғана сәтті әрекет ете алады. Тұрақты соғыстарды жүргізу әскерді басқару рөлінің артуына әкелді. Жекпе-жек-бұл күрделі екі жақты процесс, жекпе-жек әрі қарай шайқастың тағдырын шешті. Қарсылас тараптардың әрқайсысы жауды жоюға немесе оған өз жоспарын орындаудан бас тартуға мәжбүр ететін шығындар әкелуге тырысқан. Әскерді басқару өнері-бағыныштыларға қолайлы жағдай жасау, дұрыс тактика таңдау, әскерді шығындамаудың негізі. Шайқаста әскерді басқару үшін хабаршылардың, ат пен жаяу әскерлердің арнайы бөлімшелерін, сондай-ақ арнайы белгілер мен белгілерді қолданудың маңызы зор болды. Ту қасиетті символ және шеру мен шайқаста әскерді басқарудың тиімді құралдарының бірі болды. Әскери жиындарға хандардың киіз үйінің жанында қойылған жауынгерлік ту сигнал болды. Сонымен бірге, рулық бөлімшелерде ортақ тудың түсіне жақын өздерінің жауынгерлік «белгілері» болды. Тулар мен белгілердің саны бойынша бір немесе басқа түрдегі жауынгерлердің санын білуге болады. «Бұл белгілер тек өз түрлерімен ғана емес, рахат немесе үрей тудырады, бірақ шабуылды ажырату үшін де, әр түрлі отрядтардың бір-біріне шабуыл жасамауы үшін де пайдалы» - деп жазады [5]. Қорытынды Қорытындылай келе, 30 жылдан астам уақыт бойы ірі ғалымдар халқымыздың тарихи өткенін объективті зерттеумен және белгілі бір тарихи фактілерді түсінудің жаңа тұжырымдамалық тәсілдерін әзірлеумен айналысады. 70 жыл бойы қазақтардың әскери тарихының аспектілері терең қамтылмады, қазақтардың соғыс тарихы тіпті тарих деп саналмады. Қазақ хандығының соғыс тарихы мен әскери өнері қазіргі уақытта ғана қажетті материалдың белгілі бір мөлшерін жинақтай отырып, қарқын ала бастады. |