Issn 2617-6319(Print) issn 2791-3368 (online) Индекс 10532 «ҚӘӘи хабаршысы»
ISSN – 2617-6319 ҚӘӘИ ХАБАРШЫСЫ №3 (51), 2022
жүктеу/скачать 5.61 Mb. Pdf көрінісі
|
| ISSN – 2617-6319 ҚӘӘИ ХАБАРШЫСЫ №3 (51), 2022
58 Қазақ қоғамында жауынгерлер жоғары бағаланды, батыл жауынгер қазақтар арасында жалпыға бірдей құрметке ие болды, шайқастағы жеке қабілеті үшін және әскери іс-қимылдарды шебер басқарғаны үшін оған батыр деген құрметті атақ берілді, ол өз атына қосылды. Бұл құрметті атақ мұрагерлікпен емес, кез-келген қарапайым жауынгер өзінің әскери қасиеттері үшін ала алады. Жауынгерлік ту қазақтардың әскери жабдықтарының таптырмас атрибуты болды. Ту рәміз ғана емес, шеру мен шайқаста әскерлерді басқарудың тиімді құралдарының бірі болды. Әр рудың, әр ұлыс сұлтаны мен ханның өз туы болған. Ту биліктің сыртқы белгісі ғана емес, сонымен қатар әскери басшы мен әскердің әскери даңқы мен абыройының символы еді. Ту бейбіт уақытта мұқият сақталып, тек соғысқа шығарылды. Әскери тудың қамқоршысы, әдетте, жоғарғы басшыдан кейін әскердің бірінші адамы болған сұлтандардың немесе ықпалды билердің бірі болып тағайындалды. Туды арнайы жасақ күзеткен. Ту ұстаушының өлімі әрдайым жауынгерлер қатарында дүрбелең туғызды, ал жаудың туды басып алуы шайқаста жеңілісті білдірді. Әр жауынгер жұмылдыру кезінде екі жауынгерлік атпен және өзінің әскери құралдарымен жорыққа шығуы керек еді. Қылыш пен садақ Қазақ хандығы кезеңіндегі қазақтардың негізгі қаруы саналған. Бір қолды сойыл, ұзын найза және жауды ер-тоқымнан жұлып алуға арналған ілмекпен жабдықталған жауынгерлік қарудың басқа түрлері де кездескен. Қазақтардың өмірінде әскери дәстүрлер үлкен маңызға ие, әскери қызмет жауапты іс саналды. Ер адамның парызы елін жаудан қорғау. Қару алып жүру тек еркін малшының заңды құқығы ғана емес, сонымен қатар міндет болды. Бұл дәстүрлерді әр түрлі хандар заң ретінде бекітті, олар әскердің құрылымына, жоғарғы бастықтың сөзсіз беделіне негіз болды. Шайқастарда қазақтар әдетте лавамен алға жылжыды немесе жауды қапталдан айналып өтті, жақсы маневр жасады және батылдықпен шайқасты деп айтылады. Дереккөздер қазақтардың әскери өнері туралы көптеген құнды мәліметтер беріп отырды. Ендеше қазақ жауынгерлерінің тактикалық әдістері әскерді ұйымдастырудың озық үлгісі екенін көруімізге болады. Оған бірнеше дәлел бар: Біріншіден, қазақ жауынгерлері қолданған тактикалық әдістер бірқатар ерекшеліктерге ие болған. Жеңіл атты әскерінде күзет, барлау, жауынгерлік маневрді жасыру, басты соққыны дайындау, жауды қудалау міндеттері тұрған. Екіншіден, ауыр атты әскер қарсыласына қатты соққы беру кезінде маневрлік резерв те болды. Үшіншіден, шайқас алаңындағы атты әскер командалар бойынша емес, бастықтың шартты белгілері бойынша маневр жасады. Төртіншіден, түнгі шайқастарда сигналдар түрлі-түсті шамдармен берілді, барабандар тек лагерьде сигнал беру үшін пайдаланылды. |