Issn 305-9397. Ғылым және білім. 2022. №1-1 (66) issn 2305-9397
жүктеу/скачать 7.12 Mb. Pdf көрінісі
|
| Key words: flow domain, computational fluid dynamics, modeling of liquid flow, liquid
mineral fertilizers, liquid sheet, soil tillage knife, intra-soil application, chisel plow. Кіріспе. Топыраққа астарлай енгізу тыңайтқышты тамыр жҥйелері дамитын топырақ қабатына орналастыруға мҥмкіндік береді [1], ӛз кезегінде сіңіру сапасы артады. Сҧйық минерал тыңайтқыштарды (СМТ) терең қолданған кезде буланудан туындайтын жоғалу мен табиғи ортаның ластануы азаяды [2]. Минералды тыңайтқыштарды сҧйық тҥрінде қолданудың маңызды артықшылығы [3] оларды сақтау, тасымалдау және қолдану қҧнының тӛмендігі, енгізу дәлдігінің жоғарылығы. Сҧйық тыңайтқыштарды себу техниканың ӛту санын азайтып, отынды және жҧмыс уақытын ҥнемдейді. Сҧйық тыңайтқыштарды астарлай беру топырақ астындағы ауа айналымын, инфильтрацияны, топырақ дренажы жылдамдығын, топырақтың ылғалдылығын және қҧнарлылығын жақсартады [4]. Сҧйық тыңайтқышты шашыратуға, нҥктелік ине тәрізді ҧштықпен енгізуге, тамшылатқыш аппликатормен беруге болады және бҧл бағытта біраз ғылыми ізденістер атқарылған. Мысалы В. П. Ковбаса сҧйық минералды тыңайтқыштарды реактивті жҧмыс органдарымен топыраққа енгізудің гидроимпульсті әдісін ҧсынды [5]. Р. Р. Гараев топыраққа сҧйық кҥрделі тыңайтқыштарды енгізудің толық схемасын жасады және сҧйықтықтарды араластыру процесіне кӛбірек кӛңіл бӛлді [6]. А. А. Васильев сҧйықтық пен топырақ бӛлшектерін тереңде жақсы араластыруға арналған жалпақ кескіш табанға бекітілген қҧбырдың ішіне орнатылған серіппесі бар жҧмыс органын ҧсынды. Ол жазық кескіш қҧралдың кӛмегімен тыңайтқыштарды қолданған кезде мелиоранттың ықшам ағынының топырақтың қҧрылымсыз бӛлшектерімен әрекеттесу ҥдерісін терең зерттеді. Аталған ҥдерістің математикалық моделі маңызды болғанымен, ол ҧсынған қҧрылымды жасау және одан әрі пайдалану қиын [7]. Zigbee технологиясына негізделген сҧйық тыңайтқыш мылтығын қолданып терең тыңайту ҥшін ауыспалы жылдамдықты сҧйық тыңайтқыш аппликаторы ҧсынылған [8] болатын. Бҧл бағыттағы зертеу нәтижелері қолдану дәлдігі 99,52% жетуі мҥмкін екенін кӛрсетті, ал бір рет қолданған кезде сҧйық тыңайтқыштардың ысырап болуы минутына 0,2 литрден аз болған. Ал Wang, J әзірлеген аппликатор сепкен тыңайтқыш сҧйықтығы жабынының сапалылығымен және дақылдарға аз механикалық зақым келтіруімен ерекшеленді [9]. Аппликатордың оңтайландырылған жҧмыс параметрлері келесідей: тыңайту тереңдігі 100-120 мм, жҧмыс жылдамдығы 0,7 м/с және сорғының жҧмыс қысымы 0,2 МПа. Дегенмен бҧл соңғы ҧсыныстар кең алымды техникаға негізделмеген. Кӛптеген ғалымдар СМТ-ны саралап және мӛлшерлеп енгізуге бағытталған ауыспалы саңылауы бар саптамаларды қолдануды зерттей бастады. Бҧл бағытта сҧйық тыңайтқыштарды енгізудің жылдамдығы ауыспалы тҥрін басқарудың компьютерлік жҥйесі аса маңызды [10]. Дегенмен кез келген жҥйе дҧрыс жҧмыс атқару ҥшін оңтайлы қҧрылымдалған атқарушы жҧмыстық орган – тыңайтқыш енгізу ҧштығы қажет болады. Топыраққа сҧйық минерал тыңайтқыш енгізу ҥшін ҧсынылған пышақтың ерекшелігі пышақ соңында жазық жолақ тәрізді сҧйық ҥлдір қалыптастырып СМТ-ны қажетті тереңдікке |