Issn 305-9397. Ғылым және білім. 2022. №1-1 (66) issn 2305-9397
Ауыл шаруашылығы ғылымдары
жүктеу/скачать 7.12 Mb. Pdf көрінісі
|
| ______ ____________Ауыл шаруашылығы ғылымдары
140 дақылдар (қоспалар) ҥшін экономиканың қуат кӛзіне, мал азықтық дақылдарының тҧқымдарының қол жетімділігіне және т.б. байланысты 10-дан 30%-ға дейін болғаны жӛн. Егістік алқаптардан алынған 5-7 млн. га ӛнімді емес жерлерді шабындық-жайылымдық жерлер қҧру ҥшін кӛпжылдық шӛптермен шалғындандыру керек. Бҧл агроэкологиялық жағдайды жақсартады, табиғи экожҥйелердің топырақ-эрозия процестеріне, топырақтың тҧздануы мен сілтілену процестеріне тҧрақтылығын арттырады. Интенсивті мал азығы ӛндірісі жҥйесінің элементтерінің бірі - жоғары ӛнімді мал азықтық дақылдарының тҥрлерін кеңейту, шығыстың ешкі шӛбі, Забайкальск тараны, ноқат таспасы, бояу шытыршығы, жералмҧрты және т.б. дәстҥрлі емес мал азықтық ӛсімдіктерін пайдалану. Егістік алқаптарды ҧзақ мерзімді пайдалануда (10-15 жылға дейін) жоғары ӛнімді дақылдарды қолданудың пайдасы жерді ҧтымды пайдалану, қолайсыз климаттық және ауа- райының (аяз, қҧрғақшылық) теріс тиімділігін азайту, материалдық және энергетикалық шығындарды едәуір ҥнемдеу. Кӛктемгі-кҥзгі 5-8 0 ҥсіктер бҧл ӛсімдіктердің ӛсуіне және шығымдылығының қалыптасуына әсер етпейді. Олар ерте кӛктейді (20-25 сәуір) және мамырдың аяғы - маусымның басында толыққанды ӛнімділікті қалыптастырады. Бҥршіктеу кезеңінде және гҥлденудің басталу кезеңінде жиналған ӛнімнің қҧрылымында жапырақтардың массасы, мысалы, ешкі шӛбінде 70% жетеді. Вегетациялық кезеңі бойына мал азығының жақсы қасиеттері, шӛп, пішендеме, сҥрлем, тҥйіршіктер, брикеттер дайындау ҥшін технологиялылығы осы дақылдардың мал азықтарын қой және ірі қарамен жақсы желінуіне алып келеді (78-90%). Солтҥстік Қазақстанда жаңа дақылдардың тҧқым беруі ӛте маңызды (2-3-тен 10-11 ц/га), сонымен қатар жануарларды ақуызбен қамтамасыз ету мәселесін сәтті шешуге мҥмкіндік береді, ӛйткені бҧл дақылдардың кейбіреулерінде белок қҧрамы жоңышқаға, тҥйежоңышқаға, эспарцетке қарағанда жоғары (1 мал азықтық бірлігінде 150-195 г сіңімді протеин бар). Жаңа дақылдар шӛп, пішендеме, сҥрлем дайындау ҥшін кӛк және шикізат конвейеріне жақсы сәйкес келеді. Жазда олар жиі пайда болатын кӛк мал азығының жетіспеушілігін, сондай-ақ оның ерте кӛктемде және кеш кҥзде жетіспеушілігін жоқ қылады, бҧл кезде дәстҥрлі ӛсірілетін дақылдар ӛспейді. Мал азығында шӛптердің жоғары ӛнімділігі мен мал азығындағы энергия мен протеин концентрациясының жоғарылауының шешуші факторы оларды уақытылы жинау болып табылады: бҧршақ тҧқымдас шӛптердің оңтайлы кезеңі - гҥлдену басталуы, дәнді кӛпжылдықтар ҥшін - тҥтікке шығудың соңы - масақтанудың басталуы. Осы фазаларда жиналған 1 кг қҧрғақ массаның қҧрамында 9,8-10,3 МДж немесе 0,8-0,9 мал азықтық бірлігі және бҧршақты дақылдарда - 125-145 г дейін протеин қҧрылады. Мысалы, гҥлдену кезеңіне дейін дәнді кӛпжылдықтарды жинаудың кідірісі, қҧрғақ заттар жиналуын шамамен 10% арттырсада, бірақ ол азықтың қоректік қҧндылығын 0,9-дан 0,6 мал азықтық бірлігіне, протеин мӛлшерін 15-16-дан 9-10%-ға дейін тӛмендетеді, ал жасҧнық мӛлшері 25-33% дейін артады. Бір сиырдан кҥніне 7-8 кг сҥт алу ҥшін масақтану кезеңіндегі дәнді шӛптерінен шӛп жинау кезінде концентрациялық мал азығына деген қажеттілік 1,8-2,7 кг, ал гҥлдену кезеңінде жиналған кезде ол 4,0 кг-ға дейін артады. Алайда кӛпжылдық шӛптердің оңтайлы жинау кезеңі ӛте қысқа - 6-8 кҥн. Әрине, осы уақытта барлық шӛптерді шабу мҥмкін емес, сондықтан әр шаруашылықта әр тҥрлі уақытта пісетін шӛптер мен сорттардың шикізат конвейерін ҧйымдастырып, шӛптерді жинаудың оңтайлы уақытын созып 25-30 кҥнге ҧзарту қажет. 1 гектарға 20-30 центнер мал азығын шығаруды қамтамасыз ететін, Қазақстанның солтҥстігінде егістік алқапты қарқынды мал азығын ӛндірудің ғылыми негізделген аймақтық жҥйесінің негізгі ережелері ӛзекті болып табылады. Бҧл жҥйенің қҧрамдас бӛліктері егістік жерлердегі мал азығы алқаптарының қҧрылымын оңтайландыру, мал азықтық дақылдарының дҧрыс таңдалуы және оларды ӛсірудің зоналық агротехнологиясын сақтау, ӛсірілген массаны кӛк мал азығына ҧтымды пайдалану, келесі кезеңге ауысатын шӛп, пішендеме, сҥрлем және басқа мал азығы қҧралдарын дайындау ауа райы қолайлы жылдары, ағымдағы қыстауға қажеттіліктен 40-60% артық болуы керек. Мал шаруашылығының мал азығы базасы мәселесін шешудің бҧл стратегиясы ӛзін толық ақтады және ӛзінің ӛміршеңдігін дәлелдеді. Мал азығы ӛндірісінің маңызды қҧрамдас бӛлігі мал азықтық (ферма жанындағы) ауыспалы егістігін дамыту болып табылады. Дәнді дақылдармен максималды тҥрде қаныққан |