Issn 305-9397. Ғылым және білім. 2022. №1-1 (66) issn 2305-9397
ISSN 2305-9397. Ғылым және білім. 2022. № 3-3 (68)
жүктеу/скачать 7.12 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Нәтижелер және талқылау.
| ISSN 2305-9397. Ғылым және білім. 2022. № 3-3 (68)____ _
139 Материалдар мен әдістер. Зерттеу объектісі - Қазақстанның мал азықтық алқаптары - шабындықтар, жайылымдар, егістік мал азығын ӛндіру, ӛсімдіктер популяциялары және олардың қауымдастықтары, бір жылдық және кӛпжылдық мал азықтық дақылдары, мал азықтық конвейер. Зерттеулер ЖТН BR10764915 « Жайылымдарды қалпына келтіру және ҧтымды пайдаланудың жаңа технологияларын әзірлеу (жайылым ресурстарын пайдалану) » ғылыми- техникалық бағдарламасы бойынша Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің бағдарламалық-мақсатты қаржыландыру шеңберінде орындалған. Жҥргізілген зерттеулер жайылымдардың ӛнімділігін арттырудың және Солтҥстік Қазақстанның далалық аймағында біржылдық және кӛпжылдық мал азықтық дақылдардан толыққҧнды мал азығын ӛндіру ҥшін шабындық-жайылымдық конвейер қҧрудың жаңа бағыты болып табылады. Зерттеулер Ақмола облысы Зеренді ауданы «Жайсан» ШҚ-нда жҥргізілді. «Солтҥстік Қазақстанның далалық аймағында шабындықтар мен жайылымдарды қҧру мен жақсартудың және оларды ҧтымды пайдаланудың ресурс ҥнемдеу әдістерін әзірлеу» жобасы бойынша э ксперименттік зерттеудің табиғи және ауылшаруашылық жағдайларын білумен сипатталатын қол жетімді қорлар, әдеби және картографиялық материалдары пайдаланылды. Мал азықтық жерлердің - шӛп шабындықтарына, жайылымдарға байланысты ӛсімдіктер қауымдастығына сипаттама, тҥр қҧрамының ҧқсастығына, тіршілік ету ортасының белгілі бір жағдайларына байланысты динамикалық қасиеттерінің қҧрылымына сәйкес жасалды. Нәтижелер және талқылау. Шектеулі қаржылық ресурстар жағдайында егістік шӛп ӛсіру мал азығы ӛндірісі мен егіншілікті биологияландырудың тҧрақтандырушы факторы болып табылады. Бҧл ретте егістік мал азығы ӛндірісінің ҥлесіне 40-45%, шалғындыққа - 55- 60% алқап бӛлінуі тиіс. Тҧрақты, жоғары тиімді, ауа-райына тәуелді емес мал азығы базасын қҧру ҥшін мал азықтық дақылдарының егістік қҧрылымында 1:1-ге жақын біржылдық және кӛп жылдық мал азықтық дақылдарының арақатынасы болуы қажет. Алайда, бҧл қатынас шартты және ықтимал. Мал азықтық дақылдардың осы тҥрлерінің ӛнімділік деңгейі жауын-шашын мӛлшеріне ғана емес, сонымен қатар температура мен басқа климаттық және ауа-райы жағдайларына да байланысты. Жалпы алғанда, бҧл заңдылық келесідей кӛрінеді, климаттың ылғалдылығының артуына қарай (орманды-дала аймағы) кӛпжылдық шӛптер егісіне (60%-ға дейін), ал қҧрғақ климаттың артуы кезінде (дала аймағының қҧрғақ және қҧрғақ даласы) бір жылдық шӛптерге (60%-ға дейін) артықшылық беріледі. Бҥкіл шабындық кезең ішінде жоғары сапалы мал азығы массасының біркелкі тҥсуін қамтамасыз ету мақсатында кӛпжылдық шӛптер қҧрылымында кӛпжылдық шӛптерден, еркекшӛптен, қылтықсыз арпабастан және кӛкшіл (орта) бидайықтан, жоңышқа, эспарцеттен, тҥйежоңышқадан және дәнді-бҧршақты шӛп қоспаларынан бірнеше шӛп тҥрлерін жасау қажет. Дала аймағында кӛпжылдық шӛптер қҧрылымында 25-30% бҧршақ тҧқымдас шӛптер мен олардың дәнді дақылдармен қоспалары, ал орманды дала аймағында 45-50% болуы керек. Дала аймағындағы кӛпжылдық дәнді шӛптердің ішінде еркекшӛптің ҥлесіне алқаптың 50%-ы, қылтықсыз арпабасқа - 30%, кӛкшіл (орта) бидайыққа - 20% тиесілі. Бҧршақ тҧқымдас шӛптердің ішінде - 50% жоңышқа, 30% эспарцет, 10% - тҥйежоңышқа және 10%- жоңышқа - еркекшӛп немесе эспарцет-еркекшӛп қоспалары бӛлінеді. Орманды дала аймағы ҥшін - қылтықсыз арпабас - 50-55%, кӛкшіл (орта) бидайық - 20-25%, еркекшӛп - 20-25%. Мал азықтық дақылдарын таңдағанда олардың биологиялық сипаттамаларын ескеру қажет. Мәселен, сілтілі және сортаң топырақтардағы барлық зоналарда тҥйежоңышқаға, ал жеңіл механикалық қҧрамы бар топырақтарға - эспарцетке артықшылық беру керек. Бір жылдық шӛптерден мал азықтық дақылдарының анағҧрлым ӛнімділері - мал азықтық тары, қонақ, кҥздік қара бидай, сҧлы + бҧршақ, сҧлы + сиыржоңышқа, арпа, судан шӛптері, сҧлы + арпа болып табылады. Сҥрлемденетін дақылдардан жҥгері мен кҥнбағыс ӛсіру ҧсынылады. Алайда, осы дақылдардағы сҥрлем ақуыздық деңгейде теңгерілмегенін, сонымен қатар мал азықтық бірлігінің шығымдылығы бойынша, олар мал азығы дақылдарынан тӛмен болып табылатындығын ескере отырып, олардың егіс алқаптарын жартылай қысқартып, сәйкесінше, дәнді пішендеме (моно мал азығы) ӛндіру ҥшін мал азығы дақылдарының егістігін ҧлғайту ҧсынылады. Бір жылдық шӛптердің егістік алқаптарында олардың 50-60%, ал қалған |