Issn 305-9397. Ғылым және білім. 2022. №1-1 (66) issn 2305-9397
Ауыл шаруашылығы ғылымдары
жүктеу/скачать 7.12 Mb. Pdf көрінісі
|
| ______ ____________Ауыл шаруашылығы ғылымдары
138 сыйымдылығының тӛмендеуіне және оңтайлы жайылымдық жҥктеменің жазық жайылымдарда 10-24%-ға, таулы жайылымдарда 40%-ға тӛмендеуіне әкеледі [10]. Бҧл тҧжырымдар заманауи ғарыштық технологияларды ауыл шаруашылығы мақсатында пайдаланумен де негізделген. Қол жетімді кӛпаймақтық ғарыштық суреттерді пайдалану Каспий аймағы маңында сынақ учаскелерінің аумағын геоботаникалық тҥсірумен бірге қалыпты вегетативті кӛрсеткіштің 30 жылдық динамикасын бағалауға және жайылымдарда болып жатқан процестерді сипаттауға, проекциялық жабудың бҥкіл кезеңде 8%-ға тӛмендеуін және бҧл кӛрсеткіштің жылына шамамен 1% қарқынмен одан әрі тӛмендеуін белгілеуге мҥмкіндік берді [11]. Осы себепті ауыл шаруашылығы жерлерінің едәуір бӛлігін алып жатқан мал азығы ӛндірісі бҧзылған агроландшафттарды оңтайландыру ҥшін пайдаланылуы мҥмкін жетекші тҧрақтандырушы факторлардың бірі болып табылады. Мал азығы ӛндірісінің ауқымы, сондай- ақ егістік, шабындық және жайылымдардағы кӛпжылдық шӛптердің жоғары фитомелиорациялық рӛлі кӛптеген деструктивті процестерді жоюға, эрозияны кҥрт азайтуға, топырақ қҧнарлылығын және кейінгі ауылшаруашылық дақылдарының ӛнімділігін арттыруға мҥмкіндік береді [12]. Мал азығын ӛндірудің негізі қара мал азығынан тҧрады. Оны ҧлғайтудың ең маңызды факторы – табиғи мал азықтық алқаптары, мәдени шабындықтар мен жайылымдар, олар мал азығын материалдық-техникалық ресурстардың ең аз шығынымен пайдалануға және экологиялық таза ӛнім ӛндіруге мҥмкіндік береді [13]. Бҧл ӛз кезегінде сҥтті мал шаруашылығын интенсификациялау тиімділігін арттырудың қажетті шарты [14]. Тірі табиғат ҥлгісі бойынша технологияларды қайта қҧрылымдау қажеттілігінің заманауи парадигмасына сәйкес, мәдени жайылымдарды ҧйымдастырудың жетілдірілген технологиялары экологиялық талапқа барынша толық сәйкес келетінін мойындау керек [15]. Техногендік жҥйені (тыңайтқыштарсыз) пайдалану кезінде соңғы 27 жылда ӛнімділік 31,9 ГДж/га алмасатын энергияны қҧрады, топырақтағы жылжымалы фосфордың мӛлшері 37%-ға, алмасатын калий – 19%-ға тӛмендеді, қарашірік 2,03-тен 3,05%-ға дейін ӛсіп, орташа жылдық жиналуы 18 кг/га қҧрады [16]. Алайда ҧзақ мерзімді зерттеулер кӛпжылдық шӛптерді кҥту әдістеріне байланысты минералды және органикалық тыңайтқыштардың фитоценоздардың пайда болуына әсерін анықтауға мҥмкіндік берген. Пайдаланудың жоғары ӛнімді агрофитоценозын қалыптастыру, оның ішінде ҥстем дәнді тҥрлері толық минералды тыңайтқышты қолданумен қамтамасыз етіледі [17]. Жайылым экожҥйелерінің әртҥрлі тҥрлері фосфордың енгізілуіне әртҥрлі әсер етеді. Атап айтқанда, фосфордың енгізілуі дҥние жҥзінде жайылымдарда топырақтың тыныс алуын 9,20%-ға, қоңыржай климаттың жайылымдарында 12,78%-ға айтарлықтай арттырды [18]. Мал азығын ӛндіруде келесі перспективалы дақылдар: қылтықсыз арпабас, тарақты еркекшӛп, жатаған бидайық, кӛк және сары жоңышқа, тҥйе жоңышқа, эспарцет және т.б ҧсынылады. Ауыл округындағы шабындықтар мен жайылымдық жерлерінде ең қарапайым шаралар: қарды тоқтату, беткейлер мен жарларда орман ӛсіру немесе бҧталандыру, ҧтымды пайдалану – жайылым айналымы, жайылымдардағы рҧқсат етілген жҥктемелер, шӛп шабу мерзімдерін сақтау ҧсынылады [19]. Бҥгінгі кҥні дайындалатын мал азығында бҧршақты азықтық дақылдардың, сондай-ақ қҧмай, судан шӛптерінің, тары егістік алқаптарының айтарлықтай қысқаруынан, теңестірілген рациондарға 35-40%-ға дейін протеин жетіспейді, қанттың және каротиннің қҧрамы айтарлықтай тӛмендеген. Осы дақылдардың ішінде т ары жаздың екінші жартысындағы жауын- шашынды тиімді пайдаланады [20]. Мал азығы ӛндірісін ҧйымдастыруда мал азығы сапасын жақсарту - мал азықтық дақылдарының әр тҥрі ҥшін қысқа және оңтайлы уақытта конвейерлік жинау арқылы қол жеткізіледі. Егістік қҧрылымында мал азықтық дақылдары алқаптың 25%-ын алуы керек, негізінен мал азығы дақылдары, жҥгері және дәнді бҧршақ қоспалары. |