Issn 305-9397. Ғылым және білім. 2022. №1-1 (66) issn 2305-9397
жүктеу/скачать 7.12 Mb. Pdf көрінісі
|
| Түйін
сөздер: қабат, шөгу, геодинамикалық полигон, инженерлік құрылыстар, геодезиялық мониторинг, GPS бақылау. Key words: formation, sediment, geodynamic polygon, engineering structures, geodetic monitoring, GPS monitoring. Кіріспе. Қазақстан Республикасының батыс ӛңірінің жер қойнауы кӛмірсутек шикізатына бай. Каспий маңы аймағының мҧнай-газ ресурстарын кең ауқымды игеру жергілікті алаңдар шегінде де, жекелеген қҧрылымдық элементтерде де жер бетінің қарқынды қозғалыстарына әкеп соқтырады, соның нәтижесінде бҧрғылау ҧңғымаларының қисаюы, мҧнай-газ және су қҧбырларының жарылуы, темір жолдар мен автомобиль жолдарының, жер асты коммуникацияларының және инженерлік қҧрылыстардың істен шығуы орын алады, бҧл ӛз кезегінде, мҧнай-газ және су қҧбырларының бҧл айтарлықтай экономикалық шығынға әкеледі [1, 2, с.132; 3]. Бҥкіл әлемде бҧл мәселеге деген қызығушылық жылдан жылға артып келеді. Бҧл халықаралық ғылыми-техникалық журналдарда ҥнемі жарияланатын және кӛмірсутегі кен орындарының аумақтарында геодинамикалық мониторинг жҥргізудің әдістері мен қағидаттарын әзірлеуге арналған жыл сайынғы ғылыми конференцияларда талқыланатын әртҥрлі баяндамалар мен хабарламалармен расталады [4-6]. Алайда, бҧл жҧмыстар мҧнай және газ ӛндірумен индукцияланған геодинамикалық процестердің барлық спектрін толық кӛлемде ескермейді, мҧны "2004-2007 жылдар кезеңінде кӛмірсутек кен орнындағы табиғи-техногендік процестерге кешенді геодинамикалық мониторинг жҥргізу бағдарламасы" және 2015-2019 жылдар кезеңінде Қ.И. Сәтбаев атындағы ҚазҦТЗУ-нің шеңберінде жҥргізілген эксперименттік зерттеулердің нәтижелері дәлелдейді [7-9]. Солтҥстік Каспий теңіз арнасы перспективалы қҧрылым болып табылады және оны Қазақстанның теңіз қақпасы деп атауға болады. Ӛңірде мҧнайды қарқынды ӛндіру кезінде осы объект кәсіпшіліктегі жҥктерді жеткізу ҥшін пайдаланылатын болады. Бҧл ӛте жауапты және бірегей инженерлік қҧрылыс болып табылады. Сондықтан оны пайдаланудың қауіпсіздігін |