Жамбыл атындағы Мемлекеттік жасөспірімдер кітапханасы Қазақстан ақын – жазушылары ХХ ғасырда
жүктеу/скачать 1.78 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Өм ір і мен шы ғ армашылы ғ ы
- ШАХАН Ұ ЛЫ БЕРІК (1941)
- Шашкин Зейін (1912)
- Шашк и н бас п асөзде ал ғ аш өлеңдері мен зерттеу мақалаларымен 30-шы жылдардан бастап көрінді. 1934 жылы «Аба й поэз и ясының ерекшел
- АЛАРЫ: Шашкин 3. Ұядан ұшқанда: Повесть.-Алматы: Казмемкеркем әдебиет, 1957; Шашкин 3. Тоқаш Бокин: Роман.-Алматы: Қазмемкөркем әдебиет, 1958; Шашкин 3. Темірқазық
- ШӘКЕНОВ НҮТФОЛЛА ( 1928 -1983 )
- ШӘРІПОВ ӘДИ (1912 )
- ШИПИН ОМАР (1879-1963)
ШЫҒАРМАЛАРЫ: Шаханов М. Өлеңдер – Алматы: Жазушы, 1966- 48 б. (Түңғыш кітап). Шаханов М. Ай туып келеді: Балладалар мен өлеңдер, әндер және поэма.- Алматы: Жазушы, 1970.-54 б; Шаханов М. Қырандар төбеге қонбайды: Балладалар, өлеңдер, поэмалар.- Алматы: Жазушы, 1974.-95 б; Шаханов М. Сенім патшалығы. - Алматы: Жалын, 1977.-207 б; Шаханов М. Ғашықтық ғаламаты: Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1979; Шаханов М. Махаббатты қорғау: Өлеңдер, балладалар, поэмалар. - Алматы: Жалын, 1982.-256 б; Шаханов М. Ғасырларды безбендеу: Өлеңдер, балладалар, поэмалар.- Алматы: Жазушы, 1988.-304 б; Шаханов М. Дәуір дастандары: Өлеңдер, балладалар, поэмалар - Алматы.
Шаханов М. Таңдамалы жырлар.-Алматы: Шарапат, 1993.-61 б; Шаханов М. Танакөз: Жыр кітабы.- Алматы: Рауан, 1996.-160 б; Шаханов М. Құз басындағы аңшының зары (Ғасыр айрығындағы сырласу).- Алматы, 1997.-352 б; Шаханов М. Жаңа қазақтар: Таңдамалы жырлар //Құраст. Қ. Ағыбаева.- Алматы: Білім, 2000.-224 б; Мұхтар Шахановтың әндері. - Алматы: Дастан.-2000.- 2 аудиокассет; Мұхтар Шахановтың әндері.- Алматы: Жас қазақ , 2000.-64 б.
Нұршайықов Ә. Жол іздеймін әлі ешкім баспаған (Ақын М. Шахановтың өмірі мен творчествосы жайлы): Кітапта: Сөзстан - Алматы, 1984.-190-211 б; Шаханов М. Танакөз: Поэма //Октябрь нұры: Публицистика.-Алматы,1988.-98-124 б; Қапқызы Е. Мұхтар Шахановтың төрт ерлігі //Түркістан.-2010.-20 мамыр.-2б. Шаханов М. Менүшін қорқыныштысы-мағнасыз ғұмыр кешу // Айқын.-2012.-21желтоқсан.-3б. Әбсаттарұлы Ф. «Ереуіл атқа ер салмай» //Жас қазақ.-2012.-22маусым.-10б. Азамат ақын, ұлт жанашыры Мұхтар Шаханов // Аңыз адам.-2012.-№12.-5-50б. ***
Шаханов М. //Советтік Қазақстан жазушылары: Биобиблиотрафиялық анықтамалық. құраст. С. Ахметов, Д. Еркшіев - Алматы: Жазушы, 1987.-736 6. Шаханов М. //Қазақ әдебиеті: Энциклопедия.-Алматы. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі, Қазақстан даму ннституты, 1999.-750 6. Шаханов М. // Қазақстан жазушылары: ХХ ғасыр: Аңықтамалық:.-2004.-335-336б. Шаханов М. // Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық.-Алматы.-2005.- 547б. Шаханов М. //Қазақстан Ұлттық энциклопедия.-8том.-Алматы,-2005.-461б. ШАХАНҰЛЫ БЕРІК (1941) Шаханұлы Берік 1941 жылы 5 қарашада Жамбыл облысы Сарысу ауданы Жайылма аылында туған. 1959 жылы орта мектепті бітірген соң екі жыл шопан болып жұмыс істеген. 1966 жылы С.М. Киров атындағы Қазақ Мемлекеттік университетін (қазіргі Әл- Фараби атындағы Қазақ Мемлекеттік Ұлттық университеті) бітірген. 1966-1970 жылдары Жамбыл облыстық «Еңбек туы» газетінде, 1970-1973 жылдары «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас Алаш») газетінде, 1973-1989 жылдары «Жазушы» баспасында аға редактор, 1989-1991 жылдары «Жұлдыз» журналында әдеби қызметкер, 1991-2002 жылдары Қазақстан Жазушылар Одағьнда аға референт болып қызмет атқарды. Қазіргі кезде Б. Шахановтың алғашқы әңгімелері «Ақ теке» 1962 жылы «Балдырған» журналында, «Менің ағаларым» 1963 жылы «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас Алаш») газетінде жарияланған. Кейін көркемдік сапасы мен шұрайлы тіл, лирикалық иірімдерінің молдылығымен, оқырмандарын адамгерішілікке тәрбиелеген, тазалыққа, жақсылыққа үндеп, иландырып отыратын, иландылығымен ерекшеленетін «Ғашықтың тілі» (1973), «Ақ иірім» (1979), «Қаратаудың самалы» (1984), «Ночь в горах» (орыс тілінде 1987), «Көрген тустен дүние» (1989), «Құса» (1952) атты кітаптары жарық көрді. Шаханов әзірбайжан жазушысы Анардың «Ақ жағалау», нихви жазушысы Владимир Сангидің «Қайырлы маусым» романы мен бірқатар повесть, әңгімелерін қазақ тіліне аударған. 1992 жылы «Қүса» атты повестер мен әңгімелер жинағы үшін Қазақстан жазушылар Одағының халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығына ие болған. 2002 жылдан бері Қазақстан жазушылар одағы басқармасы төрағасының орынбасары болып қызмет атқаруда. Әдебиет әлемінің есігін ашқаннан бастап, Берік Шаханов оқушыларына өзіндік үні, өзгеше қолтаңбасы бар прозашы екенін байқатты. Ол бір қарағанда жазылуы оңай көрінетін, бірақ күрмеуі қиын, күрделі әңгіме жанрының тілін тауып, кілтін ашқан жазушы. «Ақ теңгені білесіз бе?» атты әңгімесінде нақты жағдай, айшықты бейнелімдер, ауыз тұшынар дәмді ой бар. Оқып шыккан соң да көкіректі сыздатып түрып алар, ап-ауыр мұң салмағы қалады. Жазушының өзінің табан тіреген тақырыбы бар. Ол - соғыстан соңғы ауыл өмірі, қаз-қаз қадам басқан ойсыраған шаруашылық, елдің жасампаз тірлігі, өнерпаздық, балалық бал дәуреннің естен кетпес әсерлері, жас отау иелері қалам иесінің жадына түйген өмір елестері. Қай кезеңді бейнелесе де нақтылы сюжет иірімін, түйінді ой табады. Оның кітаптарында басы артық сөз кездеспейді. Берік Шаханов қоңыр әуенді жазушы. ШЫҒАРМАЛАРЫ: Шаханов Б. Ғашықтың тілі: Әңгімелер.- Алматы: Жазушы, 1973; Шаханов Б. Ақ иірім: Әңгімелер мен повесть.- Алматы: Жалын, 1979; Шаханов Б. Жазылбек ата: Әңгіме,- Алматы: Жалын, 1983; Шаханов Б. Қаратаудың самалы: Повестер мен әңгімелер.- Алматы: Жазушы,1984; Шаханов Б. Құса: Повестер мен әңгімелер.-Алматы: Жазушы, 1991; Шаханов Б. Көрген түстей дүние: Таңдамалы әңгімелер. - Алматы: Жалын, 1998. * * *
Құмарова Ш. Берік бағындырған белестер //Егемен Қазақстан.-2011.-2қараша.-6б. Шашкин Зейін (1912) Шашкин Зейін Жүнісбекұлы 1912 жылы 31 желтоқсанда, қазіргі Павлодар облысы, Баянауыл ауданында туылған. Жазушы 1930-1933 жылдары Москваның тарих, философия және әдебиет институтында оқыған. 1933-37 жылдары Қарағанды қалалық комсомол комитетітң хатшысы, Семей педагогикалық институтында, КазПИ-де (қазіргі Абай атындағы Мемлекеттік университетінде) оқытушы, 1949-55 жылдары Көкшетаудағы Бұрабай санаторийінің (қазіргі «Светлый») пансионатында дәрігер, ал 1955-66 жылдары Қазақстан Жазушылар одағында кеңесші. З.Шашкин баспасөзде алғаш өлеңдері мен зерттеу мақалаларымен 30-шы жылдардан бастап көрінді. 1934 жылы «Абай поэзиясының ерекшелгі» атты еңбегі жарияланды, Е. Ысмаиловпен бірігіп жоғарғы оқу орындарына арналған «Әдебиет теориясының оқулығын (1940) жазды. Кейін Қазан революциясы қарсаңындағы қазақ ауылының тарнхи- әлеуметтік халі әрі 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыс, жеке адамдардың жан-дүниесі, олардың дүние танымы суреттелген «Таң атты» (1955 жылы орыс тілінде), «Ұядан ұшқанда» (1957), сондай-ақ халықтар достығы, замандастарының өмірі, туған жерге деген суйіспеншілігі танымды бейнеленген «Темірқазық» (1959), «Өмір тынысы» (1964), «Ақбота» (1966) повестер мен әңгімелері жинағы, Жетісудағы саяси әлеуметтік өзгерістерді кезең көрінісімен шынайы өрнектеген «Тоқаш Бокин» (1958), қазақ әйелінің қоғамдағы алатын орны, оның өндірісті, өнер-білімді, мәдениетті өрге бастаудағы жанұядағы ролі, әлеуметтік, этикалық, эстетикалық көзқарасы баяндалатын «Теміртау» (1960), адамдар санасындағы және тұрмыстағы жаңа салт, озық дәстүрлерді таратудағы зиялы қауымның ролі, дәрігедің қоғам алдьндағы парызы, басты қызметкерлердің еңбек адамдарымен қарым-қатынасы, өзара сенім, достық, бірлік рухын қалыптастырудағы өнегесі айшықты кестеленген «Доктор Дарханов» (1962), тың және тыңайған жерлерді игерудің алғашқы кезеңіндегі көрген киыншылықтары, ой-арманы, адамгершлік асыл-қасиеттері арқау етілген «Сенім» (1966) романдары жарық көрді. «Заман осылай басталады», «Акын жүрегі» пьесалары республикалық , облыстық драма театрларында қойылды. Оның шығармалары негізінде «Мазасыз таң» атты керкем фильм түсірілді. «Қазіргі қазақ прозасының дамуына, оның биік профессионалдық шептерді алуына үлес қосқан» жазушылардың бірі ретінде бағаланды. Қазіргі дәуір тақырыбын жазу мәселесіне келгенде, біз ең алдымен Шашкин есімін айтамыз. Ол адамдардың ішкі жан дүниесін, оның ішкі дүниесін оның ізгі адамгершілік асыл қасиеттерін бейнелеуде ерекше дарын иесі екендігін таныты Жарық дүниеде не бәрі 54 жыл жасап, оның тәттісі мен ащысын да, ауыры мен жеңілін де, қуаныш-шаттығы мен қайғы-қасіретін де көрген Зейін Шашкин творчествосын зерттеп, арнайы монография шығарған Сапар Байжановтың сөзімен айтқанда «әдебиетте бас-аяғы он жылға толар - толмас уақыт қана еңбек етті. Сол аз ғана уақыттың ішінде төрт роман, үш повестъ, ондаған әңгіме, очерктер, пьеса, киносценарийлер беріп үлгерді» туған әдебиет тарихынан орын аларлықтай елеулі шығармалар жазды. «Заман осылай басталады», «Ақын жүрегі» пьесалары қазақ драма театрының сахналарында қойылды. Оның шығармалары негізінде «Дүбірлі таң» («Тревожное утро») атты кинофильм экранға шықты Ең алдымен Зейін Шашкин әдебнетке тарихи-революциялық тақырытпы жазудың жаңа үлгісін, жаңа бір сипатын ұсынды. Оған дәлел «Наступило утро» («Ұждан ұшқанда»), «Тоқаш Бокин». Көлемі шағын шығарманың стилі жинақы, сөзі нағыз, оқиғасы қою, композициясы шымыр. Әбден иі қанған, көркемдігі жоғары. Сонымен, әдебиетімізге Жүніс, Саха Сағатовтарды, атақты революционер Тоқаш Бокинді, оның жан жолдасы Құрышпайды, Асқар, Дәмеш, зерделі Қайыр, сұм Мүсілім, аяр Бикен, аңғал Айша, палсапашыл Нияз, ойлы күрескер Нұрландарды алып келіп, олардың образын қастерлеген Зейін Шашкиннің творчестволық түлғасы тарихтың жарқын беттерінен көріне берері хақ.
Шашкин 3. Тоқаш Бокин: Роман.-Алматы: Қазмемкөркем әдебиет, 1958; Шашкин 3. Темірқазық: повесть.-Алматы: Казмемкөркем әдебиет, 1959; Шашкин 3. Теміртау: Роман.-Алматы: Казмемкөркем әдебиет,1960; Шашкин 3. Доктор Дарханов: Роман.-Алматы: КМКӘБ, 1962; Шашкин 3. Өмір таңы: Повестер мен әңгімелер.-Алматы: Жазушы, 1964; Шашкин 3. Ақбота: Әңгімелер.-Алматы: Жазушы, 1966; Шашкин 3. Сенім: Роман.-Алматы: Жазушы, 1966; Шашкин 3. Таңдамалы шығармалары: 6 томдық.-Алматы: Жазушы, 1972.- 1.том: Повестер, әңгімелер,1972 2.том: Тоқаш Бокин, 1973 З.том: Теміртау: Роман, 1974 4.том: Доктор Дарханов: Роман, 1975 5.том: Сензм: Роман, 1976 6.том: Пьесалар, киносценарий новеллалар, мақалалар, очерктер, 1979. Шашкин 3. Азаттық таңы.-Алматы: Жалын, 1982. ***
Шашкин Зенін //Қазақстанның көркем әдебиеті 1946-1957 (библиографиялық көрсеткіш.-Алматы, 1958.- 258-259б. Байжанов С. Жаңа өмірдің жаршысы: (3. Шашкинің өмірі мен творчествосына талдау). Кітапта: Шашкин 3. Таңдамалы шығармалар: Алты томдық. Бірінші том: Повестер мен әңғімелер.-Алматы, 1972.-7-58б. Сүйіншалиев X. Шешімін тапқан тақырып (3. Шашкиннің Тоқаш Бокин өмірінен жазған шығармалары) // Сүйіншалиев X. ізденіс іздері.-Алматы, 1975.- 111-131б. Шашкин Зейін //Қазақ совет энциклопедиясы: 12 томдық.-Алматы.-1978.- Т.12.- 203б. Хасенов М. Тыңға сапар (З.Шашкиннің «Темірқазық » повесінің басты кейіпкерінің прототипі - Хакім Ташмағамбет) //Ердің даңқы еңбекте.- Алматы, 1975.- 51-72б. Ғабдуллин Н. Жаңашыл жазушы: (3. Шашкиннің творчестволық жолы туралы) //Ғабдуллин Н. Уақыт сыры. Мақалалар, зерттеулер.-Алматы, 1981.- 116-121б. Бекхожин Қ. Зердем еді жасынан: Өлең өткелдері, әдебиет хақында ойлар, толғаныстар мен естеліктер.-Алматы, 1986.- 107-119б. Кәкішев Т. Зейш Шашкин туралы сөз. Кітапта: Кәкішев Т. Дәуір дидары- Алматы, 1985.- 257-276б. Шашкин Зейін //Советтік Казақстан жазушылары: Биобиблиографиялық анықтамалық.-Алматы: Жазушы, 1987.- 693б. Шашкин Зейін Қазақ ССР. 4 томдық қысқаша энциклопедиа.-Алматы: 1989 -т.4: Тіл, әдебиет, фольклор, өнер, архитектура.- 627-628б. Сейтжанов С. «Сенім» романының өмірге келу тарихынан // Ұлағат.-2008.-№2.-34-40б. Сейтжанов С. «Темиртау» романының жазылу тарихы //Қазақ тілі мен әдебиеті.-2008.-№4.-111-114б. Сейтжанов С. Зейін Шашкиннің жазушылық шеберлігі //Қазақ тілі мен әдебиеті.-2008.-№2.-66-68б. Әбдірахманов Ө. Дәрігер жазушы //Денсаулық.-2012.-№11.-12-13б. Шашкин З. // Қазақстан жазушылары: ХХ ғасыр: Аңықтамалық:.-2004.-337б. Шашкин З. // Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық.-Алматы.-2005.- 548б. Шашкин З. //Қазақстан Ұлттық энциклопедия.-8том.-Алматы,-2005.-465б. ШӘКЕНОВ НҮТФОЛЛА ( 1928 -1983 ) Ақын Нұтфолла Шәкенов Павлодар облысы, Ермак ауданы; Хамзин атындағы совхозда 1928 жылы туған. Қазақтың Мемлекеттік университетін (қазіргі Әл-Фараби атындағы Ұлттық университет) 1948 жылы бітіртен. 1944-48 жылдары республикалық «Социалистік Қазақстан» газетінде әдеби қызметкер, «Пионер» журналының бөлім меңгерушісі, 1948-49 жылдары Қызылорда педагогикалық инстнтутында оқытушы, 1949-55 жылдары Қазақ радиосы әдеби-драмалық хабарлар редакциясының бас редакторы, «Қазақстан пионері» газетінің жауапты хатшысы, 1966-68 жылдары Қазақстан жазушылар одағы жанындағы әдебиетті насихаттау бюросының директоры, 1970-81 жылдары Қазақстан жазушылар одағының әдеби кеңесшісі болды. Алғашқы «Біздің жыр» атты өлеңдер жинағы 1949 жылы жарық көрді. Кейін замандастарымыздың жарқын келбетін, арман-тілегін шабыттана жырлаған «Жүрек сөзі» (1953), «Орамал» (1956), «Шаттық желі» (ән текстері, 1958), «Жүз ән» (ән текстері, 1973) шықгы. Нұтфолла Шәкеновтің шығармашылық бақыттылығы, қаламының салымдылығы аса дарынды композиторлармен, абыройы асқақ әншілермен өнер саласында еңбек еткендігі. Қазақ музыка тарихында өшпес орны, мол үлесі бар М.Телебаев, Е. Брусиловский, А. Жұбанов, Б. Байқадамов, С. Кәрімбаев, Ә. Еспаев, Н. Тілендиев, С. Мұхамеджанов. Ш . Қалдаяқов, Е. Рахмадиев, т. б. композиторлар музыкасына сәтті өлеңдер жазуында.Талантты композиторлардың әндеріне жазылған өлеңдері шын мәніндегі халық әндеріне айналды. «Жан Сәуле», «Махаббат вальсі», «Іздедім сені», «Қызғалдағым», «Бейбітшілік сақталады», «Сен ғана», «Ақ бидай» т.б. ән-өлеңдері әлеумет-қауым рухани серігіне қалап алған үзақ жасар дүниелер. Шәкенов Н. ақын ғана емес, сан қырлы саңлақ болатын. Домбыра тартын, күй шертіп, ән салатын өз заманының сері өнерпаз ақынының бірі еді. Ол өзінің поэтикалық күш-қуатын эпика саласында да сынап сәтті поэмалар жазған. «Ұрпағым менің» поэмасы өзінің публицистикалық құдіретімен құнды. Жүрекке жылы тиер дастанының бірі «Қазақ жаны», үшінші дастаны «Сақина». Шоқтығы биік дастаны «Айгүл», заман тынысын танытатын «Байқал» поэмасы бар. Ақын өз шығармаларында дәуіріміздің тыныс-тіршілігін, замана ұлылығын, еңбек адамдарының ерен ерлігін өзіндік үнмен толғайды. Оны Қазақ ССР-нің Жоғары кеңесі Құрмет грамотасымен марапаттады. Шакенов Нұтфолла 1983 жылы дүниеден өтті. ШЫҒАРМАЛАРЫ: Шәкенов Н. Біздің жыр: Өлеңдер жинағы. - Алматы: ҚМКӘБ, 1949-72 б; Шәкенов Н. Жүрек сөзі: Өлеңдер - Алмаіж: ҚМКӘБ, 1953.-80 б; Шәкенов Н. Орамал: Өлеңдер.- Алматы: ҚМКӘБ, 1956.-88 б; Шәкенов Н. Шаттық желі: Ән тіркестерінің жинағы.-Алматы:ҚМКӘБ, 1958- 68 б; Шәкенов Н. Сурет.- Алматы: ҚМКӘБ,1959.-34 б; Шәкенов Н. Қазақ әндері. - Алматы, 1961.-30 б; Шәкенов Н. Айгүл. Поэма.- Алматы: ҚМКӘБ, 1961.-132 б. Шәкенов Н. Менің гүлім: Өлеңдер мен поэма. - Атматы: Жазушы, 1966.-116 б; Шәкенов Н. Жастар әні. Сөзі мен музыкасы Н. Шәкеновтікі.-Алматы. Жазушы, 1967.-6 б; Шәкенов Н. Сақина: Поэмамен өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1971.-79 б; Шәкенов Н. Минка.- Алматы. Жазушы, 1973.-82 б; Шәкенов Н. Жүз ән. (Ән текстісінің жинағы).-Алматы: Жазушы, 1973.-119 б; Шәкенов Н. Желбіре менің жалауым.-Алматы: Жазушы, 1974.-3 б; Шәкенов Н. Бел-белес: Таңдамалы.- Алматы: Жазушы, 1975.-207 б; Шәкенов Н. Толқындар: Өлеңдер мен поэмалар.- Алматы: Жазушы, 1975.- 158 б: Шәкенов Н. Белеңдер: Өлендер мен поэмалар.- Алматы: Жазушы, 1979.-320 б; Шәкенов Н. Байқал: Өлеңдер мен поэмалар.- Алматы. Жалын, 1979.-95 б. Шәкенов Н. Жан Сәуле: Ән өлеңдерінің жинағы.- Алматы: Өнер, 1984.-152 б; ***
Шәкенов Нұтфолла //Советтік Қазақстан жазушылары: Биобиблиографиалықанықтамалық - Алматы: Жазушы, 1987 .-695 б. Шәкенов Н. Ән қалай туды //Кітапта Шәкенов Н. Жан сәуле. Ән өлеңдерінің жинағы.- Алматы: Өнер, 1984.-3-6 б. Шәкенов Н. Өлең жолында //Кітапта: Белеңдер: Өлеңдер мен поэмалар.- Алматы: Жазушы, 1979-5-6 б. Әлімбаев М. Төрт сөзі түгелімен келіскен соң... //Кітапта Әлімбаев М. Өмір. Өнер. Өнерпаз: Эссе, естеліктер, ой-толғамдар.- Алматы: Өнер, 1990.- 123-136 б. Шакенов Н. // Қазақстан жазушылары: ХХ ғасыр: Аңықтамалық:.-2004.-338б. Шәкенов Н. // Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық.-Алматы.-2005.- 551б.
1971-1979 жылдары ҚР ҰҒА-ның Әдебиет және өнер институтының директоры, 1979 жылдан осы институтта аға ғылыми қызметкер. Ғылыми еңбектерінің негізгі тақырыбы қазақ әдебиетінің тарихы мен проблемалары, әдебиет теориясы мәселелері, Ж. Саин мен С. Мәуленов шығармашылықтарына арналған. Отан соғысы тақырыбына жазылған бірқатар повестердің, «Сахара қызы» (1979) атты тарихи романның авторы. Ұлы Отан соғысының алғашқы күнінен бастап Әди Шәріпов Совет Армиясының қатарында болды. Ол Беларуссия жеріндегі, Смоленск пен Орлов облыстарындағы партизан отрядтарының құрамында неміс басқыншыларымен шайқасты, партизан отрядін ұйымдастырушылардың бірі болды. 1943 жылдың желтоқсанынан 1944 жылдың мамыр айына дейін партизан қозғалысының Смоленск штабында жұмыс істеді. Соғыстан кейінгі уақытта Әди Шәріпов Қазақ ССР Оқу министрінің орынбасары, Қазақ ССР Оқу министрі, Қазақ ССР Министрлер Советі төрағасының орынбасары, Қазақ ССР Сыртқы істер министрі, Қазақстан Жазушылар одағының хатшысы, Қазақ ССР Ғылым академиясы М.О. Әуезов атындағы әдебиет және өнер институтының директоры қызметтерін атқарған. Қазір аталған институттың қазақ совет әдебиеті бөлімінде аға ғылыми қызметкер. Филология ғылымдарының докторы (1973). Әди Шәріпов бірнеше дүркін Қазақстан Коммунистік партиясы Орталық комитетінің мүшесі, СССР Жоғарғы Советінің, Қазақ ССР Жоғарғы Советінің депутаты болды. Әди Шәріповты халыққа жазушы ретіңде кеңінен танытқан «Партизан қызы», «Ормандағы от», «Төн», «Қапастағы жұлдыздар» атты шығармалары. Орыс және бірқатар туысқан елдер тіліне аударылған бұл повестер Отанға деген сүйіспеншілік, интернационалдық, достық идеяларын насихаттады. Әди Шәріповтың «Алыс жағалаулар» кітабында Канада, Сенегал, Гвинея; Бирма, Мысыр, Үнді қалаларына барған сапарларындағы ой-әсерлері арқау болған. Қаламгердің «Сахара қызы» романында Қазақстанның Россияға ерікті түрде қосылу тарихын, әйел теңдігі мәселелері суреттелсе, «Дос сыры» романында 1930 жылдардағы алғашқы қазақ интеллигенциясының күрделі өмір жолы баяндалады. Әди Шәріповтың «Орман хиқаясы» атты киносценарийі бойынша түсірілген көркемсуретті фильм Ташкент қаласында өткен Азия мен Африка елдерінің кинофестивалі мен Алматыда өткен Советтер Одағының кинофестивалінде жоғары бағаланып, СССР Қорғаныс министрінің арнаулы жүлдесіне ие болды. Әди Шәріпов- «Ж. Саиннің өмірі мен творчествосы» (1964), «Қазіргі дәуір және қазақ әдебиеті дамуының проблемалары» (1974), «Қазақ әдебиетіндегі дәстүр мен жаңашылдық» (1984), «Сырбай Мәуленов творчествосы» (1985) атты монографиялардың, әдебиеттану мен педагогика салаларына қатысты. Көптеген мақалалар жазды. Әди Шәріпов Ленин, екі Еңбек Қызыл Ту, Қызыл Жұлдыз, «Қүрмет белгісі» ордендерімен, СССР медальдарымен және Қазақ ССР Жоғарғы Советінің Құрмет грамоталарымен марапатталған. Оған «Қазақ ССР-нің
Шәріпов Ә. Қазақстан халық ағарту ісі 40 жылда.-Алматы, 1961; Шәріпов Ә. Партизан қызы: Документалды повесть.-Алматы: ҚМКӘБ, 1961; Шәріпов Ә. Жұмағали Саиннің өмірі мен творчествосы.-Алматы: ҚМКӘБ,1964; Шәріпов Ә. Партизан қызы. Ормандағы от. Төн: Повестер.-Алматы: Жазушы,1968; Шәріпов Ә. Алыс жағалаулар: Жол жазбалар.- Алматы: Жазушы, 1970; Шәріпов Ә. Қапастағы жүлдыздар:Повесть және жол хиқаясы.-Алматы: Жазушы,1971;
Шәріпов Ә. Қазақ әдебиеті: Хрестоматия.-Алматы, 1978; Шәріпов Ә. Сахара қызы: Роман.- Алматы: Жазушы,1979; Шәріпов Ә.Таңдамалы. Екі томдық.- Алматы: Жазушы, 1982 1том: Повестер.-1982.-520 б 2том: Роман, әңгіме, қолжазбалар.-1982.-496 б Шәріпов Ә. Сырбай Мәуленов творчествосы.- Алматы: Ғылым, 1985; Шәріпов Ә. Арбасу: Повестер мен әңгімелер.-Алматы: Жазушы, 1988; Шәріпов Ә. Қазақ әдебиеті: Хрестоматия: Орта мектептің 10 сыныбына арналған.-Алматы: Рауан, 1990. * * *
Негимов С. Ақсұнқар азамат // Егемен Қазақстан.-2012.-20қыркүйек.-6б. Зайкенова Р. Жақсылыққа жаралған жүрек: партизан-жазушы Әди Шаріпов туралы //Қазақ әдебиеті.-2012.-7қыркүйек.-11б. Жұмағұлов Б. Шыңның жүзі: қөғам, мемлекет қайраткері, жазушы Әди Шәріпов //Егемен Қазақстан.-2012.-5қыркүйек.-5б. Шәріпов Ә. // Қазақстан жазушылары: ХХ ғасыр: Аңықтамалық:.-2004.-340б. Шәріпов Ә. // Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық.-Алматы.-2005.- 552-553б. Шәріпов Ә. //Қазақстан Ұлттық энциклопедия.-8том.-Алматы,-2005.-467б.
....Ақындықтың алғы шарты-жырымен уақыт шежіресін жасауға саяды. Омар ақын жырын оқыған адам дәуір тынысын анық аңғарады 1916 жылғы улт-азаттық көтерілісіне қатысқан ол өзі өмір сүрген дәуірдің дүбірлі оқиғаларының қаисысына да ақындық қиалмен қатысып отырыпты Көзімен көрін, көңілге түйгенін жәй жырлау, шежіреішлдікті қанағат түту - Омар ақын үшін де аз. Жыр жүйдігі уақыт туғызған тақырытпы келешек көзімен. барлап, байқап өлеңге қатаңдау қараса керек. Оның жыр бұлағынан төгілген. «Әни дастан», «Аманкелді» «Ұлы Октябрь термесі», «Масаты қыз» дастандарының табиғаты осыңдай пікір тиюге итермелейді. Ойлап қарасақ, ақын өлең шіркінге жан журегі, ақыл парасаты, қарапайым тәжірибеден жиған білімді жинақтай беріп, жыр шырайына көлеңке түсірмеуге тырысады екен. Атанған дастандар тарихи сипатымен ерекшеленеді. Бұл туындыларда ол уақыттың үнін, оқиғаның сипатын беруге көркем өрнектерді молдап іздестіріпті. Жыр реңін ашатын көркемдік кестелерін ақын шама-шарқынша жазба поэзия дәстүрлеріне сабақтастыра іздепті. Екі бірдеи ғасырдың куәгері - Омар ақын жырларын өз замандастарынан бөлектейтін, оның есімін даралап бүгінмен сабақтастыратын қасиеттер осылар. Жаңа заман жасаған жағдайда арқа сүйеп, көмей толы жырының шын бағасын біліп, күмбірлете жыр толғапты. Бұл табиғаты тұлпар ақынның жағдайға қарай жабыға айналып барып, қайта түлеуі секілді. Бұл шын жыр жанпозының бабына келген хас жүректің белгісі еді». Ақының «Әни-дастаны» Әліби Жанкелдинге арналса, «Ыбырай» дастанында қазақ халқының ағартушысы Ыбырай Алтынсаринің ұстаздық қызметін тебірене жырлайды. 1941-42 жылдары Омар Шипин «Аманкелді» дастанын жеке кітапша етіп бастырды. 1943 жылы ақын Ленинград майданына барып, жауынгерлер алдында жыр толғады. Осы сапары жөнінде «Маидан жолында» атты туындысын жазды. Жалпы алғанда оның өлеңдері бейбітшілік, патриотизм, халықтар достығы тақырыптарына арналған Ақын мұрасы бүгінгі жас ұрпаққа осы жағынан бағалы да, қүнды. Омар Шипин 1963 жылы дүниеден өтті. жүктеу/скачать 1.78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|