және жануарлар дүниесін зерттейтін зооллогия (zoon — жануар). Зоология озі кезегінде бip
жүктеу/скачать 3.9 Mb.
|
| іітқ ішек артериясына — а. соііса зіпізіга (тоқ ішектің темендеген Гю игіне, жылқыда кіші тоқ ішекке)—және краниальды тік ішек •ііігпсриясына — а. гесіаііз сгапіаііз — ажырайды.
Қүрсақ қолқасынан 5—6-ші бел омыртқалардың түсынан артқы •мк іарды қанмен қоректендіретін оң және сол сыртқы мықын арте- ічпщары — а. іііаса ехіегпа сіехіга еі зіпізіга, ал 6-шы бел имыртқасьшың омыртқараалық тесіктер арқылы жамбас қуысының Кйбырғасы мен ондағы ішкі мүшелерге оң және сол ішкі мықын ар- тсриялары — а. іііаса іпіегпа ёехіга еі зіпі$(га — бөлінеді. Ішкі мықын артериялары ажыраған соң, қүрсақ қолқасы орталық қуш.імшақ артериясы — а. засгаііз тесііапа — деп аталады. Қүйым- ініік аумагында одан дорсальды және вентральды тармақтар (мі пнгеннен кейін, орталық қүйымшақ артериясы — орталық қуйрық чртериясына — а. саисіаііз тесііапа — айналады да, дененің қүйрық «умагын қанмен қамтамасыз етеді. Ішкі мықын артериясы — а. іііаса іпіегпа — тамырландыратын мүшелерінің орналасу орнынан қарай париетальды және висцеральды мрмактарға бөлінеді (58-сурет). Ішкі мықын артериясының париетальды тармақтары Мықын-бел артериясы — а. іІіоІитЬаІіз — ішкі мықын артерия- • і.III.ш мықын сүйегінің медиальды (жамбастық) бетінде ажырап, оны бойлай сүйектің латеральды жиегіне шығады да, бел, бөксе және сан имндырының кергіш бүлшықеттерін тамырландырады. Іфекшеліктері. Жылқыда ол краниальды бөксенің жапқыш арте- рииларымен бірігіп, қысқа баған түрінде басталады. Ірі қара және үі.ік малдар мен шошқада ол ішкі мықын артериясынан екінші, ал ипг бірінші болып ажырайды. Краниальды бөксе артериясы — а. £ІиІеа сгапіаііз — мықын ■ шатының дорсальды жиегі түсынан басталып, үлкен шонданай ойығы арқылы аттас жүйкемен бірге бөксе бүлшықеттеріне О.мытталады. Барлық жануарларда бүл артерия жақсы жетілген. Іірекшеліктері. Жылқыда краниальды бөксе артериясы мықын-бел жоне жапқыш артерияларымен бірге бір баған болып басталады. Жапқьіш артериясы — а. оЬіигаІогіа — аттас жүйкемен бірге мықын сүйегінің денесі бойымен төмен түсіп, жапқыш тесігі ііумағында тарамдалады. Бүл артериядан бел-сан артериясы бөлінеді. Аі.ілган қан тамырларынан бөксе, санның терт басты және санның жалпак шандырын кергіш бүлшықеттеріне арналған өрлеме тармақ г. сіезсепсіепз — бөлінеді. Өрлеме тармақтан өз кезегінде латераль- ды (аддукторлар мен санарты бүлшықет тобына) және медиальды і.ірмақтар ажырайды. Еркек жануарларда медиальды тармақ орта- ■іһіқ жыныстық мүше артериясы — а. репіз тесііа — болып жыны- ( гық мүшеге, ал үрғашы жануарларда орталық клитор артериясы а. СІІІ0ГІСІІ5 тесііа — ретінде клиторга барып, оларды қанмен к.імгамасыз етеді. Каудальды бөксе артериясы — а. £ІиІеа саисіаііз — кіші шонда- м.ііі ойығы аумағындағы санның екі басты бүлшықетін тамырландыра- ды. Ерекшеліктері. Жылқыда ішкі мықын артериясынан жамбыс куысында жоғарыда аталған қан тамырларынан баска мынадай қосымша париетальды тармақтар ажырайды. Олар қүйымшақ пен бөксе аумагының бұлшықеттері мен терісіне баратын қуйыміиақтық тармақтар — гг. засгаіез, қүйрық бүлшықеттеріне баратын ортақгы қүйрық артериясы — а. саисІаНз тедіа. Соңғы артериядан 2—3-ші қүйрық омыртқаларының түсында — вентролатеральды құйрық ар- териясы — а. саисіаііз ѵепігоіаіегаііз — бөлінеді. Ол өз кезегінде сег- ментті тармақтарга ажырап, дорсолатеральды қүйрық артериясын а. саисіаііз сіогзоіаіегаііз — түзеді. Ішкі мықын артериясының висцеральды тармақтары Кіндік артериясы — а. итЬіІісаІіз (58-сурет) — ішкі мықын ар- териясының бірінші тармагы. Бүл артерия әсіресе іштөлінде жақсы жетілген. Бүның себебі, ол іштелі жолдасы — плацентадан қанды алып шығады. Ересек жануарларда ол қуықтың жүмыр байламына 1і£атеп1ит Іегез ѵезісае — айналады. Кіндік артериясынан қуыққа краниальды куық артериясы — а. ѵезісаііз сгапіаііз; несепагарга не- сепагар тармаеы — г. игеіегісиз; шәуеттік жол артериясы — а. сіисіиз сіеГегепз (еркек жануарларда) немесе жатыр артериясы — а. иіегіпа (үрғашы жануарларда) — ажырайды. Ерекшеліктері. Жылқыда бүл артерия ішкі жыныс артериясынан бөлінеді. Итте кіндік артериясынан аталған тамырлардан басқа кау- дальды қуық және каудальды жатыр артериялары белінеді. Қуықалды без артериясы — а. ргозіаііса — еркек жануарларда төмендегідей тармақтар бөледі: а). Шәует жолы тармагы — г. ёисіиз ёеГегепз (итте бүл тармақ артерия деп аталады). Бүдан несепағарға а. игеіегісиз және несеп-жыныс өзегініқ — г. игеіһгаііз — тар- мақтары тарайды; ә). Орталық тікішек артериясы — а. гесіаііз тесііа тік ішектің қабырғасында краниальды және каудальды тік ішек ар- терияларымен қосылып кетеді. Үрғашы жануарларда қуықалды без артериясы қынап артериясы — а. ѵа^іпаііз — деп аталады да, одан жатыр тармагы — а. иіегіпиз — мен тік ішектің орталық артериясы бөлінеді. Жатыр тармағынан каудальды қуық, ал орталық тік ішек артериясынан несепағар және несеп-жыныс өзегінің тармақтары та- райды. Ішкі жыныс артериясы — а. рисіепсіа іпіегпа — жамбас қуысының негізгі магистральды қан тамыры болып есептеледі. Ол шонданай доғасына қарай бағытталып, өзінің соңғы тармақтарымен сыртқы жыныстық мүшелерді қанмен қоректендіреді. Ерекшеліктері. Жылқы мен итте бүл артерия жамбас қуысында орналасқан барлық мүшелерге таралатын тамырлардың ортақ бағаны болып саналады. Шошқа мен күйіс қайтаратын жануарларда ол ішкі мықын артериясынан жапқыш артериясы бөлінгеннен кейін бастала- ды. Кіндік және қуықалды без артериялары бөлінгеннен кейін, ішкі жыныс артериясынан аралық артериясы — а. регіпеаііз — ажырайды. Ол өз кезегінде аралық аумағындағы мүшелерді қанмен қамтамасыз ететін дорсальды және вентральды тармақтарға бөлінеді. Шошқа мен ірі қара және үсақ малдарда аралық артериясының дорсальды, ал ит пен жылқыда вентральды тармақтарынан каудальды тік ішек артериясы бөлінгеннен кейін, ішкі жыныс артериясының қалған бөлігі жануарлардың жынысына байланысты жыныс мушесі — іі репіз (еркек жануарларда) және клитор артериялары — а. і Іііогісііз — (үргашы жануарларда) деп аталады да, сол мүшелерді ► лимен қамтамасыз етеді. Артқы аяқ артериялары Организмнің дамуының бастапқы кезеңінде артқы аяқ қан тамыр- мры негізінен метамерлік (сегменттік) қан тамырлары ретінде > ллыптасады. Кейіннен аяқтардың үзарып есуіне және олардың боліктерге бөлінуіне байланысты қан тамырлардың метамерлік тар- млқталуы жойылып, олар магистральды багандарга ауысады. Қосмекенділерде, бауырмен жоргалаушыларда және қүстарда .іртқы аяқтың негізгі магистральды қан тамыры қызметін — іиоцданай артериясы — а. ізсһіасііса — атқарады. Сирақ аумагында Гіүл артерия шыбық артериясы — а. регопеа, 8. йЬиІагіз — деп атала- лы. Сүтқоректілерде бүл қан тамырына ішкі мықын және каудальды Ооксе артериялары сәйкес қеледі. Ал, шонданай артериясының орнын- да бүл жануарларда басқа магистральды қан тамырлары, атап ійтқанда сыртқы мықын, сан және тобықасты артериялары қллыптасады. Сирақ аумагында алдыңгы асықты жілік артериясы бақай артерияларымен қосылып, шыбық артериясын ауыстырады. І»үдан басқа сан артериясынан тілерсектің артқы бетіне анық (сафе- па) артерия — а. зарһепа — ажырайды. Онтогенезде артқы аяққа бірнеше метамерлік қан тамырлары багытталып, кейіннен олар маги- і гральды артерияларға айналады. Артқы аяқты қанмен қамтамасыз ететін негізгі магистральды ар- і срия — сыртқы мықын артериясы — а. іііаса ехіегпа. Ол 5—6 бел омыртқалар түсынан қүрсақ қолқасынан басталып, қүрсақ қабыргасына айналмалы терең мықын және терең сан артерияларын болгеннен кейін, сан артериясы — а. Гетогаііз — деп аталады. Ерекшеліктері. Жылқыда аталган қан тамырларынан басқа і ыртқы мықын артериясынан еннің қынаптық қабыгына — ен котергіш артериясы (айгырда), ал биеде жатыр мүйізі мен денесіне жатыр артерияларын бөледі. Сыртқы мықын артериясынан төмендегідей қан тамырлары тарай- ды: Айналмалы терең мықын артериясы — а. сігситНеха іііі ргоһіпсіа — сербек аумагындагы қүрсақ қабыргасы мен белдің бүлшық і-тіне арналады. Одан краниальды және каудальды тармақтар ажы- райды. Ерекшеліктері. Жылқыда бүл артерияның краниальды тармагы қүрсақтың көлденең бүлшықетінің латеральды бетімен өтеді, ал кау- дальды тармагы тобық аумагына багытталады. Ірі қара және үсақ малдарда айналмалы терең мықын артериясы жақсы жетілген. Шошқада бүл артериядан санның төрт басты және оның латеральды бүлшықеттеріне арнайы тармақтар бөледі. Итте бүл артерия қүрсақ қолқасынан бөлінеді. Терең сан артериясы — а. ргоГипсіа Гетогаііз — сыртқы мықын артериясынан қүрсақ қуысында бөлініп, каудовентральды багытта жамбас-ортан жілік буынының аддукторларыңда тарамдалады. Терең сан артериясынан қүрсақүсті-жыныс артерия бағаны және айналмалы медиальды сан артериясы ажырайды. . Қүрсақүсті-жыныс артерия бағаны — ігипсиз рисіепсіоері^ая Ігісиз — терең сан артериясынан краниальды бағытта ажырап, кау- дальды қүрсақүсті және сыртқы жыныс артерияларына белінеді. Олар: а) каудальды цурсақусті артериясы — а. еріёазігіса саисіаііз қүрсақтың тік бүлшықетінің латеральды бетімен денесінің алдыңгы бағытында өтіп, қүрсақ қабырғасын қанмен қоректендіреді. ә) сыртқы жыныс артериясы — а. рисіепіа ехіегпа — еркек жа- нуарларда шап өзегі арқылы шығып, краниальды және каудальды тармақтарға бөлінеді. Аталған тармақтар енқапта, ал үрғашы жануар- ларда сыртқы жыныс ернеулерінде тарамдалады. . Айналмалы медиальды сан артериясы — а. сігсишйеха ^ешогіп шесііаііз — санның медиальды беті бойымен терең сан артериясынан ажырап, темендегідей тармақтар бөледі: жапқыш тармақ — г. оЫигаІогіиз; терең тармақ — г. ргоһіпсіиз; өрлеме тармақ — г. азсепйепз; көлденең тармақ — г. Ігапзѵегзиз және үршық тармагы — г. асеІаЬиІагіз. Аталған тармақтар жамбас-ортан жілік буынының ад- дукторларда, екібасты, жартылай жарғақты және жапқыш бүлшықеттерінде тарамдалып, оларды артерия қанымен қамтамасыз етеді. 3. Сан артериясы — а. Гешогаііз — қыр және тігінші бүлшықеттер аралығымен бойлай төмен өтіп, бірнеше артериялар бөледі: жүктеу/скачать 3.9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|