Жетписбаев батыр адамович
§1. Жаза тағайындаудың жалпы негiздерi
жүктеу/скачать 1.57 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- . Жаза тағайындаудың жалпы негiздерi дегенiмiз
| §1. Жаза тағайындаудың жалпы негiздерi
Жаза тағайындау қылмыстық заңды қолдану барысындағы ең жауапты, маңызды саты болып табылады. Өйткенi, жаза тағайындау, оны жүзеге асыру сотталған адамды түзеуге, əлеумет тiк əдiлеттiлiктi қалпына келтiруге, қылмыстардың алдын алуға ықпал етедi. Жазаның осы мақсаттарына қол жеткiзу көбiне қылмыстық жазаларды əдiл əрi негiздi тағайындаумен анықталады. Қылмыс жасаған адамға белгiлi бiр жазаны жеке дара тағайындау « Жаза тағайындаудың жалпы негiздерi ң деп аталатын арнайы ережелерге сəйкес жүргiзiледi. Жаза тағайындаудың жалпы негiздерi дегенiмiз - əрбiр нақты iс бойынша жаза тағайындау кезiнде сот басшылыққа алуы тиiс заңмен бекiтiлген белгiлер. Қылмыстық заңда жаза тағайындаудың жалпы негiздерi ретiнде: жазаның əдiлеттiлiгi, мақсатқа лайықтылығы, тиiмдiлiгi айтылады. ҚК-тiң 52-бабының 1-бөлiгiнде « Қылмыс жасауға айыпты деп танылған адамға ҚК-тiң Ерекше бөлiмiнiң тиiстi бабында белгiленген шекте жəне ҚК-тiң Жалпы бөлiмiнiң ережелерi ескерiле отырып, əдiл жаза тағайындалады ң - делiнген. Жаза əдiлеттi деп танылады, егер ол жасалған қылмыстың ауырлығына, қоғамға қауiптiлiк сипаты мен дəрежесiне, кiнəлiнiң жеке тұлғасына жəне қылмысты жасау жағдайларына сəйкес тағайындалатын болса. Мұнда «сəйкесң терминi бiр ғана ұқсастықты емес, тепе-теңдiк деген мағынада қолданылады, яғни жаза қылмысқа сыртқы формальды жағынан емес əлеуметтiк жағынан жəне арифметикалық жағынан емес заңдық жағынан тең болуы керек дегендi бiлдiредi. Сонымен бiрге, жаза мəнi жағынан заңды жəне негiздi болуы керек. Егер оны барлығы, сотталғаннан бастап қоғамның барлық мүшелерi заңды, негiздi жəне көз жетерлiк жаза ретiнде қабылдаса ғана əдiлеттi деп танылады. Тағайындалатын жазаның заңға сəйкестiк талаптары маңызды. Жасалған қылмыстың қауiптiлiгiн бағалай отырып сот ең алдымен, аталған қылмыстың түрiне ҚК-тiң Ерекше бөлiмiн дегi заңшығарушының берген бағасын ескеруi керек. Сондықтан əдiлеттi жаза тағайындаудың мiндеттi алғышарты болып қылмыстың нақты заңдық саралануы табылады. Қылмысты саралаудағы қате əдiлетсiз жаза тағайындауға əкеп соғады. Жазаның мақсатқа лайықтылығы деген соттың тағайындаған мəжбүрлеу шарасының сотталған адамға оң ықпал етуге сəйкес келу талабын бiлдiредi. Соттың таңдаған жазасы оның жалпы мақсаттарына қол жеткiзудiң жеткiлiктi құралы болуы керек. Осыған байланысты ҚК-тiң 52-бабының 2-бөлiгiнде «Қылмыс жасаған адамға оның түзелуi жəне жаңа қылмыстардың алдын алу үшiн қажеттi жəне жеткiлiктi жаза тағайындалуы тиiс… ң - деп көрсетiлген. Заң сотты жаза тағайындау кезiнде жаза мақсаттарының бiреуiне қол жету болып саналатын – жазаның сотталған адамның түзелуiне əсер ететiндiгiн көре бiлудi, жəне барлық мəн-жайларды ескере отырып, жазаның мүмкiндiгiнше ең қатаң емес түрiн дұрыс тағайындай бiлудi, оның мөлшерiн анықтауды мiндеттейдi. Сот жазаны ҚК-тiң Жалпы бөлiмiнiң ережелерiн ескере отырып тағайындайды. Жаза тағайындау кезiнде сот мына жағдайларды мiндеттi түрде ескеруi тиiс: 1). Жасалған қылмыстың қоғамға қауiптiлiк сипаты мен дəрежесi, 2). Кiнəлiнiң жеке басы; 3). Кiнəлiнiң қылмыс жасағанға дейiнгi жəне одан кейiнгi мiнез-құлқы; 4). Жауаптылық пен жазаны жеңiлдететiн мəн-жайлар; 5). Жауаптылық пен жазаны ауырлататын мəн-жайлар; 6). Тағайындалған жазаның сотталған адамның түзелуiне жəне оның отбасының немесе оның асырауындағы адамдардың тiршiлiк жағдайына ықпалы. 1). Қылмыстың қоғамға қауiптiлiгi – бұл Қылмыстық кодекспен қарастырылған iс-əрекеттiң қылмыстық заңмен қорғалатын объектiлерге нақты зиян келтiру немесе нақты зиян келтiру қаупiн тудыруының объективтi қасиетi. Əрбiр нақты қылмыстың қоғамға қауiптiлiгi қылмыстық құқық теориясында екi категория: қоғамға қауiптiлiк сипаты (сапалық белгi) жəне қоғамға қауiптiлiк дəрежесi (сандық белгi) арқылы ашылады. Қылмыстың қоғамға қауiптiлiк сипаты - қылмыстың сапалық категориясы, ол ең алдымен, қол сұғушылық объектiсiнiң ерекшелiгiмен, яғни объектiнiң қоғам мен мемлекет үшiн құнды лығымен, қылмыс нəтижесiнде келтiрiлген зиянның мөлшерiмен жəне т.б. жағдайлармен анықталады. Барлық қылмыстар бiр- бiрiнен осы қоғамға қауiптiлiк сипаты бойынша ерекшеленедi. Қылмыстың қоғамға қауiптiлiк дəрежесi - қылмыстың сандық категориясы, жасалған қылмыстың ауырлығына байланысты шешiледi. Ол ең алдымен қылмыс құрамының белгiлерiмен, объектiге келтiрiлген зардаптың мөлшерi мен сипаты; кiнəнiң нысаны, мақсат пен ниет; қылмыстың жасалу тəсiлi; субъектiнiң ерекшелiгi жəне т.б. жағдайлармен анықталады. Көбiнесе, қылмыстың қоғамға қауiптiлiк дəрежесi қылмыстың объективтiк жағымен, ал қоғамға қауiптiлiк сипаты - қылмыстың объектiсiмен жəне субъективтiк жағымен сипатталады. ҚР Жоғары Соты Пленумының 30.04.1999 жылғы «Қылмыстық жаза тағайындаған кезде соттардың заңдылықты сақтауы туралың қаулысының 2-пунктiне сəйкес «Жасалған қылмыстың қоғамға қауiптiлiк дəрежесiн анықтағанда, соттар қылмыстың ауырлығын анықтау тəртiбiн реттейтiн ҚК-тiң 10-бабының талаптарын, сондай-ақ нақты қылмыстық əрекет (кiнəнiң түрi, себебi, тəсiлi, жасаған қылмыстық жағдай мен кезеңi, одан болған ауыртпалық, сотталушылардың əрқайсысының қылмысқа қатыстылығының дəрежесi мен сипаты т.б.) жағдайының барлығын ескеруi тиiсң. Жасалған қылмыстың қоғамға қауiптiлiк сипаты мен дəрежесiн анықтау кезiнде нақты iс бойынша жинақталған барлық объективтiк жəне субъективтiк белгiлерiн есепке алу қажет. 2). Соттар жазаның түрi мен мөлшерiн белгiлеу үшiн елеулi мəнi бар сотталушының жеке басының мəлiметтерiн жан-жақты, толық жəне объективтi түрде тексеруi қажет. Атап айтқанда, сотталушының денсаулығын, еңбекке қабiлеттiлiгi мен қатыстылығын, бiлiмiн, сотталғандығы туралы мəлiметтердi, сонымен бiрге сотталушының отбасы анықталғаннан кейiн тағайындалған жаза оның отбасы немесе оның асырауындағы адамдардың жағдайына қандай əсер ететiнiн ескеруi тиiс. жүктеу/скачать 1.57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|