Жылдардағы ашаршылық куәгерлері сөйлейді талдықОРҒАН
жүктеу/скачать 7.01 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Түсіпбекқызы Рысалды
| Әлібаева Зарина
Ө.А.Жолдасбеков атындағы экономика және құқық академиясы Жастар орталығының директоры Суретте: Ескелді ауданы, Шымыр ауылында орналасқан кешеннің жалпы көрінісі. З.Әлібаеваның фотосы Суретте: Шымыр ауылындағы ескерткіштегі жазу. З.Әлібаеваның фотосы Түсіпбекқызы Рысалды Жас кезінде басынан өткізген азапты күндерінің сол бір қиын сәттерін, оқта-текте болмаса, есінен шығара бастаған қарт ана Тілебалды жайында келіні Рысалдының аузынан жазып алғанмын бұл әңгімені. Ол кісілер қазіргі уақытта Шығыс Қазақстан облысының Ұржар ауданында тұрады... «Бізді қанша жасар дейсің, бала-шағаның арасында бақытты болсаң да, қатарың кетекен соң, ауылда кіріп шығар өрісің тарылады екен. Ертеде бір кедейдің шалы: - «Ағаның үйі Ақ Жайық, бармай кетсек - бізде айып, інінің үйі індікеш, шақырусыз кіре алмай, қылып жүрміз күнді кеш», – деген екен. «Қарағымның ғұмыры ұзақ болып, солардың алдында кетсем - арман не?! Менің өмірімнің қимас күндері болмаған соң, ондай өмірді ойға алғанның өзі де азаппен тең болар. Әрине, ондай ғұмырды жан баласының басына бермесін де, ондай балалық шақты баламыздың баласы көрмесін деңдер. Дұшпаныма да тілемеймін ондай күнді. Ақыл-есімнің барында ауыл-аймаққа абыройлы кезімде, бала-шағамның қызығын көрдім, енді бүгін алсаң да арман жоқ, ей, Аллам!» - деп отыратын енем. Менің әкем Түсіпбек деген кісі, кедей болған адам. Кедей болғанда, нағыз сіңірі шыққан, тігерге тұяқ бітпеген, өмір бойы жоқшылықпен күні өткен жан болған. Марқұм әкем мен есімді біліп қалғанда қайтты да өмірден, өз аузынан естіген аз ғана әңгімем жадымда сақталып қалыпты. Бала жастағы ұмытылмайды ғой, алдымен сол әкемнен естігенімді айтайын. Әкемнің өзі кіндікте жалғыз болыпты. Әке-шешесінің барында сауын сиыр, мінер ат, аздаған қозы-лақтан құр алақан болмаған. Бірақ бай есігінде жүрген жалшыда «мынау менікі» дейтін, еншісіне басар малы бола ма? Әкем есейе келе, әкесінен айрылып, екі жылдан кейін шешесін де жерлейді. Сөйтіп, жаңа өсіп келе жатқан жас жігіт бар малынан айрылады. Сол күнде әкем жас дейтін жас та емес, аттай жиырманың жетеуінде екен. Бірақ күйі жоқ кедей жігіт ол күнде үйлене ала ма? Кемпір-шалдың барында жағдайы келмей, «қалыңға» толар малы жоқ, келін түсіріп, қызығын көрсете алмапты. Бір үйде жалғыз өзі қалған соң, төрт қанат қараша лашықты жығып, жер төлінің төбесіне жинап тастайды да өзі Оспан байдың жылқышыларының қасына барып бірге тұрады. Ол кеткен соң, «келін алар күн болса» деп анасының азын-аулақ жиған-терген шыт-шыпырын байдың бәйбішесі өз мүлкіндей көңілі жеткендерге үлестіріп жоқ қылады. Аяқ-табақ, қазан-ошақ дегендерің де кез-келгеннің қолында кетеді. Жаз шығып, жер-аяғы кеңігенде, әкем үйінде түк те қалмағанын өзі көріпті. Содан соң «Қой, бәрінен айырылған екенмін, ең болмаса ата-анамның көзіндей болған қара шыңырақ қалсын», - деп киіз үйін қасына тасып алыпты. «Жасың болса біразға келді. Өз алдыңа үй болып, түтін түтететін кезің келді. Мына еңбек ақыңды ал да, өз теңіңе үйлен»,- дейтін жылы сөз бай мен бәйбішенің де аузынан шықпайды. Сөйтіп жүріп, бай жылқысының соңында он жылға жуық ғұмыры тағы да жалғыз өтеді. Әкем көп ойланып, «Осы менікі не жүріс», – деп байға барады. Барып он жылға тиесілі еңбегін сұрайды. Үй болғысы келетін көңілін айтады. Болмаса, жөнімді табамын, Сіздің несиеңізге қарап аз жүргенім жоқ. Маған да келешек керек,- деп отырып алған соң қарулы жігіттен мың жарым жылқысы бар байға айрыла қою оңайға соқсын ба, сол жерде екеуі келісіп, он жылғы еңбек ақысына екі тай, бір жабағы, бір бұзаулы сиыр береді. Оспан бай өз босағасындағы күтушісіне үйлендірмекші болыпты, сөйтіп әкемді өз жалдығына қалдырмақ ойы болған ғой, бірақ әкем көнбепті. Өзімен көп жылдар «қостас» жылқы соңында жүрген Мерген деген кедейдің Ақбала деген қарындасына сөз салады. Сол күнде, қыздай тиген байы өліп, шешем Ақбала жиырма тоғыз жасында ағасының үйіне қайтып келіп отырған кезі екен. Анам бет біткеннің көріктісі болған. Сондықтан да болар, өзі кедей жігіттің қарындасы болғанымен, он бес жасында оған көрші ауылдың қырықтан асқан бір байының ықыласы ауады да, аз-кем қалың төлеп, әйел үстіне әйелдікке алады. Байдың бұрын екі әйелі бар екен. Күйеулерінің әрі жас, әрі сұлу тоқал алғанын көре алмайды, қызғанады. Бірақ қолдарынан байға істер қайраты болмаған соң, бар өштерін Ақбаладан алады. Ауылдан басқа жаққа бай шығып кетсе, жаңа түскен жас келіншекті ауыр жұмысқа салып, бәйбішелері күндіз-түні үй көрсетпейді. Бай үйінде болған күнде де екі бәйбіше Ақбаланы күндіз қой соңына, кешке күзетке қойып, қарсылық көрсетсе, таяқтап ұрады екен. Даладан әбден шаршап келгенде, үйде де тыным болмайды. Қос бәйбіше жұмсаудан көз ашырмайтын өздерінің күтушілеріне бостандық беріп, шешемді түн жарымына дейін үй тірлігіне салып қояды. Қабырғасы қатып, бұғанасы бекіп те болмаған қарындасының көргені қорлық боп жүргенін көре тұрса да, артында қалған жалғыз ағасының қолынан келер қайран жоқ. Жаман байға қайрат көрсетіп, қарындасының басына азаттық сұрай алмайды. Сұраса да бай ауылының беделді азаматтары теңдік бермейді. - Бай сенің қарындасыңды үлде мен бүлдеге орап отырғызып қою үшін алды ғой деп пе едің, текті жердің қыздары қос бәйбішесіне қолбала керек болған соң алды. Қалыңы төленген қарындасыңның байдың босағасында өлсе де құны жоқтаусыз,- деп өзін келемеждеп қайтарады. жүктеу/скачать 7.01 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|