Жылдардағы ашаршылық куәгерлері сөйлейді талдықОРҒАН
жүктеу/скачать 7.01 Mb.
|
| Ол екі сорлы Ашаршылықтың құрбаны болды...
Қай жылы екенін білмеймін, бір жылы қуаңшылық болып, жазда жаңбыр жаумады. Жер біткен қурап кетті. Әкем марқұм сонда: - Ойпырмай, мұның түбі қалай болар екен?! Тек жақсылыққа соқса игі, шөптің қурап, жердің шаңдатқаны да ештеңе емес. Шыңырау құдықтардың сулары тартылып кетті. Жылқы біткеннің әрі оты, әрі суы қанбайтын бір керімге қалдық,- деп анама айтып отыратынын еститінмін. Жалғыз-жарым қарасына қыс түссе, бір тал шөп таба алмаған кедей байқұстар қыс ортасы болмай бар малдарын сойып алып, келер жылға тұяқсыз қалды. Жер басы қарая салысымен жан-жаққа кәсіп іздеп, қатын- баласын ертіп шұбап кетіп жатты. Ол кезде кедей түгілі қыс бойы жайылыс қуып мал соңында киіз үймен көшіп жүретін байлар да қысқы қора салмай, шөп үймейтін салдыр-салақтықтарының арқасында әкем жалда жүрген Оспан байдың бар малы сол қыста қырылып қалды. Келер жылы жазғытұрым өрістің бойы көтеремнен өлген қойлар, ірі қара мен жылқының өліктерінен сасып кетті. Бір айналдырса, шыр айналдырады деген, қыста жауған қардың суы қайда кеткенін кім білсін, әйтеуір, жер басы қарая, күн жылына келе күн тағы да дауылдатып, шаңдатты. Сөйтіп екі жыл қатар соққан қуаңшылық бар күнін осы малға артып, киім, тамағын сол малдан көріп отырған қазақ ауылын қан қақсатты да кетті. Бір жұттық байдың малына қарап отырған бүкіл елдің аузы кеуіп-ақ шыға келді. Оспан байда ақшалай, алтындай, астықтай қанша қордың барын кім білген. Әйтеуір, елдің көргені, қоралаған қойы мен үйір жылқысы сол қыста қырылып қалды, келер жылға тігерге тұяқ қалмады. Өмір бойы бай үйінің қалған-құтқанын киіп-ішіп күнелтіп жүрген әкем мен шешемнің аштықтан ауыздары кеуіп, жұмыссыздықтан екі қолдары алдарына симайтын болды. Содан, «көппен көрген ұлы той» деп жөн-жөніне тарап-тарап, кетіп жатқан көп жалшылардың бірі болып, әкем де бізді ілестіріп жолға шықты. Шешем ауылдан кеткісі келмеді, «Тілебалды ұзақ жүрісті көтере ала ма, онан да елде қалған азғана ауылмен бірге күнелтіс қамын ойлансақ қайтеді», - деп. - Менің де ойлап жүргенім осы жалғызымның қамы ғой, өзіміздің боларымыз болды. Бұдан артық бізге байлық та, жарлық та болмас. Ендігі қалған жерде жалғызымды қор қылмай, отырықшы орыс кедейлерінің арасына апарып, тұрақтап оқытамын. Солармен бірге еңбек етемін,- деді әкем. Ол менің жетіні толтырып, сегізге аяқ басқан жылым. Содан бір үйдегі айналдырған үш адам бір-бірімізді жетелеп, жолға шықтық. Мен еркелігім бе, әлде бұрын-соңды ондай алысқа ұзап жаяу жүрісті көрмегендігім бе, келе-келе салт басымды да алып жүре алмай, жүк үстіне жүк болып, әкем сорлының арқасына мінемін. Ондайда ол кісі қабақ шытудың орнына «Ой, садағаң кетейін, құлдығым, шаршаған ғой, келе ғой! Мін менің арқама!»,- деп бір қамқор көңілімен аялаудан шаршамайды. Мен де ұялмаймын. Қайта анам сорлы: - Ей, Тілебалды-ай, әкеңді аямаймысың?! Түссеңші енді, шаршаттың ғой, темірден жасалса да, -деп түсіріп алады. Содан жүріп келеміз, қанша жүргенімізді кім білсін, әйтеуір таңның атысы, күннің батысы жүріс. Неше күн жүргенімізді де білмеймін, көрген көздің қиянаты жоқ, талай ауылдарды артқа тастадық. Елсіз-күнсіз айдалаға да түнедік. Әбден қалжырадық. Әрі-бері жүрген соң, демалуды сылтау еткен әкем мен анам да отырған жерлерінде қисая кететінді шығарды. Сөйтіп келе жатқанда әкемнің бір күні түнде қол-аяғы күп болып ісіп шығып, ертесіне жүруге жарамай қалды... Айдала ашық аспанның астында, мүгедек әкемнің қасында, қаршадай қызы мен әйелі қалдық. Жол жүруге ауру аяқтың әлі келмейді. Әкем қанша ұлықсатын берсе де, тастап кетуге шешем екеуміздің көзіміз қимайды. «Қарының ашқанда, қара су көрінім жерге апарады» деген бе, әлде аш адам шөлдеуік келе ме, жолдың жиегіндегі көшпелілер қазған, терең құдықтың суық суын әкем екеуміз ішіп аламыз да, алданып жата береміз. Ақыры бұл тірлік әкемнің төзімін тауысса керек, шешеме: - Не ойланғаның бар, жарқыным. Менің жатысым болса мынау, амалым бар ма? Әйтпесе «Берейін деген құлына әкеліп тастайды жолына, бермейін деген құлына, іздесе таптырмайды пұлына»,- дегендей, ендігі жерде Тәңір менің тілегімді бермейтін деген болар. «Адам күні адаммен» деп, сенен жалғыз тілегім болсын, бәріміз бірдей қырылғанша, енді екеуің маған қарайламаңдар! Осы жылдың сорабынан айырылмай жүре берсеңдер, көп ұзамай алдарыңнан орыстың поселкесі шығады. Аман-есен, соған бір жетіп алсаңдар, орыс мұжықтары сендерді өлтірмейтін еді-ау! Тез жөнеліңдер! - деді. Анам: - Астапыралла, атай көрме, басымызға қиындық түскенде, бірімізді-біріміз айдалаға тастап, мына шынашақтай қызбен мені қайда барып жетісер деп отырсың. «Өлсек көріміз, шықсақ төріміз бірге болсын» деп, енді мені неге орындалмас тілекке қолқалайсың,- деп жылап қоя берді. жүктеу/скачать 7.01 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|