ЖҰмыс бағдарламасы пән, пән коды Медициналық экология Мамандық 5В110400-«Медициналық-профилактикалық іс»

2. Топырақтың экологиялық мәселелері атаңыз.

3. Пестицидтің халық денсаулығына әсерін атаңыз.

№7

-қалалар мен ауылдағы тұрғындардың денсаулығына антропогенді әсерін;

-қалалардағы және ауылдық жерлердегі экологиялық мәселелердің жағдайын;

- тұрғындар денсаулығына қалалық орта факторларының әсерін білу;

- қоршаған орта факторының әсерінен туындайтын ауруларды

б)Студент істей алуы тиіс:

- қаланың және ауылдық жерлерге тіршілік ортасына антропогендік әсер анықтауды.

- тұрғындар денсаулығына сумен және тағамдық өнімдермен түсетін

химиялық заттардың нақты күштемесін бағалауды;

- ауылдық мекендердегі тұрғындардың денсаулық жағдайының ерекшеліктері талдауды;
ІV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Қаланың тіршілік ортасына әсер ететін негізгі антропогендік факторлар.

2. Қаланы ластайтын негізгі химиялық ластаушылар және олардың ерекшеліктері, олардың тұрғындар денсаулығына әсері.

3. Қалалық ортаны ластаушы физикалық факторлар көзі .

4. Физикалық ластаушылардың халық денсаулығына кері әсері.

5. Қазақстан ауылдық мекендердегі тұрғындардың денсаулық жағдайының ерекшеліктері.

6. Ауыл тұрғындары ағзасына сумен және тағамдық өнімдермен түсетін химиялық заттардың нақтылы күштемесін бағалау әдістері.

7. Ауыл шаруашылық және қалардағы антропогендік биологиялық негізгі ластаушы көздері және оның қауіптілігі.

8. Ауылдық елді менкендегі сумен қамтамасыз ету мәселесі және оның халық денсаулығына тигізетін әсері

9. Ауылшаруашылық тұрмыстық қалдықтар , олардың ауыл халық денсаулығына тигізетін әсері

10.Қоршаған ортаның пестицидпен ластануының халық денсаулығына әсері.

Y. Білім берудің және оқытудың әдістері: іскерлік ойын

YI. Әдебиет:

1.Иванов В.П. Общая и медицинская экология: учебник. -– Ростов н/Д: Феникс, 2010

2.Медицинская экология: учебное пособие для студентов мед.вузов/ под ред. А.А.Королева.- М.: ИЦ «Академия», 2003.-192с.

3.Кенесариев Ү.И. Экология және тұрғындар денсаулығы: оқу құралы – Алматы, Эверо, 2009

4.Кенесариев Ү.И. Экология және халық денсаулығы: оқу құралы – Алматы, Ғылым, 2003

5.Василенко О.И. Радиационная экология: учебное пособие для студентов мед.вузов, -М: Медицина, 2004

6.Кенесариев Ү.И. Экология и здоровье населения; Учеб. Для мед.вузов и колледжей, Алматы: НИЦ Ғылым, 2002

1.Экология человека: учебник/под ред., А.И.Григорьева, -М.: ГЭОТАР- Медиа, 2008-240+эл.опт.диск (DVD-ROM)

2.Трушкина Л.Ю. Гигиена и экология человека /Электронный ресурс/: учебное пособие. -3-е изд., перераб,и доп.- Электрон. Текстовые дан. (17,5 Мб) – Ростов н/Д: Феникс, 2003.- 1 эл. опт.диск (CD-ROM)

3.Шигаева М.Х. Экология микроорганизмов /Электронный ресурс/: учебное пособие.- Электрон. Текстовые дан. (12,9 Мб)- Алматы: Қазақ ун-ті, 2002. - 1 эл. опт.диск (CD-ROM)

2. Қала және ауылдың экономикалық жағдайын анықтайтын факторлар.

3. Қала және ауылдың қоршаған ортасының ластану көздері.

Қаланың тіршілік ортасына әсер ететін негізгі антропогендік факторлар.

4. Қаланы ластайтын негізгі химиялық ластаушылар және олардың ерекшеліктері, олардың тұрғындар денсаулығына әсері.

5. Физикалық ластаушылардың халық денсаулығына кері әсері.

6.Қала ортасына шулы әсер ету адам денсаулығына әсері.

7. Қала тұрғындарының ағзасына нақты химиялық күштемелердің түсуін бағалау және оны анықтау қағидалары.

8. Ауылдық елді менкендегі сумен қамтамасыз ету мәселесі және оның халық денсаулығына тигізетін әсері

9. Ауылшаруашылық тұрмыстық қалдықтар , олардың ауыл халық денсаулығына тигізетін әсері

10.Қоршаған ортаның пестицидпен ластануының халық денсаулығына әсерін атаңыз.

№8

- халық денсаулығына атмосфералық ауа, су және топырақ ластануының әсерін жалпы қорытынды жасау әдістемесінің негіздерін;

- демографиялық көрсеткіштерді бағалау әдістемелерін;

б)Студент істей алуы тиіс:

- жас балалар мен ересек тұрғындардың аурушаңдылығының

эпидемиологиялық зерттеу әдістерін қолдану мен көрсеткіштерін есептей

білу керек.

• 
  тұрғындар аурушаңдылығының көрсеткіштерін есептеу әдістерін.
  
• 
  халық денсаулығын интегралды бағалауды;
  

1. 
   Тұрғындар денсаулығының жағдайын көрсететін негізгі көрсеткіштер.
   
2. 
   Тұрғындар аурушаңдылығын эпидемиологиялық зерттеулерінің негізгі түрлері, олардың қасиеттері және жеткіліксіз жақтары.
   
3. 
   Тұрғындар денсаулығының жағдайын бірмезгілдік және оң мәнді ағынды, динамикалық зерттеулерін ұйымдастыру.
   
4. 
   Ақпарат көздерінің таңдамалы бірлігін қалыптастыру әдістері.
   
5. 
   Аурушаңдығы бойынша қаралуы және өлім себептері бойынша қорытынды жасау әдістері.
   
6. 
   Тұрғындар денсаулығының деңгейін жалпы бағалау.
   

1.Иванов В.П. Общая и медицинская экология: учебник. -– Ростов н/Д: Феникс, 2010

2.Медицинская экология: учебное пособие для студентов мед.вузов/ под ред. А.А.Королева.- М.: ИЦ «Академия», 2003.-192с.

3.Кенесариев Ү.И. Экология және тұрғындар денсаулығы: оқу құралы – Алматы, Эверо, 2009

4.Кенесариев Ү.И. Экология және халық денсаулығы: оқу құралы – Алматы, Ғылым, 2003

5.Василенко О.И. Радиационная экология: учебное пособие для студентов мед.вузов, -М: Медицина, 2004

6.Кенесариев Ү.И. Экология и здоровье населения; Учеб. Для мед.вузов и колледжей, Алматы: НИЦ Ғылым, 2002

1.Экология человека: учебник/под ред., А.И.Григорьева, -М.: ГЭОТАР- Медиа, 2008-240+эл.опт.диск (DVD-ROM)

2.Трушкина Л.Ю. Гигиена и экология человека /Электронный ресурс/: учебное пособие. -3-е изд., перераб,и доп.- Электрон. Текстовые дан. (17,5 Мб) – Ростов н/Д: Феникс, 2003.- 1 эл. опт.диск (CD-ROM)

3.Шигаева М.Х. Экология микроорганизмов /Электронный ресурс/: учебное пособие.- Электрон. Текстовые дан. (12,9 Мб)- Алматы: Қазақ ун-ті, 2002. - 1 эл. опт.диск (CD-ROM)

1. 
   Қоршаған ортаның факторларының денсаулыққа әсер етеуі
   
2. 
   Әлеуметтік және биологиялық факторлар, олардың денсаулыққа тигізетін әсері
   
3. 
   Денсаулықтың көрсеткіштеріне қоршаған ортаның химиялық факторының әсері.
   
4. 
   Тұрғындар аурушаңдылығы дегеніміз? Оның қандай түрлері бар?
   
5. 
   Қоршаған орта ластануына байланысты тұрғындар денсаулығының жалпы көрсеткіштері.
   

8.Әртүрлі деңгейде ластанған қоршаған орта аймақтарындағы балалар денсаулық жағдайының түрлерін нақты анықтаудағы статистикалық бағалау.

№9

І.Тақырыбы: Адамның экологиялық қоры және генофонды

ІІ. Мақсаты:

Студенттерді адамзаттың популяциялық өмір сүру деңгейімен, экологиялық қорымен, оның қазіргі кездегі өсу және даму мәселелерімен, адам ағзасының өзгерген қоршаған ортаға бейімделу заңдылықтарымен, сонымен бірге адамзат генофондының өзекті мәселелерімен таныстыру.

- адамның экологиялық қоры туралы түсінігін;

-адамның экологиялық қорына әсер етуші факторларды, олардың сипаттамасын;

- адамзаттың экологиялық қорының қазірге кездегі мәселелерін;

- адамзаттың тұқымқуалайтын аурулары, олардың түрлері;

- адамзат генофонды туралы түсінікті;

- адамзат генофондына әсер етуші факторларды;

- адамзат генофондына төнген қатердің алдын алу шараларын;

- адамның қазіргі кездегі экологиялық қорына сипаттама беруді;

- адамның экологиялық қордың жағдайын талдай алуды;

-адамзаттың экологиялық қоры мен генофондын жақсарту шараларын ұйымдастыруды;

1.Экологиялық қор туралы түсінік.

2.Адамның экологиялық қорына әсер етуші факторлардың сипаттамасы.

3.Генетиканың адамның экологиялық қоры үшін маңызы.

4.Адамзаттың экологиялық қорының қазірге кездегі мәселелері. Олардың даму себептері.

5. Адамзаттың тұқымқуалайтын аурулары, олардың түрлері, алдын алу.

6. Адамзат генофонды туралы түсінік.

7.Адамзат генофондына әсер етуші факторлар, олардың түрлері.

8.Адамзат генофондын жақсарту шаралары.

9. Қазақстандағы халқының экологиялық қоры мен генофондының жағдайы.

Кіші топпен жұмыс істеу үшін топты жеребе (жребий) тастау арқылы топшаға бөлу керек.

1.Адамның экологиялық қорына әсер етуші факторлардың сипаттамасы.

2.Генетиканың адамның экологиялық қоры үшін маңызы.

3.Адамзаттың экологиялық қорының қазірге кездегі мәселелері. Олардың даму себептері.

2 топ сұрақтары:

1. Адамзаттың тұқымқуалайтын аурулары, олардың түрлері, алдын алу.

2. Адамзат генофонды туралы түсінік.

3.Адамзат генофондына әсер етуші факторлар, олардың түрлері.

1.Иванов В.П. Общая и медицинская экология: учебник. -– Ростов н/Д: Феникс, 2010

2.Медицинская экология: учебное пособие для студентов мед.вузов/ под ред. А.А.Королева.- М.: ИЦ «Академия», 2003.-192с.

3.Кенесариев Ү.И. Экология және тұрғындар денсаулығы: оқу құралы – Алматы, Эверо, 2009

4.Кенесариев Ү.И. Экология және халық денсаулығы: оқу құралы – Алматы, Ғылым, 2003

5.Василенко О.И. Радиационная экология: учебное пособие для студентов мед.вузов, -М: Медицина, 2004

6.Кенесариев Ү.И. Экология и здоровье населения; Учеб. Для мед.вузов и колледжей, Алматы: НИЦ Ғылым, 2002

1.Экология человека: учебник/под ред., А.И.Григорьева, -М.: ГЭОТАР- Медиа, 2008-240+эл.опт.диск (DVD-ROM)

2.Трушкина Л.Ю. Гигиена и экология человека /Электронный ресурс/: учебное пособие. -3-е изд., перераб,и доп.- Электрон. Текстовые дан. (17,5 Мб) – Ростов н/Д: Феникс, 2003.- 1 эл. опт.диск (CD-ROM)

3.Шигаева М.Х. Экология микроорганизмов /Электронный ресурс/: учебное пособие.- Электрон. Текстовые дан. (12,9 Мб)- Алматы: Қазақ ун-ті, 2002. - 1 эл. опт.диск (CD-ROM)

1.Генетиканың адамның экологиялық қоры үшін маңызыдылығын атаңыз..

2.Адамзаттың экологиялық қорының қазірге кездегі мәселелері.

3. Адамзаттың тұқымқуалайтын аурулары, олардың түрлері, алдын алуын атаңыз.

4. Адамзат генофонды туралы түсінік.

№10

- медициналық экологиядағы эпидемиологиялық әдістер туралы түсінікті;

- экологиялық ауруларды тудыратын себептерді;

- экологиялық аурулардың түрлерін;

- экологиялық ауруларды болдырмау шараларын;

б)Студент істей алуы тиіс:

-эпидемиологиялық әдісін талдай алуды;

- эпидемиологиялық әдісін сипаттауды;

- экологиялық аурудың болдырмау шараларын іске асыруды;

ІV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Медициналық экологиядағы эпидемиологиялық әдістері,түрлері.

2. Экологиялық аурулар туралы түсінікті.

3. Медициналық экологиялық ауруларды тудыратын себептерді.

4. Медициналық экологиялық аурудың болдырмау шараларын іске асыру.

5. Экологиялық ауруларды тудырушы факторларды

1.Иванов В.П. Общая и медицинская экология: учебник. -– Ростов н/Д: Феникс, 2010

2.Медицинская экология: учебное пособие для студентов мед.вузов/ под ред. А.А.Королева.- М.: ИЦ «Академия», 2003.-192с.

3.Кенесариев Ү.И. Экология және тұрғындар денсаулығы: оқу құралы – Алматы, Эверо, 2009

4.Кенесариев Ү.И. Экология және халық денсаулығы: оқу құралы – Алматы, Ғылым, 2003

5.Василенко О.И. Радиационная экология: учебное пособие для студентов мед.вузов, -М: Медицина, 2004

6.Кенесариев Ү.И. Экология и здоровье населения; Учеб. Для мед.вузов и колледжей, Алматы: НИЦ Ғылым, 2002

Электронды ресурстар

1.Экология человека: учебник/под ред., А.И.Григорьева, -М.: ГЭОТАР- Медиа, 2008-240+эл.опт.диск (DVD-ROM)

2.Трушкина Л.Ю. Гигиена и экология человека /Электронный ресурс/: учебное пособие. -3-е изд., перераб,и доп.- Электрон. Текстовые дан. (17,5 Мб) – Ростов н/Д: Феникс, 2003.- 1 эл. опт.диск (CD-ROM)

3.Шигаева М.Х. Экология микроорганизмов /Электронный ресурс/: учебное пособие.- Электрон. Текстовые дан. (12,9 Мб)- Алматы: Қазақ ун-ті, 2002. - 1 эл. опт.диск (CD-ROM)

3. Экологиялық ауруларды тудырушы факторларды атаңыз.

№11

І. Тақырыбы : Кәсіби іс әрекет адам денсаулығын айқындайтын экологиялық факторлардың бірі.

ІІ. Мақсаты : Студенттерді кәсіби іс әрекет денсаулығын айқындайтын экологиялық факторлардың бірі екенін таныстыру.

ІІІ. Оқыту мақсаты:

а) Студент білуі тиіс:

- кәсіби іс әрәкет адам денсаулығын айқындайтын экологиялық факторлардың бірі екеніне түсінік беру ;

- кәсіби негізгі зиянды заттарды ;

- кәсіби аурудың бес тобына сипаттама беруді ;

- ксенобиотиктер туралы түінік ;
б) Студент істей алуы тиіс :

- кәсіби негізгі зиянды заттардың сипаттамасын ;

- кәсіби аурудың бес тобына сипаттама беруді ;

- ксенобиотиктерге сипаттама жасауды ;

1. 
   Кәсіби іс- әрекет адам денсаулығын айқындайтын экологиялық факторлардың бірі
   
2. 
   Негізгі кәсіби зиянды заттары.
   
3. 
   Кәсіби аурулардың бес тобына сипаттамасы.
   
4. 
   Ксенобиотиктер туралы түсінік.
   

1. Стадницкий Г.В., Родионов А.И, Экология. Учебное пособие, М. 1988.

2. Степановских А.С. Охрана окружающей среды, М. ЮНИТИ-ДАНА 2000.

3. Банников А.Г., Рустамов А.К. Экология. Учебное пособие. М. Колос, 1977.

4. Чернова М.М., Былова А.И. Экология. М. 2002.

5. Коробкин В.И., Предельский Л.В. Экология. М. 2002.

6. Валова Г.Д. Экология. М. 2002.

7. Фурсов В.И. Экологические проблемы окружающей среды. Алматы,

Ана-тілі, 1992.

8. Новиков Ю.В. Экология окружающей среды и человек. М. 1998.

9. Румянцев Г.И. Гигиена. Учебник. М. 2001.

10. Гуриков Д.Е. Экология – наука для всех. Алматы, Кайнар, 1990.

11. Бродский А.К. Краткий курс общей экологии. Учебное пособие.

Алматы, 1997.

12. Акимова Т.А., Хаскин В.В. Экология. М., ЮНИТИ, 1998.

13. Одум Ю. Экология, 1-2т. М., Мир, 1986.

14. Закон РК об охране окружающей среды, Казахстанская правда, 05.08.1997.

15. Шалимов А.И. Экология: тревога нарастает. М., 1988.

16. Берегите эти земли, эти воды. Знание, М. 1988.

17. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы. Алматы , 2003ж.

18.Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология. Оқулық. -Алматы, 2002.

19. Дәрістік материалдар.

1. 
   Кәсіби іс- әрекет адам денсаулығын айқындайтын экологиялық факторлардың бірін атаңыз.
   
2. 
   Негізгі кәсіби зиянды заттарды атаңыз.
   
3. 
   Ксенобиотиктер дегеніміз не?
   
4. 
   Адам ағзасындағы ксенобиотиктер – метобализмге түсінікті атаңыз.
   

- экологиясы қолайсыз аймақтардағы тұрғындардың репродуктивті денсаулығы тұралы ;

- радиациялық қауіпсіздік нормасын;

- тұрғындардың репродуктивті денсаулығына зиянды заттарды;

- аяғы ауыр әйелдердің ауруларының санның жоғарылауын дәлеледеу ;

б) Студент істей алуы тиіс:

- экологиясы қолайсыз аймақтардағы тұрғындардың репродуктивті денсаулығын анықтауды;

- радиациялық қауіпсіздік нормасына сараптауды;

- тұрғындардың репродуктивті денсаулығы зиянды заттарға сипаттама жүргізуді;

1. 
   Экологиясы қолайсыз аймақтардағы тұрғындардың репродуктивті денсаулығы.
   
2. 
   Радиациялық қауіпсіздік нормасы.
   
3. 
   Ластаушы заттар және тұрғындардың репродуктивті денсаулығы бұзылуы
   
4. 
   Аяғы ауыр әйелдердің ауырлауының санның жоғарлауы
   

4. 
   Терілген сұрақтар және жағдайлық тапсырмалар (жеке - жеке қағазда).
   
5. 
   Жеребе сандар (студенттердің санына байланысты).
   
6. 
   Таза қағаз, қалам.
   

1. 
   Жеребе арқылы студенттер 3 топқа бөлінеді, әр топшада 4 студенттен болу керек.
   
2. 
   Әр топ таза қағаз, қалам алып жеке-жеке отырады.
   
3. 
   Қағазда күнді, топтың саны, факультетін топтау құрамындағы студенттер аты, жөні жазылады. Топқа ат қояды.
   
4. 
   Әр студент конверттен сұрақ және жағдайлық тапсырманы алады, тапсырма деңгейі бірдей болу керек.
   
5. 
   Студент өзінің тапсырмасын жазады.
   
6. 
   Айнала қағазды жібереді.
   
7. 
   Әр студент өзінің жауабын жазып келесіге жіберееді.
   
8. 
   Әр студент жауабына 3 минут кетеді.
   
9. 
   Уақыт біткенде оқытушыға береді.
   
10. 
    Барлық қатысушы дұрыс келетін талқылау барысына береді.
    
11. 
    Талқылауға 15 минут кетеді.
    
12. 
    Студент дұрыс жауапқа балл алады, ол рейтинг балына қойылады.
    
13. 
    Студент алған балл есептеп сабаққа қойылатын балды шығарады.
    
14. 
    Журналдың төмен жағына ойынды белгілейді топ басшы қол қояды.
    
15. 
    Студент жұмыстары оқытушыда сақталады.
    

1. Стадницкий Г.В., Родионов А.И, Экология. Учебное пособие, М. 1988.

2. Степановских А.С. Охрана окружающей среды, М. ЮНИТИ-ДАНА 2000.

3. Банников А.Г., Рустамов А.К. Экология. Учебное пособие. М. Колос, 1977.

4. Чернова М.М., Былова А.И. Экология. М. 2002.

5. Коробкин В.И., Предельский Л.В. Экология. М. 2002.

6. Валова Г.Д. Экология. М. 2002.

7. Фурсов В.И. Экологические проблемы окружающей среды. Алматы,

Ана-тілі, 1992.

8. Новиков Ю.В. Экология окружающей среды и человек. М. 1998.

9. Румянцев Г.И. Гигиена. Учебник. М. 2001.

10. Гуриков Д.Е. Экология – наука для всех. Алматы, Кайнар, 1990.

11. Бродский А.К. Краткий курс общей экологии. Учебное пособие.

Алматы, 1997.

12. Акимова Т.А., Хаскин В.В. Экология. М., ЮНИТИ, 1998.

13. Одум Ю. Экология, 1-2т. М., Мир, 1986.

14. Закон РК об охране окружающей среды, Казахстанская правда, 05.08.1997.

15. Шалимов А.И. Экология: тревога нарастает. М., 1988.

16. Берегите эти земли, эти воды. Знание, М. 1988.

17. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы. Алматы , 2003ж.

18.Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология. Оқулық. -Алматы, 2002.

19. Дәрістік материалдар.

1. 
   Экологиясы қолайсыз аймақтардағы тұрғындардың репродуктивті денсаулығын атаңыз.
   
2. 
   Радиациялық қауіпсіздік нормасын атаңыз.
   
3. 
   Ластаушы заттардан және тұрғындардың репродуктивті денсаулығы бұзылуын атаңыз.
   
4. 
   Аяғы ауыр әйелдердің ауыруларының санның жоғарлауы себептерін атаңыз.
   
5. 
   Бедеуліктің көбейю қауіпті факторы дегеніміз не?
   
6. 
   Экологиялық репродуктивті дамудың қарқындылығын атаңыз.
   

- табиғи рационалды фон туралы түсінік, мақсаты және міндеттерін ;

- радиацияның адам денсаулығын әсері ;

- радиациялық фонның түрлерін ;

- адам ағзасына биологиялық әсер етенін мөлшері ;
б) Студент істей алуы тиіс :

- табиғи рационалды фон туралы түсінік, мақсаты және міндеттерінне сипаттама беруді;

- радиацияның адам денсаулығын әсері сараптауды ;

- радиациялық фон түрлеріне жалпы сипаттама беруді ;

1. 
   Табиғи рационалды фонның, мақсаты және міндетті.
   
2. 
   Радиацияның адам денсаулығын әсері
   
3. 
   Радиациялық фонның түрлері.
   
4. 
   Адам ағзасына радиациялық сәулелердің биологиялық әсері.
   
5. 
   Радиациялық заттардың ағзаға түсу уақыты.
   
6. 
   Стохастикалық және стохастикалық емес эффектісі.
   

1.Табиғи рационалды фон туралы түсінік, мақсаты және міндеттерін

2.Радиацияның адам денсаулығын әсері сараптауды

3.Радиациялық фон түрлеріне жалпы сипаттама беруді

1. Стадницкий Г.В., Родионов А.И, Экология. Учебное пособие, М. 1988.

2. Степановских А.С. Охрана окружающей среды, М. ЮНИТИ-ДАНА 2000.

3. Банников А.Г., Рустамов А.К. Экология. Учебное пособие. М. Колос, 1977.

4. Чернова М.М., Былова А.И. Экология. М. 2002.

5. Коробкин В.И., Предельский Л.В. Экология. М. 2002.

6. Валова Г.Д. Экология. М. 2002.

7. Фурсов В.И. Экологические проблемы окружающей среды. Алматы,

Ана-тілі, 1992.

8. Новиков Ю.В. Экология окружающей среды и человек. М. 1998.

9. Румянцев Г.И. Гигиена. Учебник. М. 2001.

10. Гуриков Д.Е. Экология – наука для всех. Алматы, Кайнар, 1990.

11. Бродский А.К. Краткий курс общей экологии. Учебное пособие.

Алматы, 1997.

12. Акимова Т.А., Хаскин В.В. Экология. М., ЮНИТИ, 1998.

13. Одум Ю. Экология, 1-2т. М., Мир, 1986.

14. Закон РК об охране окружающей среды, Казахстанская правда, 05.08.1997.

15. Шалимов А.И. Экология: тревога нарастает. М., 1988.

16. Берегите эти земли, эти воды. Знание, М. 1988.

17. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы. Алматы , 2003ж.

18.Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология. Оқулық. -Алматы, 2002.

19. Дәрістік материалдар.