Кадырбек Керимбаев (Саяковский), 2014. Бардык укуктар корголгон

Акыны өткөн, ырчысы өткөн какшаган.

Көрсө деле элдин, журттун сыйларын,

Бийликтеги төрөлөргө жакпаган.

Учурашпай, көзүн көрбөй калышкан.

Көп оруска Высоцкий кечээ эле,

Ырдап кетти туруп келип табыттан.

Көзү барда жетпей келген элге үнү.

Акыйкатты издеп жүрүп өттү эле,

Акыреттен туруп кайра келдиби?

Орустун да көбү калган өкүнүп.

Биз кызгыздар Сагынбектей ырчыны,

Барктайбыз го көмгөндөн соң, өкүрүп.

Саламдашсаң Сакең деле бир киши.

Ызырынган ак үй менен көк үйгө,

Ырчылардын “бунтарь”, көк бет “жиндиси”.

Сакең ырдайт чындык үчүн чыркырап.

Эл атылып, жер сатылып турганда,

Эт-жүрөгү ыйлап жүрдү буркурап.

Дем-күч берип ыры менен балдарга.

Сакең, балдар, эл-журт калды унутулуп,

Басмачылар бийликти ээлеп алганда.

Сагынбектин күрөштөгү жолу узун.

Жоо чапкандай болуп турган азыркы,

Жоктоп ырдайт Гүлзар-Ата конушун.

Түркөйлөргө сенин ырың бурганак.

Төбөл болуп журт башында тургандар,

Ырларыңды уккан сайын кыйналат.

Бардыгынан кымбат, бийик өнөрү.

Караламан элдин-журттун ичинде,

Кандан, бектен өйдө турат бедели.

Сен болбосоң ким чыгарат добушту?

Топко келбей акын менен ырчылар,

Токол жандап, тойдо ырдашчу болушту.

“93тү” токтотпогун күнү-түн.

Сени коштойт урпактары Манастын,

Сен кыйналган кыргыздардын үнүсүң!

Белгисиз көп даректен алыссыңар.

Түбү түшкөн дүйнөнүн бир чындыгын,

Тупкүрүнөн мезгилдин алып чыгар.

Уктап жаткан Рухтун күчү ошондо,

Улуттун жүзүн нурдай жарык кылаар.

Желдей сызган атынын изи калган.

Кырылса да кыргыздын колундагы,

Кылычынын чек бөлгөн мизи калган.

Тарыхтын, тагдырынын күбөсүндөй,

Таш койсо да кыргыздын иши калган.

Көктөп турат санжыра дарактарың.

Аалымдарын дүйнөнүн түйшөлдүрөт,

Ачыла элек тарыхта барактарың.

Адамга аалам тарып турган кезде,

Ата-баба изинен адашпагын.

Ордобузду жөөттөргө тегеретпей.

Терең болсун тарыхын билген кыргыз,

Теги, жайы эч бир элден кем эместей.

Көөнө тарых жатканда көзүн ачпай,

Көрүнөбүз бүгүн биз эл эместей.

Эл туруп, башка журттан уялбадык,

Эрегишип алдыга жыла албадык.

Башсыз бака, көзү жок көгөн болуп,

Бал аарыча тартипти кура албадык.

Башка элди туурагандан жадабадык.

Кудайым берет эле кыргыздарга,

Кумурскадан жашасак сабак алып.

Ыркы кетти бөлүнүп партияга.

Биримдиктүү кыргыздын калкы кана,

Бириндешти бөлүнүп партияга.

Ата-бабаң билбес дин дават кылып.

Катылган саясатын талдай албас,

Акылдан элди жатат адаштырып.

Адамдар бөлүнүштү бирге жүргөн.

Арабча өлгөн, орусча өмүр сүрүп,

Ак калпак эл окшошпуз кимге билбейм?

Адам бойдон калат экен чандасы.

Ак калпак эл ардакташат түбөлүк,

Ата журтка тийгендерди пайдасы.

Раатбектин чындык көк жал экени.

Рыспайдын ыры күндө жаңырат,

Рыспекти жомок кылган кез эми.

Генийлерин кеч билишет орус да.

Генералдар кыргыздарда аз эле,

Герой чабан толуп кеткен конушка.

Акыл калчап, аны ким бар элеген?

Аралашып… кайнап – шору терине,

Ак калпак эл болуп турат эгемен.

Наам үчүн «өлүп» калды «жылдыздар».

Наадандарды тайраңдаткан турмуш бар!

Билбейт эч ким сенин дагы сырыңды.

Биз жүрөбүз аралашып эл менен,

Бирге көрүп эски, жаңы кылымды.

Элиңе сен кайрып келдиң Манасын!

Эсен болгун, эч жамандык көрбөгүн,

Эл журтуңда Манаска окшоп каласың.

Келбейт колдон салт жолунан аттаган.

Калк башында карааны тең Манаска,

Карганбектей турса экен дейм жакшы адам!

Кузгундар тыйбайт алкымын.

Эркеги жоктой коргогон,

Энчисин кыргыз калкынын.

Саруунун элин сабашты.

Жалпы журт калды жалдырап,

Жантөрө жеңди талашты.

Садырды жатат жамандап.

Башынан арам иш экен,

Парламент берди “адалдап”.

Казса эле казат алтынды.

Келечек көрөр күн үчүн,

Кениңди кайсы калтырды?

Садырды коргой албадың...

Эми, “Очкарик” Оторбаев да,

Оптом сатат калганын.

Кыйналса кабар алып тур.

Шылуундар колун салыптыр.

Сүйлөтөөр жерде сүйлөтүп.

“Өлүп” бергенде чычалап,

”Өлүгүн” салган сүйрөтүп.

Жүгүрүп берчи тыйынга.

Акыйкатчы эмес Турсунбек,

Актёр эле чынында.

Издешкен да бир “бакшыны”.

Чын кудай бере салдыбы,

Чыныгы акыйкатчыны!

Бактыбек салды “мат” кылып.

Шакый менен оорутту

Шайлагандарды жактырып.

Кылымдык сөздө калдың да.

Мыйзамды жазган пенделер,

“Мыш” болду сенин алдыңда!

Темир жолго тең ыр кантип жазабыз.

Токтоп өтөр “токсонунчу” бекетке,

Тоолук кыргыз поезд күтүп жатабыз.

Бирибиз го дүйнөдөгү көп элдин.

Теңир колдоп жергебизге жеткирген,

Темир жолсуз кыйын болмок көрөөр күн.

Теңи болбой элим жарга камалдың.

Тектеш элге тең шилтебей кадамды,

“Тезек тер” деп тилин уктуң жамандын.

Каалаганын жасай бердиң КЫРГЫЗБАЙ.

Санап басып шпалдарды келатам,

“Сары Өзөндө“ санаа тарткан Чынгыздай.

Илдет-дартын жугуза элек чет элдин.

Ыдыратат “менчик” деген балакет,

Ынтымактын туусун бийик көтөргүн!

Ар ким татат эмгегинин жемишин.

Жалтак болбой төрөлөргө чет элдик,

Жамаат иштейт мекен үчүн, эл үчүн.

Мээнет кылсаң көрө турган үзүр бир.

Биригип бир жакадан баш чыгарып,

Ушул жамаат далай ишти бүтүрдүң.

Толукталат өсүп-өнүп жаңысы.

Балким жакын “Локомотив” бүгүнкү,

Паровоздой музейлерде калышы.

Тар сезилип барат дүйнө бу күндө.

Темир жолдор өмүр жолдор сыяктуу,

Теңир кошкон айланышаар түйүнгө.

Жакшы иштерди улантышаар жаңы муун.

Орус, кыргыз достугунан ширелген,

Ойлонушсун өсүп-өнгөн тамырын.

Тоолук элди колдосо экен кудайым.

Темир жолдо иштегендин баарына,

Темирдей чың ден соолукту сунайын!

Алып түшөт бир ишти беттеп алган.

Аял дешип тоготпой жүрүшсө да,

Анча-мынча жигиттер четте калган.

Аталуудан артык өстү балдары.

Кыргызым деп согуп турат жүрөгү,

Кыйналганга тийип турат жардамы.

Аксактын да күтө билет сабырын.

Бүгүнкүнүн талабындай иш кылып,

Эртеңкинин таба билет зарылын.

Бөрүсү эмес, жолборсу экен аялдын.

Чачып турсун ырыскыңды кудайым,

Ачык болсун жолуң дайым каралдым.

Жиреп топту сөз сүйлөгөн чечен бол!

Эркелетип балдарыңдын балдарын,

Элиң менен журтуң менен эсен бол!

Толкутса дейм келген элди ырларым.

Бакыт экен ата менен энеге,

Балаң менен сыймыктанып турганың.

Айдай сулуу, күндөй жылуу көрүнгөн.

Ата, апа, - деп чын дилинен сыйлаган,

Айланабыз Айжан деген келинден.

Эң биринчи таштайт бүгүн кадамды.

Экөө бүгүн ак той берип, бата алып,

Элге кошот Баястандай баламды.

Турмушту жиреп көктүн абасындай.

Чоңойткула балапан Баястанды,

Чок кармаган кыргыздын баласындай.

Кут байырлап түбөлүк үйүңөргө.

Ызааттаган ата-эне элди-журтту,

Ыйман болсун ууздай дилиңерде.

Так тартат ашык, кемсиз таразасы.

Бир Кадырбек чоң ата Баястанга,

Бир Кадырбек Баястандын таятасы.

Кас-кас турган Баястан кадам койсун.

Кадырласын кудагый кудагыйды,

Кадырбектин кызы-уулу аман болсун!!!

Бас, бас балам, бас балам.

Алмустактын жолу ушу,

Ата-бабаң баштаган.

Эч коркпостон жаз канат.

Улуу жолу өмүрдүн,

Улагадан башталат.

Тойпоңдошуп бараткан,

Топ балдарга жанашсаң.

Күлө карап бардыгы,

Күлүк дешсин Баястан.

Катарыңдан калышпа.

Туурдан канат сермешет,

Туулгандар намыска.

Алыс тарап атагың.

Кылычка окшош, кыны жок,

Кыргыз болуп жашагын!

Эми мында коюлган милдеттүү талап деген жок. ар ким өз дараметине жараша аракет кылып жатат. Билбейм, кимге кандай, мен үчүн Токтогул атабыздын мааркесине татыктуу бир чыгарма жазууну тилек кылсам да башташым тозок болду. Китебин канча жолу окудум. Акын жөнүндө кагазга жазылгандарды калтырган жокмун, канча толгонсом алгылыктуу ой башыма келе бербеди. Арнап ыр жаза коюш оңой. Бирок, менин туюмумда оюмду кең-кесири айта ала турган бир жол бар деген табышмактуу сезим кыйнап жүрдү. Бир күнү акындардын айтышын телевизордон карап отурам. Аалы, Жеңишбек, Элмир – Ашыраалы аксакал, Тууганбай акелердин айтыштарынан үзүп кесип дегендей сөз өнөрүн даңазалаган бир көрсөтүү болду. Ошондо оюма бир нерсе кылт дей түштү. Акындардын айтышта убактысы чектелүү тура. Жамгырдай төгүп турган күндө дагы угуучуларга көкүрөгүндөгү катылгандын кичине эле бүчүрүн ачып бере алышат экен. Анын үстүнө эки акын эл алдында бирине бири тийише коюп, убактысынын көбүн эле жаш балдардын «сен кыйын, мен кыйын» акыйнеги сыяктуу айтышка кетиришет тура. Өзүмчө ойго келдим. Эгер ушул акындар белгилүү бир темада өз ара сүйлөшүп алып айтышса, кагазга жазып айтышса, анан диске жаздырып эл алдына чыгарса кандай болмок? А эмне үчүн болбосун? Төкмөлүк өнөрдүн табияты башка деңизчи. Алар залдагы эл менен түзмө-түз өз ара байланышта. Аларды элдин улам сүрөп турганы кызыктырып, өзүнөн өзү куюлушкан ырлары чууруй берет. Сахна деген сахна, кезекте тургандар бар. Эл да арманда, эки акын да арманда калышат.

Токсон «Миң кыял» оюмда.

Томуктай башым жүргөн соң,

Толкуган элдин тобунда.

Торгойдой үндү кошоюн,

Томсоруп калбай коңулда,

Кандарга салам бербеймин,

Калемим барда колумда.

Учуруп ийдим өткөрүп.

Калемим колдо жорголоп,

Калыптыр тилим чектелип.

Заманы менен адамы,

Шамалдай турса өзгөрүп.

Чектелген жерде чекчейип.

Агарып чачым, сакалым,

Азайып теңтуш, катарым.

Башталды ооруп, онтомой,

Аз калды өмүр сапарым.

Торгойдун тилин жаңылткан,

Токомдун жашын жашадым.

Кары жаш бир аз ойлоноор,

Кагазга толо жазарым.

Тоолук эл керек ойлонду.

Кыйчалыш күндү көп көргөн,

Кыргызым кыргыз болгону.

Тарыхты карап үңүлүп,

Ташталыш керек ойлору.

Кеп болуш керек мындайда,

Келечек күндүн болжолу…

Учурдун эң оор суроосу,

Улуттук табар оң жолу.

Толгоноор кыргыз көп эли.

Тозогун көргөн замандын,

Төкмөдөй сөздүн чебери.

Элимдин бүгүн колунда,

Эгемен күндүн желеги.

Желпинбей талдап көрөлү.

Таксырлар качып өлкөдөн…

Талкалап жатат бөлөгү…

Жүрөбүз ыры, чырында.

Аралашаар да күн жакын,

Ааламда жүргөн куюнга.

Сыйлабай салтын улуттун,

Сыйынып калдык тыйынга.

Баркталбай улуу сөз калды,

Баа берип өлүү буюмга.

Топ чыкты бүгүн кирдетип,

Токомдун өзүн, ырын да.

«Жаманга» түртүп салышты.

Союздун ишин каралап,

Оруска коюп айыпты.

Улут, эл аман калганын,

Унутуп чоңдор калышты.

Билерман болгон ошолор,

Билимди кайдан алышты?

Тоскон деп Улуу Орусту,

Током да бүгүн «айыптуу».

Тоолуктун кошуп арманын.

Керимбай – заман келгенин,

«Кербезди» эл чертип калганын.

Дин каптап сасык тумоодой,

Жин-эпкин журтту чалганын.

Сен менен иним кеңешип,

Эл менен келет талдагым.

Уңгулуу сөздөн адашсам,

Улап кет Туке ар жагын.

Айтышы кыска төкмөнүн.

Океан ойдун акындар,

Оө албай кетет четтерин.

Алат ким сактап эсине,

Алтынга бергис кептерин.

Калат да муундан муунга,

Кагазга жазып кеткениң.

Анан да бузбайт жазма айтыш,

Акындык салттын эч жерин.

Жактырбас далай ак таңдай.

Көрөңгөм чыны көп эмес,

Көбүртүп төгүп, чачкандай.

Сүйлөшүм оор маселе,

Сүрүнөн элдин жазганбай.

Зерикпей жалгыз жазамын,

Зер буюм жасап жаткандай.

Кеп кылсаң адам, заманды,

Кенен жол жоктур жазгандай.

Чыркырайт жолун таппаган.

Чочулайт дечи арийне,

Чоң ишти болсо баштаган.

Жагаарын билбей эл журтка,

Жанчылган ойго чак жаман.

Жасайт да колдон келгенин,

Жан дилин кошо таштаган.

Тоолук эл далай тосотту,

Тобокел кылып аттаган.

Тоолук эл окуп сындасын.

Сындаган жактан кыргыздар,

Сыянын күтпөйт кургашын.

Биз Токтогулдун балдары,

Биз сындагандар ыйласын.

Оңколоткон чөлдөрдү,

Чоңколор окуп жыргасын.

Күйдүргү сөздү кыпчый жүр,

Күлкүсүн журтуң тыйбасын.

Тоо тоого кетти жаңырык.

Келгенсип Током тирилип,

Эл жалпы жатат камынып.

Кирнөктөр батпай көчөгө,

Жарнактар жайнап тагылып.

Акылман чийсе жол жобо,

Акындар калды чамынып.

Колдоочу, демөөрчүлөргө,

Коңгуроо тынбай кагылып…

Жашы эмес жаны курдашым.

Учуру келди угузар,

Уга электерге Турду атын.

Көмүскө жазбай ырыңды,

Көрүнгүн элге Турду акын!

Жүрөктөн жазган ырыңа,

Жүрөктөр далай туйласын.

Өчүрбөй чогун ышкынын,

Өнөрдү керек сыйлашың.

Жат кылган муну көңүлгө.

Том жазсаң чети оюлбайт,

Токтогул атаң жөнүндө.

Иши бар кыргыз унуткус,

Изи бар өчпөс өмүрдө.

Ырлары муундан муунга,

Ырдала берет элинде.

Жаңыдан комуз кармаган,

Жаштардын жашайт деминде.

Кетпесин бизден шашмалык.

Жагалданбайбыз эч кимге,

Жаттап алып анан аткарып.

Салчу жок бизди чийинге,

Алчу жок тескеп, башкарып.

Байге алмак белек экөөбүз,

Башкаларга окшоп какшанып.

Жайма жай жаза беребиз,

Жатып алып жазданып.

Тарыхы кызык замандын.

Так изи калат артында,

Таштаган ар бир кадамдын.

Батыштап чыккан балакет,

Баштарын жуткан далайдын.

Коогалаң күндү эстетип,

Кошогу калат аялдын.

Барбайлы доорго алыскы.

Токомдон бери убакта,

Тополоң канча салышты.

Дүрмөттөп курал жарагын,

Дүйнө эли канча кагышты.

Көтөргөн туудай намысты.

Толкутаар элди эрмекпиз.

Окуган киши суктанаар,

Токуган сөздү өрмөкпүз.

Санатып салып салаага,

Термесин бирге термекпиз.

Желибиз чыгып калбайбы,

Жетпеске колду сермеп биз.

«Крутой» болбой жөн эле,

Кутурсак кантет чендеп биз.

Ын жандуу кыргыз баласы.

Оозунан миң жыл бүтпөгөн,

Океан ырдай Манасы.

Тоо булбулу атыккан,

Токомдун өзүн карачы.

Саясатчыларга катылып.

«Шакал» - деп дүжүр чалдарды,

Сакалдарына асылып.

Жакынсың ак үй, көк үйгө,

Акынсың калган машыгып.

Чыгып да жатат удаалап,

«Чыр дептер» китеп басылып.

Турду иниң моюн толгобойт,

Турган соң агам чакырып.

Жакпаса жаман көрбөгүн.

«Лимонад» серпип алганда,

Лирика болгон эрмегим.

Жаш жигит кезде оолуккан,

Жазгамын ойго келгенин.

«Аян» деп ырлар жыйнагын,

Ар кимге белек бергемин.

Токомдун улуу тоюнда,

Толгонуп неге көрбөйүн.

Баш жетип, жетпес ишти алып.

Майнабы чыгып, чыкпаса…

Мазакташат ко бизди анык.

Кантсе да сөздү баштап бер,

Калгансың азуу тиш кагып.

Адашпайм чыйыр, нугунан,

Алдыма түшсөң из салып.

Токомду туудай көтөрүп…

Токтойбуз кайда биз барып?

Баштаган ишти таштабайм.

Даабасы чындык сүрдөнүп,

Даванды мурда ашпаган.

Башталган сөздү сага окшоп,

Бүтөрүн сурайт шашма адам.

Чычалап чыгат ар дайым,

Чындыкты туура жазбаган.

Отунда күйөт армандын,

Ок болуп калган атпаган.

Токомду ким жок мактаган,

Токомду ким бар жазбаган.

Көрсөтмө берип «көсөмдөр»,

Көрсөтөөр далай тасмадан.

Төгүлөр далай оо…даа лар,

Төкмөлөр менен чачмадан.

Кеп кылып «Кербез» мурасын,

Гезиттер калбас баспаган.

Советтик доордон бери эле,

Токомду саясат кылып таштаган.

Акындар гана Токомдун,

Акындай атын сактаган.

Саясат жагын таштайлы.

Апендинин кызындай,

Атактууларды мактайлы.

Желкени жакшы кашысак,

Жети ооз сөз кантип таппайлы.

Өпкөндөй болуп этегин,

Өтө эле паска чаппайлы.

Жакшыны дайым сөз ээрчийт,

Жалганын чынын тактайлы.

Көп дечи дөө-шаа мылтыйган,

Көчүгүн чукуп ачпайлы.

Төш кагар далай өпкөлөр.

Кара кылды как жарган,

Калыстар сындан өткөрөөр.

Суурулуп чыккан байге алып,

Сумсайып калаар «бөксөлөр».

Билермандарды мактайлы,

Биз жазганды да эл көрөр.

Эт жебесек шорпо ичип,

Эч болбосо Турду иним,

«Гүл» - деген бир боо чөп берээр.

Барбы – деп айтпай кубатың,

Башта деп сөздү турасың.

Эмки жаш укук талашат,

«Ээрчийм» - деп туура кыласың.

Сыйласаң мендей карыны,

Сыйлайсың ата мурасын.

Акынды берген элди жаз,

Аябай калем сыясын.

Токтогул өскөн жерди жаз,

Торгойлор салган уясын.

Токомдун жазгын мектебин,

Торолуп чыккан миң акын.
Акындык салып кыялга,

Апыртсаң бир аз уялба.

Тантыктар талаш чыгараар,

Такабайт эч ким дубалга.

Калк окуп турса жактырып,

Калганын койдук кудайга.

Адамдын фантазиясы,

Адабий көркөм чыгарма.

Керекте кара сөздү кош,

Кең десең «бутту сунаарга».

«Ак», «Эркин ырды» жазам деп,

Адашып калба туманда.