Кадырбек Керимбаев (Саяковский), 2014. Бардык укуктар корголгон

Жолдон да баскан ой узун.

Жолубуз басар бир болсо,

Жолдошум кошоор добушун.

Жол менен куушуп ой келет.

Эмне эле мынча басындык,

Эл журтум кандай ой бөлөт?

Түз эле кызга кол салды.

Түк чыгат деген ой салды.

Ириде эле кызга кол салды.

Иреңин буруп кыргыздар,

Иргелет деген ой салды.

Корейлер жүрөт жол оңдоп.

Колукту болуп кызыбыз,

Койнунда жатат чоёңдоп.

Заараң бир келет тим эле.

Арманың сынган намысың,

Арзыбайт түрктүн түгүнө.

Алысмын ойдон кет деген.

Адам жок болду, ээ чиркин ай,

Аңгилик жолду чектеген.

Болгонун көрдүк замандын.

Эркегиң барбы, кыргыз? – деп,

Эңгиреп жерди караймын.

Кор болду ээ кыргыз Мекени.

«Кылымдык» жолдо кызарып,

Кызыңдын жатат төшөгү.

Жасаган иштей болобу?

Эмки айтаар сөздү намыскөй,

Эл менен журтка коёлу!

Эл таштайт ойго көрөңгү,

Эл таптайт көсөм чеберди.

Байлыгы турган бапырап,

Бактылуу кылат жер элди.

Ардактайм, даңктайм ар качан,

Абды өскөн Кетмен-Төбөмдү.
Тоолорун тоолор жөлөгөн,

Токчулук жыттуу кең өрөөн.

Аймагында өскөн балдарга,

Ата-эне менен тең өрөөн.

Кешиги ырыс дөөлөттүн,

Бешиксиң элин бөлөгөн.

Аралап эл-журт көп көрдү.

Кан жолдон сызып өткөндөр,

Карашат көзү жеткенди.

Көңүлү зирек жигиттер,

Көрүшөт барып ГЭСтерди.

Так билген чегиң каякта?

Асмандан көрөт элек го,

Адамга канат жаратса.

Бүркөлгөн күндө тоолордон,

Бүркүттөр керек адашса.

Чаар уй белге жанашкан.

Ак-Байтал чөбүн жеп кетет,

Адашкан малдар Таластан.

Тирелген тоодой элин да,

Тилектеш кылган жараткан.

Кадимки Током көп баскан.

Талашып үйгө чакырып,

Таластын эли сөз баккан.

Өр тартса акын сапары,

Өтмөктү көздөй атказган.

Кайберен баскан кыялар.

Оболоп турган чокусу,

Ортодо Шумкар-Уя бар.

Балапан түлөк кезинде,

Барчындар учуп сыналаар.

Тоолордун кетет катары.

Чаткалдан учкан куш болсо,

Сандыктан бүтөт сапары.

Картага балким так чийет,

Карыштап сөөмдөп жазалы.

Үч ай күн көрөр кара жер.

Саратан жайдын күнүндө,

Сапырып бороон кар элээр.

Жон-жондон жылса сур булут,

Жолоочум үйдө кала бер.

Суусамыр жакка эл ашкан.

Жаман-Эчки, Алмалуу,

Ашуу көп, бел көп мен ашкан.

Тер-Жайлак, Кырк-Кыз, Чаар-Таш,

Кең Чүйдүн малы бери ашкан.

Ортосун Нарын жегенби?

Келечек күнгө Кабак да,

ГЭС куруш үчүн беленби?

Тезекти терген эл үчүн,

Теңирим камын жегенби?

Өтө бийиги болот Көк-Домпок.

Чыңкөйдө чыгып чыга албай,

Чычат деп жүрөт көп торпок.

Чокусунда «телевышка» бар,

Акыл күчтүү экен, көз коркок.

Толодур аны көрө элек.

Барышат далай альпинист,

Багынтсак башын эле деп.

Чокойчон койчу, малчылар,

Чокусун жүрөт тебелеп.

Ошол тең таткан даам тузубуз.

Шамшардай өткүр жигит көп,

Шаңкылдайт келин, кызыбыз.

Көөнөргөн көчмөн кыргызга,

Көрөңгө элбиз ушу биз.

Көрбөгөн угуп кеп кылган.

Чачылган сууну шамалы,

Чапкандай катуу бетке урган.

Туйлаган Нарын кош жээгин,

Тулкусун уруп жеп турган.

Кокту эле Нарын баткандай.

Эки жээгине ээ болуп,

Эки тоо турган бет маңдай.

Добуш чыкчу эле жел жүрсө,

Домбура чертип жаткандай.

Үшкүрткөн өткөн замандар.

Үшкүрбөй этпей кезинде,

Үч-Терек жактан адамдар.

Каттаган Базар-Коргонго,

Такталык ашуу даван бар.

Баш жагы черлүү Кан-Ачуу.

Жойлогон жырткыч көбүнөн,

Жолобос адам баласы.

Ылаачын учса Ыспыдан,

Көк-Көлдөн талыйт канаты.

Кум, ташы кошо бир кулап.

Таруудай кумдар тийсе эле,

Таштан үн чыгып шылдырап.

Кыштоо бар бири – Кекилик,

Бирөөнүн аты – Шылдырак.

Торкендин жазбай Ак-Чабын.

Керезбек менен Жаныштын,

Кекилик, чилин аткамын.

Артактан Кызыл-Жазыга,

Атамдын атын чапкамын.

Жер эмес жерим керемет.

Кара-Көл деген берметти,

Кара-көлдүктөр көрө элек.

Кара көз күндө каранган,

Күзгүсү кайдан теңелет?

Курчалып зоока аскага.

Көл жатат, көз сал алыстан,

Көө жапкан өңдүү капкара.

Түс берген сууга туптунук,

Түбүндө жатат таш кара.

Көлгө көр көздү чаптырып.

Капкара айнек бетине,

Калгансыйт аппак так туруп.

Акылың калса ордуна,

Аларсың анан каткырып.

Аралап жүрүп биз көргөн.

Адамда арман болбостур,

Ажайыптарга туш келген.

Таанышат Көкө Теңирди,

Таң тоскон киши Муз-Төрдөн.

Атыр жел искеп жагымдуу.

Каттаган жолдо жүргүнчү,

Карашат арча, кайыңды.

Кийиктер койго кошулган,

Ким көргөн тоодон айылды.

Ырдаткан мендей пендени.

Береке толгон койнунда,

Бейиш ко деймин жергеми.

Көп тоосун чыктык аралап,

Чөбүнө кезек келди эми.

Жегенден адам эринген.

Кожогат, карагаттары,

Кол тийип тийбей төгүлгөн.

Чил учат чийдин түбүнөн,

Чиеси кызыл эринден.

Түргө не бөлүп санайын.

Карагай, арча, долоно,

Калганын таппай каламын.

Тобулгу, шилби, ыргай деп,

Токтолуп калат жамагым.

Чалдардан сурап калбай деп.

Чөп таанып калса биздин муун,

Чөптөн көп болмок андай кеп.

Далдырап бүгүн турабыз,

Дарылык жагы кандай деп?

Кытайлар келет чөп издеп.

Айлыңа келсе таң калтат,

Ат кулактарды терип жеп.

Кытайдан алсак үйрөнүп,

Кыкеңдер эми өлүшпөйт.

Кызыктар өскөн жердебиз.

Сарымсак, согон, көбүргөн,

Сан жеткис башка жер – жемиш.

Мандалакты араң тааныган,

Мактансак болот элге биз.

Тоолук эл билбейт көптүгүн.

Танышка болбойт чындыкты,

Тааныбай калган кез бүгүн.

Андайды мендей чал эмес,

Алгандар айтсын көп билим.

Талпынат бүркүт сыяктуу.

Жан болуп тоонун дем сүрү,

Каныңда чуркап булак суу.

Улуттан чыгат миң Абды.

Бүркүттүн даван бели бар.

Туйлаган кулун кезинде,

Тулпардын өскөн жери бар.

Абдыга берген тарбия,

Акылман, айкөл эли бар.

Жарышка түшөт талапкер.

Бышканда тагдыр табылат,

Бычакка сапка жарактуу эр.

Чоң Жинди бойдон тим койбой,

Чоңойтуп алган Манасты эл.

Аргымак чуркайт такшалган.

Абды атаңды да эл-журту,

Актилек менен аткарган.

Теминип чыкты алдыга,

Теңирим колдоп асмандан.

Аябай бирөө кешигин.

Жетелеп жүрүп эл өзү,

Жетилтип алган жетимин.

Темирдей кайрап берген эл,

Теңирден бүткөн сезимин.

Эл менен ар ким бактылуу.

Тамшантаар сөздү таппаган,

Таланттын менде аздыгы.

Жомогум бүтпөс элим сен,

Жолуна салган Абдыны.

Сыйласа пейли кенени.

Байыртан калган биздин эл,

Байырлап Кетмен-Төбөнү.

Тамшанткан жалпы кыргызды,

Таланттуулардын өнөрү.

Ыр менен оозун ачабыз.

Торгойдун тилин жаңылткан,

Токтогул биздин атабыз.

Төр бербей ырдайт төкмөлөр,

Төкпөсөк чийип, жазабыз.

Ток этер жерин жазабыз.

Каманы менен замандын,

Кармашып келе жатабыз.

Ажыдаардын да куйругун,

Атайылап барып басабыз.

Коркпостон ачык жазабыз.

Шылуундар шылып жатканда,

Шыргалаң сөздөн чачабыз.

Шылдыңдаар бизди бирөө жок,

Шымы жок бала-чакабыз.

Жоогазын сөздү сылаган.

Терметип сүйүү бешигин,

Тентидей ырды кынаган.

Толтура акын аттуулар,

Торгойлор учкан уядан.

Чоңдордон неге коркобуз.

Туз көзүр ажо чочуган,

Тузу ачуу келет шорпобуз.

Кандай күн заман болбосун,

Каткырык күлкү ортобуз.

Ысыса желпип коёбуз.

Чокойчондорго тийишпей,

Чоң курсактарды согобуз.

Туура сөздү туура айткан,

Тукемди тартсак оңобуз.

Анткени Тууганбайдай акындын,

Туугандары болобуз.

Талантттар туулат энеден.

«Чыныгы» деген кыргыздар,

Чыгышат Кетмен-Төбөдөн.

Жылт этип өчүп жок болот,

«Жылдыздар» таяп жөлөгөн.

Кут кармап далай жакшы өткөн.

Бектери мансап талашып,

Бечера мендей жаш төккөн.

Кыргынга түшүп жоо тосуп,

Кылычка далай баш кеткен.

Шарданы менен Союздун,

Жардамы менен орустун.

Байрагын чыкты көтөрүп,

Балдарың ата конуштун.

Эмкилер Абды атанын,

Эмгегин эстеп коюшсун.

Ушагын сөздүн кошпоюн.

Ар түскө салып боёшту,

Абдыны, Бишкек-Ош жолун.

Эл жүрөт билип билбеген,

Эмне үчүн мен сөз кошпоюн.

Билгенин элден аябай.

Так таза дайым аткарган,

Тапшырган иштен жадабай.

Абды атаң журтун сыйлаган,

Атаны көргүн баладай.

Азыркы бийлер менсинет.

Ай күнгө теңеп коюшса,

Аялы кошо желпинет.

Асманга башы жеткендин,

Аягын турат жер тиреп.

Билерман бүгүн менсинет.

Боёсо кошоматчылар,

Бойдогу кошо желпинет.

Булутка башы жеткендин,

Буттарын турат жер тиреп.

Аялы «жок» деп сумсайбай.

Жупуну жашап өтүштү,

Жумушчу менен дыйкандай.

Замандын куубай модасын,

Зайыбы өттү бет май сыйпанбай.

Ээрчише баса жарашкан.

Ширинкан деген апаңар,

Ширин сөзгө эмес адашкан.

Кадырлары элге кем беле,

Каныкей менен Манастан.

Адамды тапса сүйүнгөн.

Замандын залкарлары бүт,

Даамдаш болгон бул үйдүн.

Ахунбаевдин Нелясы,

Келини болуп жүгүнгөн.

Тең теңин тапкан жакшы да.

Кантсе да кошот пейили,

Карыларды да жашты да.

Каракеевдей бир залкар,

Кан куда болгон Абдыга.

Пенделик кылса эмне экен?

Теңинен бирөөн кемитип,

Теңир да кылбайт теңме тең.

Кыялын айтсак бир киши,

Кылган иш калды элге тең.

Абды атаң элге ишенген.

Ичинде элдин жок бекен,

Ичине сасып ит өлгөн.

Өрнөктүү далай «мырзалар»,

Өлгөндөн кийин түзөлгөн.

Тилдеген чыгаар бирөөнү.

Сүрткөндүр колун буйрукка,

Сүрсүтө күтпөй жүйөөнү.

Сүткө жууп чайып койсоң да,

Сүйөркулов болгон «күнөөлүү».

Ич койнуна киргендер.

«Иш кылган эле мындай» деп,

Итке окшоп бүгүн үргөндөр.

Андайды жакын жолотпойт,

Абдыны көрүп билгендер.

Болбоппуз күбө биз ага.

Күн болгон Абды «унутулган»,

Күйгөн мен болуп чычала.

Акылсыз жээни мен эмес,

Аймактагы эл баткан ызага.

Тартыптыр таякем «ыштарап».

Күн көрүп кандай өттү экен,

«Күнөөнү» жапкан кысталак.

Аямак беле Москва,

Аттырып деле тыштамак.

Пайгамбарга Абды тең эле.

Башкача айта албайсың,

«Басып» калчу эл жөн эле.

Балдарын келчү жетелеп,

Батасын берсе деп эле.

Кетчү эле кайра шашылып.

Бооругун сойсо бирөөсү,

Бозосун бирөө сапырып.

«Ширин» суу жутуп да койчу,

Ширинканынан жашырып.

Пайгамбар эмес, пенде эле.

Атаны өлсө тайлак бар,

Акылга салат эл деле.

Айтылуу Кетмен-Төбөдөн,

Абдыга чыгат тең деле.

Элимдин ырдайм тереңин.

Ашууларды ырдайм көк челген,

Абды ата сайган желегин.

Өлгөнчө мага ыр болот,

Эл, жери Кетмен-Төбөнүн.

Айтып бүткүс айлантсам дейм дастанга.

Төрөлгөндөр Кетмен-Төбө жеринде,

Төбөлөрү тийип турсун асманга.

Элестетип өзү аралап басканын.

Алыс жүрсө кубат кылсын көңүлгө,

Анда жыргап эли жашап жатканын.

Маанилүү деп тириликтин өткөнүн.

Айлындагы адам ойлоп-ойлобойт,

Алыс чыкса анан тааныйт өз жерин.

Кебелбейт эл кенчин жүргөн тебелеп.

Жомоктогу жерге келип калгандай,

Коноктордун көзү менен көрө элек.

Таң калышат араласа Арымды.

Тойсо жеген токоч малып балдарың,

Токиодо көзгө сүртөт балыңды.

Жер бетине өнгөндөрдүн көбү өнгөн.

Издегендер өлбөстүктүн дарысын,

Издеп көрсүн келип Кетмен-Төбөмдөн!

Улуу-Тоонун аралап көр арасын.

Аруу, таза сезим берип өстүргөн,

Абды деген бир кыргыздын баласын.

Которгонсуп килемдерди көзүңчө.

Коюн жаят мотурайган балдарың,

Конокторго бир ажайып сезилсе.

Таш алдында үн алышат улары.

Торгой баштап сайраганда чымчыктар,

Тоо жаңыртып коштойт симфонияны.

Каалгып учат бүркүт андан бийиктеп.

Көп гүлдөрдөн тандай албай бирөөнү,

Көпөлөктөр учуп конот гүл искеп.

Жыргал ырын ырдап агат миң булак.

Сугун артып, суусап турса бүт дүйнө,

Суусу таза, бир булактан бир булак.

Ар биринин касиети башка суу.

Ушул суулар Улукмандын дарысы,

Мүрөк десең, мүрөктөрдүн нактасы.

Адам болгон тоону тешкен кубаттуу.

Алтын деле чыккан жерден чыгат да,

Кайра чыгат калк ичинен бир Абды.

Дандын, нандын тоёру чын жытынан.

Азып, тозуп, тентип келген казактар,

Адам болуп туруп кеткен бутунан.

Жер бар бекен Кетмен-Төбө жериндей.

Кара-Көлгө кайсыл жактан келген жок,

Кетти байып «Анжияндын бегиндей».

Эли көндү КЫРГЫЗ үчүн тагдырга.

Токтогулдук элдин пейли ар үйгө,

Жарык чачкан, айлангансыйт ак нурга.

Токтогулдун эли жашайт бактылуу.

Көкүрөккө жыйнап Рух мурасты,

Көр дүйнөнүн баш оорутбайт аздыгы.

Ток зымындай чырмалышкан тамыры.

Ар бир үйгө тийгендигин эл билет,

Абды атанын тилегенин жарыгы.

Улам бир муун улантышат өнөрдү.

Абдыны да миң кыялга салгандыр,

Акын ырдап, чертип жүргөн терең күү.

Кыйын кезде саамайынан сылаган.

Айтканына элдин, журттун карасак,

Абдыны да Абды кылган бир адам.

Акын атым болсо болоор, чаламын.

Жете албаган кадырына кезинде,

Жекше атанын жазам айткан баянын.

Энеси жок жетим өскөн муңайып.

Эстүү, токтоо тестиерди Дүйшөбай,

Атасынан алып кеткен суранып.

Батырбады жалгыз бала Абдыны.

Өттү өзү да согончогу канабай,

Көрө алган жок бала деген бактыны.

Бир баладан тамак аяп жегенге.

Атасынын көзү тирүү турганда,

Абды өстү го жетимкана дегенде.

- Деп жүрүштү кантсе дагы Абдыны,

Дүйшөбайдай көсөм таанып, бактыбы?

Билгенинен шаарга алып кетти да,

Билим алса болот ко деп бактылуу.

Дүбүртүүнүн бири эле го иргелген.

Таштап кетти өчпөс изин артына,

Таш-Көмүргө жол салдырып бул жерден.

Дүйшөбайдын ошондогу шашканы…

Тетиктерин атка, төөгө жүктөтүп,

Завод курду тазалаган пахтаны.

Атка така жасаш болгон эрмеги.

Момункулдай, Кулубайдай усталар,

Ал заводду куруп, ишин жөндөдү.

Элден чыгып көрө албаган сасыткы.

Эмгегинин көрбөй туруп үзүрүн,

Эр Дүйшөбай «Эл душманы» атыкты.

Ага чейин жер карады баласы.

Кыйындардын кыя чапкан тамырын,

Кыргыздардын калар бекен адаты?

Кылтыңдашат бербес өңдүү сурагын.

Сталинге жаба салып турушат,

Сталинден адилет бар Кудайым.

Алыс барбай айылды эле карачы.

Дүйшөбайдай кетет беле атылып,

Торкендин да эки үч мыкты баласы.

Райкомдо бюро болуп жатканда.

«Орус биздин районго жарабайт» -

деп койгон го өзү теңдүү жаштарга.

Ойлор чыгып, болжол чыгып ар кандай.

Чыдап күткөн арамзанын ушунда,

Чырагына май болуптур тамгандай.

Көп кишини улутчул деп чыгышты.

Током менен Козугулду бир камап,

Ормогойду отургузуп тынышты.

«КГБ» жүргөн эптеп шылтоо таба албай.

Учкуну эле чыккан сөздү заматта,

Учурушту өрткө айланткан шамалдай.

Эч жамандык көргөн эмес орустан.

«Улутчулдар чыгып» Кетмен-Төбөдөн,

Учурунда уу, дуу далай болушкан.

Токтогулда орус калкы аз эле.

Кыдырганга аймактагы чарбаны,

Райкомдун мингени да ат эле.

Мал болгон соң район эл бакканы.

Ырасында туура келбес иш болгон,

Райкомду орус келип башкаруу.

Болгон окшойт боорго эле тепкендей.

Элдин журттун учурушту үрөйүн,

Эки ортодо согуш чыгып кеткендей.

Бир аймак эл, бир жыл жүрдү суракта.

Камалгандар тебеленип түрмөдө,

Кантет элек туура келди чыдашка.

Ошондо бир элдин чыккан “атагы”.

«Улутчулар» акталышты, келишти,

Ушул кезде эл журт дале капалуу.

Айткан эмес, барган эмес эл ага.

Кокус эле жакындыгы билинсе,

Колтукташып кошо кетет эле да.

Тарткандар да, тартпагандар коогасын.

Абды деле кийин түшкөн кызматтан,

Азыр болсо кылат кыргыз соодасын.

Көргөн күнүң мен айткандай тигине.

Арызды жазган айлыбыздын кызы экен,

Ал да кирип, бир шүмшүктүн тилине.

Сапар карып мен өлөөрмүн, калаармын.

Ортодо эле кыргыз кыйнайт бир-бирин,

Ооматы күч орус билген замандын.

Жеткире айтаар башка мисал таппадым.

Ыроологон сөзүн элге аксакал,

Ырыс алды – ынтымакта жатканын.

Учур келди көтөрүлөөр желегиң.

Ушул желек - ынтымактын желеги,

Бир бүтүнгө биригели кел элим!