Кадырбек Керимбаев (Саяковский), 2014. Бардык укуктар корголгон

көлгө түшүп кеткен Жазы-Кечүүнү,

Суудан чыкса көрөбүз деп,

ай нурунда өбөбүз деп,

аңдыйт алар ашык отун берчүүнү.
А мен болсо апакемди,

көптөн бери көрбөгөндөй сагындым.

Кайберендин баласындай элеңдеп,

Эртең кайра келем деп,

жалгыздыктын жазганына багындым.
Көл тараптан чыккан күүгүм

Тоо баштарын жеп кетти.

Кара түндү өпкүлөп,

Алды жактан от күйөт.

А толкундар көп нерсени эстетти.
Мындан көрү

жердин жети катмарына түшкөндө

Төштүк болуп кетмекмин.

Жер түбүнө жетмекмин.

Ай астынан асыл тилек өчкөндө.
***

Айлым сенин тагдырыңда мен болуп,

Туралбадым туйгунуңдай үн салып.

Жазы-Кечүүм суу алдында деп коюп,

Жүрөк бүтүн кайгы аралаш ыр жазып.
Жүрөм бүгүн көздөрүнөн жаш тамган,

Ырлар жазып, бирдей болуп жаз-кышым.

Жар башына жалгыздык деп аталган,

Таштап коюп кеткен качып жазмышым.

Күн чыгыштын алган кезде мойнунан.

Түшкө кирбес ойлор келип бир сонун,

Жалгыздыктын туруп кетем койнунан.

Ырга айлантып ийсе мени өлтүрбөй.

Жомоктогу жоголгон журт ыры деп,

Ырлар бирөө жарыгымды өчүрбөй.

Гүлдөр гүлгө турган кезде эркелеп.

Көл жегине эч ким келбес, эч кимди,

Арман жайын айтамын деп жетелеп.

Анда мени көл түбүндө деп билер.

Көл түбүнөн жер түбүнө айланган,

Айыл барын угуп сууга тигилер...

Дан жыттанган аңыздарга бай, жана…

Дагы эстесем көл жок эле, бирок да,

Укмуш болчу Кара-Сууда Кайнама.

Көп элестер көз алдымдан акканда.

Балык болуп сүзүп барып эркелеп,

Тургум келет биз ойногон таштарга.

Учтук эле топ жарылган куштардай.

Жаз чакырган сайын барып турсак да,

Балалыктын издери жок, бүт калбай…

Бул турмушта мезгилге ким тенешчү?

Карт тарыхтын барагында жашаган,

Канча тоолор кумга айланган ээмеспи…

Суу үстүндө кусалыктай кайыгы.

Көл баскандан тумчуккансып кыйналам,

Биз сагынган балалыктын айылы…

Чаңың да баалуу, алтын чаң.

Кушуң да алтын, ал тургай,

Бакаң да алтын таажычан.

Суу астын карап телмирем.

Сагыныч деген кусаман,

Жарыла жаздап селдирейм.

Суу толуп турат жашыман.

Айлымы көрүп жүрөт деп,

Жыландын сылайм башынан.

Алдынан тосуп озунам.

Айылым кандай экен деп,

Бакаңын өбөм оозунан.

Терегим калган кыйылбай.

Куурчакты ороп жаткызган,

Төшөгүм калган жыйылбай.

Ал азыр арбак тактылуу.

Ит деле болсо өлүгү,

Айлында калган бактылуу.

Бытыкый бойдон калат да.

Тагдырды тарых экен деп,

Жазылып калган баракка.

Секирип турчу улагың.

Чыңырсам укпай үнүмү,

Түбөлүк дүлөй кулагың.

Адырың алсыз ай тийбей.

Кагылып кетем кара жер,

Түбөлүк калдың шай кийбей.

Өңүмдө эми көрүнбөйт.

Туулган айлым миң кейиш,

Өлүгүм сенде көмүлбөйт.

Чоңоюп калгам тирүүмүн.

Токтолуп бүтпөй дагы эле,

Кусадан ыйлап жүрүмүн.

Кайгыга элди салды эле.

Алты жыл жаткан атамын,

Мүрзөсү ачык калды эле.

Атамын көрүн ачканда.

Буркурап ээрчип ыйлагам,

Жүктөшүп сөөктү жатканда.

Басылып сууда калышкан.

Арбактар сыртка чыгалбай,

Тозоктон жайын табышкан.

Ай чыгат түндө күн жылса.

Айылды суудан бошотсо,

Ордуна келбейт миң жылда.

Кудайдын башка салганын.

Жаш болуп анда, айлымды,

Калкалай албай калгамын.

Мекен деп калгам жытыгып.

Ыргытып сууга денеми,

Ыйлагым келет тытынып.

Жүрөктүн кылын козгобойт.

Айылым элең керемет,

Эч бир жер сага окшобойт.

Ким кайрып берет ке десем.

Таш чайнап алган тиш өңдүү,

Жүрөгүм зырп-зырп эстесем.

Өпкөмү басып келейин.

Токтогул ата журтуму,

Ыр менен шаңга термейин.

Буулукпай кайтып келейин.

Токтогул элим – жеримин,

Бурулу болуп берейин...

***

Айылы, балалыгы өткөн жер чет мамлекетте калса да сагынган адамдар сөзсүз бир барып көрүп келе алат, а бизчи, эч качан! Көлдүн үстүн гана телмирип тиктеп отуруп, кайра баса бермей... Токтогул көлү – көл эмей эле, менин көзүмдүн жашы...

Атамдын изи калгандыр.

Алаамат ушул дүнүйө,

Миң деген менен жалгандыр.

Көл каптайт деген имиштер

айланып кетип чындыкка,

Көрчүлөр ишке киришкен.

Топтолгон эл-журт айылдан.

Чок басып апам алгандай,

Бетине жашы жайланган.

Атамды көрөт экем деп.

Алты жыл жаткан көрүнөн,

Бүп-бүтүн чыгат экен деп.

Көзүнүн орду чуңкурчак.

Кабырга, жилик терисиз,

Тургандар ыйлайт бүт курчап.

Көрчүлөр гана кейишпейт.

Карылар “жаман адат” деп,

Сөөктөрдү үйгө беришпейт.

Аргасыз эле көнүшкөн.

Атамдын сөөгүн өз жери,

Кушчу-Суу жакка көмүшкөн.

Арманым келет арылбай.

Көп болуп сөөктөр, атамдын

Мүрзөсү калган таанылбай.

“Жеримди кайрып берсе экен.

Суулардан жерди бошотуп,

Бейпилдик кезим келсе экен”.

Көзүмдүн жашы ал менин.

Бабалар жерин сагынган,

Көзүнүн жашы ал элдин.

Көзүмдүн каны ал менин.

Бейиштей жерден айрылган,

Жүрөктүн каны ал элдин.

Тордон бул чыкпайм болжолу.

Кызартып көзүн мүлкүмө,

Кызматта жүргөн чоңдору.

Кыргыздын эле балдары,

Кыргыздын кызын кордоду.

Буза албайм торду болжолу.

Ээлешип алды мүлкүмдү,

Эл бийлеп тизгин чойгону.

Талашып бөлүп алышты,

Тапкансып бекер олжону.

Абакта жатат бир кызың.

Бир кыздын көргөн кордугу,

Бир үзүм сенин турмушуң.

Өлүмгө түрткөн турушат,

Өчкөнү турат жылдызым.

Күнгө ушу мени апкелген –

Бакиев аттуу желмогуз,

Баарыбыз шайлап так берген.

Азабын жалгыз мен эмес,

Ак калпак кыргыз калк көргөн.

Кыргыздар көрчү күн беле?

Мусаапыр кылып аялга,

Муштумун качан түйдү эле?

Кыргоолдой кызга кыргыздын,

Кол, буту качан тийди эле?

Жашымды күндө төгөмүн.

Чындыкты анык билишсе,

Чыгарып алар мени элим.

Капканга түштүм кандайча,

Калтырбай айтып берейин.

Ишкана түптөп орустан.

Байлык да топтоп бапырап,

Бактыма анык жолуккам.

Курган ким барып чет элге,

Куруучу чыгып тоолуктан?

Наам, сый алгам чет элден.

Көрө элек куруп биздин эл,

Көп кабат үйдү көтөргөм.

Ачкычын алган орустар,

Алкашып колго көтөргөн.

Мактаныш эмес максатым.

Ишимди орус жеринде,

Ишенгендер тактасын.

Айлыма келип булганды,

Алыстан тапкан жакшы атым.

Бар эле көп ой көңүлдө.

Кантейин жасай албадым,

Каалаган ишти жеримде.

Өкүнтүп мени жаткандар,

Өкүрөөр бекен көрүндө?

Жумшасам жетээр акча алып.

Жериме келсем кез экен,

Желмогуз калган башкарып.

Жете албай аруу тилекке,

Жерде анык калдым тапталып.

Айланып менден кетишип.

Биринчи айтып саламды,

Биринен бири өтүшүп.

Колумду өпсө бирөөсү,

Бутумду бирөө чечишип.

Акчамды санап жетет деп.

Кам көргөндөр да көп эле,

Каракчы тоноп кетет деп.

Келишим далай түзүлгөн,

«Гербовый» менен печеттеп!

Үмүтүн, оюн тең бөлүп.

Чайына күндө чакырып,

Чарчасам кубат дем берип.

Кызыктуу сөздөр айтылчу,

Кыз сүйгөн жигит өңдөнүп.

Жакшы ойго болуп эл шерик.

Колдо деп эми жараткан,

Колго алып ишти белсенип.

Биз кайра курсак дечүбүз,

Бишкекти деле берсе бүт.

Кесилип кенен жер делген.

Заңгырата салам деп,

Заманбап үйдү элге мен.

Аңдыган душман турганы,

Анда эле ойго келбеген.

Катталар жерге катталып.

Бакиевдер да колун чаап,

Баштаарын жакшы баштадык.

Кооз сөз айткан көп эле,

Койбопмун анда сактанып.

Ийгилик тийип колума.

Көрүнөө кылган жумушту,

Көрөт да кичи, чоңу да.

Байкап да, пайлап жүргөн го,

Бакиевдердин тобу да.

Кетчүдөй болду өлүшүп.

«Ары тур» дешип жөн эле,

Алчудай болду бөлүшүп.

Рейдер болсо биринчи,

Ийитмек сөзгө келишип.

Көркоолор анык жабышты.

Жатканда ооруканада,

Жанышка сүйрөп барышты.

Иниси болсо ажонун,

Издеп көр анан калысты.

Уккан жан барбы кайгымы,

Уу жутуп акыл айныды.

Адамга душман болобу,

Адамдын тапкан байлыгы?

Кыздарын турса карактап,

Кыргызда абийир калдыбы?
Кызыл гүл элем соолудум,

Кыйналып жаным, оорумун.

Тексиздер билген заманда,

Тепселди кызыл жоолугум.

Боорукер кыргыз балдары,

Боорун жеп турат боорунун.

Балээге калдым не деген?

Келин алып, кыз бербей,

Кемидим элден неге мен?

Үйүмдүн болсом төрүндө,

Үч-төртөө болмок неберем…

Карыды мен деп алганым,

Кай жакта бүгүн балдарым?

Жылуу жүз менен көрүшүп,

Жыттарын жыттай албадым.

Энелер гана түшүнөт,

Эненин мендей арманын…

Кеп дагы арбын Керимбайлар жөнүндө.

Анан калса Керимбайдын балдары,

Азбы көпбү кадыры бар элинде.

Чокойчондор чокоюнан жадаса…

Чоңойгондо болуш болсун уулум деп,

Көп Керимбай келген доорго жараша.

Айрым окшош болсо керек жактары.

Керимбайдын баары болуп болбоптур.

Керимдайбын алам атын сактады.

Чер жазылмак өмүр жолун жазганда.

Кудай момун кытайлардын Керимбай

Куудул эле көңүлү ачык чактарда.

Келаткан биз улап жашап өмүрүн.

Керимбаев Шаймердендей агам бар

Керимбайдын кенже Кадырбегимин.

Таттуулашып табына албай келебиз.

Керимбайлар келип кетээр миң ирээт,

Кетмен-Төбө атабыз да энебиз.

Үлүрөйүп кур кол кантип келемин.

Гүлдестелер куурай болот бир күндө,

Ырдан, нурдан дестелеген белегим!

Билинбеген даңкы менен атагы.

Шаймерденин жигит бойдон сактаган,

Шакен деген даңазалайт апамы!

Бакайдын келген жашына.

Шайма-шай Теңир эп көргөн,

Шаймерден, Шакен аты да.

Күмүш нур сепкен чачына.

Өзүңөр элге канган кут,

Сөзүңөр журтка чачыла!

Сексенден ата жашаган.

Серептээр эки кылымды,

Сезими сергек жаш адам.

Турпагын жатка тепсетпес,

Туяк сиз калган атадан.

Өксүгү толот адамдын,

Өзүңүз берген батадан.

Сексен башка серептелген дүйнө күн.

Эки кары эскиртишпей эскерген,

Элге айтылаар сөздүн четин билгемин.

Ылдый, өйдө болгонуна өмүрдө.

Калса дешет калк ичинде жакшы сөз,

Кастарлашкан Кадырбеги жөнүндө.

Канткенде мен көңүлүн бир ачамын.

Атым эле окшош болуп турат ко,

Аттиң чиркин, ордун кайдан басамын.

Кадырбектен калса деле түңүлүп,

Кадырбекмин дегениме сүйүнүп.

Сексен эки жашка чыккан апамын,

Сезиминде жылт эткенсийт бир үмүт.

Кайта-кайта жаш баладай кеп кылат.

Апам айтат үзүп-кесип баянды,

Анан дагы унутканы көп чыгат.

Ортого анан сөздү таштайт акырын.

Сыртка чыкпас ушул үйдөн дегендей,

Сыр айткансып кээде кетет жашыруун.

Калабы дейт унутулуп эмгеги.

Камын көргөн кара гана курсактын,

Кайдыгерлик кабар кылат эмнени?

Сокур, дүлөй, дөө-шаа чыкты бийлерден.

Адам кана аяп турчу бир-бирин,

Заман кана баары тегиз күн көргөн?

Талап жешип, танып, чанып турбайбы.

Самсып, тентип эли журту чачылып,

Саналуу адам көрүп калды жыргалды.

Жетилгенбиз билим алып, аксабай.

Чырпык болсок, чынар кылып өстүрдү,

Чындыкты айтам Союзду жөн мактабай.

Кемтигибиз кейип качан билинди?

Мамлекеттик ишке жарайт дегендей,

Москвадан окутушту инимди.

Орустан да окуганы кем да кем.

Ырасында инженерлер жок экен,

Радио, теле жагын тейлеген.

Тейлеп окуп, түптөп жаңы чарбаны.

Кыргызстан маалыматтан кемибей,

Кыргыз үчүн өмүр ишин арнады.

Бийлик, наам, эч даража талашпай.

Кармап келди көзү өткөнчө бир ишти,

Калыс эле, айкөл эле Манастай.

Жемиштүү иштеп өтүп кетти «байкалбай».

Байкалган жок Кадырбектей мыктылар,

Хан-бектерге чындыкты айткан жалтанбай.

Өткөн күндү көп караймын кылчайып.

Кадырбегим унутулуп калчудай,

Карт жүрөктү турчу болду муң чалып.

Кадырбекти эстегенде муңайып.

Колума алып окуп кээде коёрго,

Кошок жазып берчи балам, ылайык.

Делөөрүткөн ой-кыялды башкарып.

Кадырбекке кошок жазды Кадырбек,

Калем кармап, кара көзүн жаш чайып:

Сан ойду күндө терметем.

Ысык жаш акты көзүмдөн,

Ысык-Көл менен теңме-тең.

Боорунан жердин жай алып,

Боздомок белең өлбөсөң?

Аскар тоом менин көчтүбү?

Ай, күнүм элең тиктесең,

Алагар көзүң өттүбү?

Камбардын уулу Кадырбек,

Калкыңан атың өчтүбү?

Кан, бекке башың тең элең.

Замандын жүгүн көтөргөн,

Залкардын бири сен элең.

Балдары сендей кыргыздын,

Башка элге башын теңеген.

Күндө айтат унутпай теледен.

Телефон укмуш кезинде,

Телени курган сен элең.

Башчылар түшкөн каяктан,

Баланча курду дебеген.

Жетимчем менин бөбөгүм,

Жетилип чыккан өнөрүң.

Жетиле элек турмушта,

Жетекчиси болдуң теленин.

Эжекеңден башкасы,

Эстебей калса не дейин?

Тейледиң эле карагым.

Иш экен кылар билчүлөр,

Илимдин далай тарабын.

Так ишке бердиң өмүрдү,

Талап кылган соң заманың.

Зым менен кабар алышкан.

Жерине жети дубандын,

Жетелеп зымды барышкан.

Кабарды элге таратуу,

Кадырбегимди карыткан.

Илимге жетип өнүккөн.

Биригип кабар алмашып,

Бүгүнкү күнгө келишкен.

Өскөнүн колго алгандар,

Өткөнүн унтат неликтен?

Алтыным сенден түңүлгөн.

Көмүлүп жерде жатасың,

Көрүнмөк белең дүйнөдөн.

Эскере турган эл-журтуң,

Эмгегиң калды сиңирген.

Ырахат кылат эл эми.

Турганына ээлик кылгандар,

Курганына маани береби?

Эр-азаматтардын көзү өтсө,

Эмгегин кошо көмөбү?

Ишенип сени бел кылган.

Унутпайт экен кары-жаш,

Ушул эл үчүн мен курман.

Залкарлар өттү бул жерден,

Заман күн менен тең жылган.

Күлкүлөр шаңдуу угулган.

Маданияттын очогу,

Мазарым менин сыйынган.

Жүрөмүн бирөө угат деп,

Жүрөктүн үнүн чыңырган.

Балдарга кату айталбайм.

«Эмне эле жетпейт?» дегендей,

Ээрчитпейт сөздү аркамдан.

Калган ишти эли билсе дейм,

Кадырбегимдей залкардан.

Бапестеп турат балдарым.

Өмүрдө жеке жашоодо,

Өзгөчө жоктур арманым.

Байлык деп жыйбай көр оокат,

Бапырап келдим ар дайым.

Жардамын алган орустун.

Өткөнүн эстеп мендейлер,

Өкүнбөй кантип коюшсун?

Кыйындар көктөн түшкөнбү,

Кыргызга турган болуп тың.

Бир муун эл калды саналуу.

Карытты доорду, тарыхты,

Карыткан мезгил баланы.

Өскөндөр карап батышты,

Өткөнүн унтуп калабы?

Кадырлашпаса эмгегин.

Баркталбай тарых калган соң,

Баркына жетет эмненин?

Эне мен күн-түн түйшөлгөн,

Элимдин ойлойм көйгөйүн.

Имаратына чанда келемин.

Эрте-кеч кирип чыкчу элең,

Элестетип да көрөмүн.

Комуздун күүсү жаңырса,

Кошогу ошол эжеңин.

Аптабы суубас чоктоймун.

Кадырбек өлсө бир киши,

Кадырын эстеп боздоймун.

«Камбаркан» күүсүн укканда,

Камбардын уулун жоктоймун.

Чыгаандан элең чыныгы.

Келечек күндү кең көргөн,

Кетмен-Төбөнүн кулуну.

Сырыма теңейм ичтеги,

Сыздаган «Сынган Бугуну».

Бар жогуң кээде сезилбей.

Соолуктап кетем кайра эле,

Согуштан калган жетимдей.

Боздотуп кеттиң эжеңди,

Боздогон «Кыргыз көчүндөй».

Жакшылар эмес сезчүдөй.

Советтик Кыргыз тарыхы,

Созулбай көпкө өччүдөй.

Муунунан элдин бир келген,

Муң калаар «Көкөй Кестидей».

Шаймерден атам турсун маңдайында.

Шагы ийилген дарактай мөмөсүнөн,

Шаттык маанай күн болсун балдарында.

Апасындай бүт кыргыздын апабыз.

Амандыгын тилеп эки карынын,

Ак тилекти ыр дестеге жазабыз.

Кучагына гүл толуп, күлүп турсун.

Колдосун кудай тала, Обо энедей,

Кош эмчеги кыргызга ийип турсун.

Эгизиндей бирге болсун атабыз.

Экөө сүргөн бактылуу өмүр баянын,

Элге, журтка өрнөк кылып жазабыз.

Нуска, кыска насаат чыгат сөзүнөн.

Нарк, насилин, салтын бузбас элинин,

Намыс туусу Шакен апам өзү дейм.