Кафедра балкарского языка

1. 
   Грамматика современного якутского литературного языка. Т. 2. Синтаксис. Новосибирск: Наука, 1995.
   
2. 
   Грамматика хакасского языка. М.: Наука, 1975.
   
3. 
   Структурные типы синтетических полипредикативных конструкций в разносистемных языках. Новосибирск: Наука, 1986.
   

1. 
   Башкъорт тилни бойсуннган къош айтымларына жораланнган къаллай илму ишле бардыла, аланы кимле жазгъандыла?
   
2. 
   Татар тилни бойсуннган къош айтымларына жораланнган къаллай илму ишле бардыла, аланы кимле жазгъандыла?
   
3. 
   Чуваш тилни бойсуннган къош айтымларына жораланнган къаллай илму ишле бардыла, аланы кимле жазгъандыла?
   

Яшә дә, эше дә, положениесә дә аӊардан шуны сорый. Мин ничек кенә тырышмыйым, ул барыбер yзенекен итә. Быел көз бик начар килде: әле кар, әле яӊгыр ява. Бу йорт кайчан гына карама, гел буш тура. Гаеп иш тyгел, законга да, моральга да сыя бу. Мин барыбер укыйм дигән фикер аныӊ миенә бик нык сеӊген. Мин бер атуда ике куянны алмак булам: бияне дә сакларга, балык та тотарга. Җәйнеӊ туктаусыз хезмәте бик ардырмыш исә дә, халыкныӊ кyӊеле кyтәренке, йөзе шат иде. Син әйткән сyз – миӊа закон. Фәхри атасыннан бер казык та алмый чыкты, чөнки юк иде. Бер кеше арту аларга яӊа көч бирде. Нәфисә кайда булса, Зиннәт тә шунда булырга тырышты. Гаяз чыкмаганнан эшкә әллә ни зыян килмәдә. Ләкин бер нәрсә калды: мин сездән мәсьәләләрне ачык hәм кискен куярга өйрәндем. Караӊгы төшә башлагач, колхозчылар эштән кайттылар. Шундый якын yтте ки, yләндәге салкын чык тамчылары аныӊ өстенә сибелеп калды.

Кем дә кем уза, шул зур байрамға беззен вәкил булып барыр. Кyселек кем яғында булhа, шул еӊәсәк. Ҡыҫкаhы, шул аӊлашылды: Тәзкирә туристәр йәмғиәтендә тора икән. Председатель ниндәй – колхоз да шундай. Хәзер бөтә кеше уҡый, яза белергә тейеш тигән приказ бар. Йыш ҡына Карпатта шундай хәлдәр зә булғылай: ҡапыл кyтәрелгән ел томанды бик тиз таратып әбәрә. Петров Айбулат килеyгә ысын кyӊеленән шатланды. Hалдаттар занятиенән ҡайтҡансы, шул рәyешле тентеyзәр итте. Диләнкәне ҡайhы ерзә ҡырҡырлыҡ ағас бар, шунан ғына бирәбез. Йылғыр йәш hыбайлылар өҫтәлгәс, эскадрон йәнә теремекләнеп китте. Тире-яҡта семтеп алырлыҡ та yҫемлек юҡ ине, шунлыҡтан аттар менән ылаузарзы ышыҡлау, аттарзы ашатыу бигерәк ҡыйынға тура килде. Ғәйникамал әбей йоҡонан кyкрәге ныҡ hызлап уянды.

.

Литература

1. 
   Гаджиева Н.З. Основные пути развития синтаксической структуры тюркских языков. М., 1973.
   
2. 
   Грамматика современного башкирского литературного языка. М.: Наука, 1981.
   
3. 
   Закиев М.З. Синтаксический строй татарского языка. Казань, 1963.
   
4. 
   Соегов М. Развитие синтаксической системы туркменского литературного языка в советскую эпоху. Ашхабад, 1991.
   
5. 
   Татарская грамматика. Т. ІІІ. Синтаксис. Казань, 1995.
   

1. 
   Тюрк тилледе жалгъаула къаллай къауумлагъа юлешинедиле?
   
2. 
   Сёз тюрлендириучю эм сёз къураучу жалгъауланы бир бирден къалай айырыргъа боллукъду? Аланы энчиликлери недеди?
   
3. 
   Тилни ат кесеклери тюрк тилледе къаллай амалла бла къураладыла?
   

Малчы, ҡамышлыҡ, тауға, ёрге, сенсиз, телсе, жансыз, бурма, суусун, ёмюрлюк, къууурма, ударсы, жашлай, Къайсынлай, ичги, ичим, ашынг, келди, береме, къуйгъуч, һалма, къойлагъа, тёбентин, жертин, тюрме, холамлы, булунгучу, бызынгычы, суудан, бизде, чексиз, йыртҡыс, билирге, къойгъан, кемлеу, билгенде, кемлик, сюйсюн, жазыкъсын, даулаш, саламлаш, тепдир, семиртгич, салма, къысхач, бургъуч.

Билеклик, айранлыкъ, башлыкъ, капеклик, акъкъалайчы, темирчи, тууайчы, тундрачы, союм, къычырым, билим, тутум, кётюртме, тамызыкъ, жауун, къууанч, берне, эмилдеш, кёгагъач, юй иеси, алтынчач, малхыяр, алгъан-берген, жаш-къуш, ётген-сётген, билеу, сюрюу, къармакъ, токъмакъ, сезмеклик, къатханла, жеттген, жазыучу, айырыучу, сюргюн, толкъун, гуппур, акъмакъ, той, биреу, зат, тамам, чыкъырт, бакъ-бакъ.

Буранлы, һайланма, чепкенлик, бюгюннгю, дымлы, файдалы, жерсиз, огъаргъы, тёбеннги, чыкъырдауукъ, чырмауукъ, кючсауар, къара шинли, сау-эсен, ала-къула, жарагъан, жетген, къамамагъан, къайыр, къызыу, къасмакъ, кесгин, ётгюр, онг, саякъ, хапарлаучу, жазыучу, битеудуния, халкъла аралы, онжыллыкъ, ючжашар.

Артха, былтырдан, саулай, огъартын, малкъарча, татарча, къоймаздан, тойгъунчу, кече ортасында, кёп турмай, кёз жапмай, бир ауукъдан, ойнай-кюле, жыгъыла-къоба, ёлмей-къалмай, тогъуп-тогъуп, артха-артха, кючден-бутдан, былайтын, аз-аздан, мында, алайлай, бурун, ёчкеге, бирге, керексизге, алайгъа, аямай, мычымай, тар бичилген, ариу жаннган, аз, кёп, кюндюз, бай жаша.

1. 
   Бозиев А.Ю. Словообразование имен существительных, прилагательных и наречий в карачаево-балкарском языке. Нальчик, 1965.
   
2. 
   Грамматика карачаево-балкарского языка. Нальчик: Эльбрус, 1976.
   
3. 
   Грамматика современного башкирского литературного языка. М.: Наука, 1981.
   
4. 
   Гочияева С.А. Наречие в карачаево-балкарском языке. Черкесск, 1973.
   
5. 
   Гузеланы Ж.М. Бусагъатдагъы къарачай-малкъар литература тил. 2-чи кесеги. Морфемика, морфонология, сёз къурау. Карачаевск, 2006.
   
6. 
   Къарачай-малкъар тилни морфологиясы. Нальчик: Изд-во М. и В. Котляровых (Полиграфсервис и Т), 2005.
   
7. 
   Татарская грамматика. Т. ІІ. Морфология. Казань, 1995.
   

1. 
   Этимни иели формасы деп неге айтадыла?
   
2. 
   Этимни иесиз формасы деп неге айтадыла?
   
3. 
   Тюрк тилледе этимни къаллай иесиз формалары тюбейдиле?
   
4. 
   Этимле тюрк тилледе къаллай амалла бла къураладыла?
   

Жаш нартланы Сандыракъ усталарына баргъанды. Ол сюрюучю жашны кёзюне къарагъанды. Къараса, Къуфу тауланы сыртларыча, бир акъ сыртны, къар жаугъанча, бир акъ тюзню кёргенди. Агъач, темир ылытхынлары, кюреклери, сибиртгилери бла токъсан тогъуз адам сюрюучюню кёзюне киргендиле. Ала, кюреше, тюрте, тебере кетип, бир жауурун къалакъны кёзюню ичинден алып, тышына атхандыла. Эртденликде бир сабийчик, бузоуларын къыстай барып, ол жауурун къалакъны къолу бла алып, бир жанына атып кетгенди. Талай заман озгъандан сора, ол жауурун къалакъны юсюне топуракъ, букъу къона кетип, къыртыш, кырдык чыкъгъанды да, алайда уллу эл орналгъанды. Кёп жылла, ёмюрле кетгенден сора, хар кече сайын, ол элни терезелери, эшиклери башха жанына айланып чыгъа башлагъандыла. Эл уллу къайгъыгъа, къоркъуугъа къалгъанды. Кими – эмегенле этедиле, кими – жерни тебиреннгенинден болады деп, тёрелей болгъандыла.

(«Сосурукъ бла Сибилчи» деген таурухдан)
2-чи иш. Былайда берилген этимлени къаллай амалла бла къуралгъанларыны юсюнден толу хапар айтыгъыз.

Орокто, токмокто, балтала, араала, самында, тамакта, зууулда, берчлен, ариулан, ёчлен, къаплан, сымарлан, демлеш, юздюр, каталаш, байсын, сана, зарык, торук, мууна, чене, кыпчы, чокчо, этсире, къайыр, чулгъа, жармала, кюлюмсюре, окуп көр, иштеп чык, коштоп жyр, сал эт, жаш бол, узун эт, къысхарт, толу эт, тёрт эт, атып боша, гунч эт, къакъ-сокъ, кау-куула, таркъ-туркъ эт, юздюр, жыгъыш, кёпчю, селейт, атылт, тюзет, жууундур, керил, чачыл, къошул, демлеш, сёзлеш, къурул, сюзюл.

1. 
   Геляева А.И. Словоизменительная и словообразовательная функции залоговых аффиксов в карачаево-балкарском языке. Нальчик: Эльбрус, 1999.
   
2. 
   Грамматика карачаево-балкарского языка. Нальчик: Эльбрус, 1976.
   
3. 
   Грамматика киргизского литературного языка. Часть 1. Фонетика и морфология. Фрунзе, 1987.
   
4. 
   Гузеланы Ж.М. Бусагъатдагъы къарачай-малкъар литература тил. 2-чи кесеги. Морфемика, морфонология, сёз къурау. Карачаевск, 2006.
   
5. 
   Къарачай-малкъар тилни морфологиясы. Нальчик: Изд-во М. и В. Котляровых (Полиграфсервис и Т), 2005.
   
6. 
   Мусуков Б.А. Морфологическая деривация глаголов в карачаево-балкарском языке. Нальчик: Изд-во КБИГИ, 2009.
   
7. 
   Татарская грамматика. Т. ІІ. Морфология. Казань, 1995.
   

1. 
   Тилни болушлукъчу кесеклери деп неге айтадыла? Тюрк тилледе ала къаллайла боладыла?
   
2. 
   Тилни болушлукъчу кесеклерин тилни энчи кесеклеринден къалай айырыргъа боллукъду?
   
3. 
   Тюрк тилледе тилни болушлукъчу кесеклери къаллай мадарла бла къураладыла?
   

Малды да, жанды да, өсyмдyктөрдy да кар баскан. Ары тууган, ары ата-бала болуп калган эле. Жок балдар, анда ачтан өлyп калар, же аны карышкыр жеп кетер. Кийимим бyтyн, ары кардым ток, силер мен жөнyндө кам жебегиле. Балдарын жоодон сактамакчы болуп, канаты менен жыланды чаап өттy, бирок аны жылан тоотподу. Ошентип, аз-аздан жигит көнyгө баштады, ошондой болсо да, чал аны өтө аяды. Сууну да ченеп беребиз, ал эми жеӊелер моймолжуп каймагын алдыга койсо, бригидари ал каймакты жеп аттанат. Ал саламыӊды алик алат, же алик албайт. Биз чебердеп, алга жылуубуз керек, анткени душман бизден алыс эмес. Эгер бул айтканымы аткарбасаӊар, анда мени менен илээшип убара болбогула.

Мен аны менен көзмө-көз сyйлөштyм. Силер менен бирге да менин уулум барат. Аш – ээси менен, баш – мээси менен. Эл yчyн, азаттык yчyн кyрөшөт. Мен жолдошум аркылуу билдим. Сизни тийреден бюгече уллу дауур-сууур тауушла чыгъа тургъандыла. Ал мунун бектиги тууралуу кам санабасын. Тизме боюнча окулсун. Аны аллына эриши жапылы бир эмеген чыкъды. Жыл сайын майрамдачу майрамдардын ичинен 7-ноябрь майрамы – мен yчyн өтө кымбат.

Боюнча, yчyн, менен, артха, таба, шекелли, къарагъанда, сайын, дери, ёзге, алда, ушаш, чакълы, тенгли, бютюнда, майна, ий, шашмай, ахырда, бирда, сора, алай болгъанлыкъгъа, ол себепден, оллахий-билляхий, азим-керим, хай-хай-хай, тарх-турх, зуу-зуу, таркъ-туркъ, мур-мур, гур-гур-гур, тыхар-тухур.

1. 
   Грамматика карачаево-балкарского языка. Нальчик: Эльбрус, 1976.
   
2. 
   Грамматика киргизского литературного языка. Часть 1. Фонетика и морфология. Фрунзе, 1987.
   
3. 
   Гузеланы Ж.М. Бусагъатдагъы къарачай-малкъар литература тил. 2-чи кесеги. Морфемика, морфонология, сёз къурау. Карачаевск, 2006.
   
4. 
   Къарачай-малкъар тилни морфологиясы. Нальчик: Изд-во М. и В. Котляровых (Полиграфсервис и Т), 2005.
   

1. 
   Индикатив къарамчылыкъ деп неге айтадыла?
   
2. 
   Индикатив къарамчылыкъны энчиликлери недедиле?
   
3. 
   Этимни иесиз формаларыны къарамчылыкъны билдириуде энчиликлери.
   

Каппушланы Асланбекни жашы Яхья Эски Джёгетей элде туугъанды. Анадан ёксюз къалгъан жашчыкъ, «къара таныргъа» мурат этип, нёгерлери Батчаланы Даут, Созарукъланы Рамазан бла бирге Кёнделен элге келеди. Ол заманда Кёнделенде тёрт межгит, уллу межгитде уа аты айтылгъан медресе болгъанды. Бу медреседе ислам алимлери Ахметланы Юсуф, Энейланы Алий, Гочаланы Адыхам дерс бергендиле. Кёнделенде бу чакъда алимлиги битеу Шимал Кавказгъа белгили болгъан Чабдарланы Сюлемен шыйых жашагъанды. Ол медреседе дерс бермегенликге, устазла анга жюрюп, билимлерин терен этгендиле. Сюлемен шыйых дин, саулукъ сакълау, шариат жаны бла билимни жамауатны арасында жайгъанлай тургъанды. Кёнделен элни медресесинде Яхья кёл салып окъугъанды, алчы сохталадан бири болгъанды. Шехиртликни, сохталыкъны да тауусхандан сора, Совет власть кюч алгъынчы, Кёнделенде межгитде имамлыкъ этип тургъанды. Дин къуллукъчуланы ызларындан болгъанларында, туугъан элине къайтханды. Фахмулу дин назмучулугъун, уллу билимин жашырып кёп жылланы тургъанды.

(Биттирланы Т.)
2-чи иш. Бу жомакъ юзюкню окъугъуз, анда этимни иесиз формаларын табыгъыз. Аланы къарамчылыкъ жаны бла энчиликлерин белгилегиз.

Саран барын да къуртха къатын айтханча этгенди. Батырла миниучю аты бла ол Зынгырдауукъну жетди, аны тутду, сора хар заманда анга боюн салып турургъа къара атны аты бла къаргъанды. Зынгырдауукъ андан сора Сараннга къатын болуп къалгъанды. Ол Сараннга юсюнде башха адам баралмазлыкъ атын саугъагъа берди, андан сора уллу ауурлугъу болгъан къылычын да саугъагъа берди, сора кесини сюйгенин белгилеп, Саранны бармагъына жюзюгюн кийдирди. Саран Зынгырдауукъну къаласында жашап башлады. Саран хар эрттен сайын уугъа бара эди, Зынгырдауукъ а азыкъ хазырлай эди. Саран Зынгырдауукъну алай бек сюе эди, тап намаз эте туруп окъуна, аны суратын кесини аллына, намазлыгъыны къыйырына сала эди. Саран бирде суу жагъада намаз эте тургъанлай, кючлю жел уруп, Зынгырдауукъну суратын намазлыкъны къыйырындан суугъа атмаса эди, бу палах болмаз эди. Саран анга бек ачыу этген эди, сора ичинде бек уллу мудахлыкъ бла къалагъа къайтып келген эди.

1. 
   Ахматов И.Х. Къарачай-малкъар тилни синтаксиси. Окъуу пособие. Нальчик, 2011.
   
2. 
   Ахматов И.Х. Карачаево-балкарский язык. Конспект лекций. Нальчик: КБГУ, 2011.
   
3. 
   Зайнуллин М.В. О сущности и границах модальности. – Уфа, 2000.
   
4. 
   Кетенчиев М.Б. Структурно-семантическая организация простого предложения в карачаево-балкарском языке. М.: Поматур, 2010.
   
5. 
   Кетенчиланы М.Б. эм башхала Къарачай-малкъар тилни морфологиясы. Нальчик, 2011.
   
6. 
   Теория функциональной грамматики. Темпоральность. Модальность. Л.: Наука, 1990.
   

1. 
   Хаулау бла угъайлауну къалай ангылайсыз?
   
2. 
   Ала къарамчылыкъны къалай билдиредиле?
   
3. 
   Къарачай-малкъар тилде буйрукъ парадигмасын ангылатыгъыз.
   
4. 
   Буйрукъну къарамчылыкъ бла байламлыгъын белгилегиз.
   
5. 
   Кётюртюучю айтымланы къарамчылыкъ жаны бла энчиликлери.
   

Акъыллы – эл иеси, тели уа – эл баласы. Чурукъну нал сакълар, элни уа эр сакълар. Биреуню жюреги – тенгиз, биреуню уа – тонгуз. Чычхан кеси кирир тешик тапмай эди, къуйругъуна уа дингил тагъа эди. Ишчи муратын ишинде кёрюр, мытыр а тюшюнде кёрюр. Жилян дугъуманы сюймей эди, ол а тешигини аллында бите эди. Осал не къарап турур, не марлап турур. Кенгешни не жаншакъ бузар, не къоркъакъ бузар. Жашны къарынын тапдыр да, жумушха чапдыр. Кеме да минер къайыкъгъа, къайыкъ да минер кемеге. Балтада да бар, сапда да бар. Арсланны къарыны ач да, кёлю токъ. Кёкюрекге базынма да, жюрекге базын. Ишден уялма да, бедишден уял. Сермешге барыргъа да сюе эди, окъ тиймезин да сюе эди. Окъуусуз билим жокъ, билимсиз (а) кюнюнг жокъ. Бёдене суугъа кирмей эди, чабакъ суудан чыкъмай эди. Къачханны къуума, къуугъандан къачма. Биреу тёшек болуп ёлдю, биреу эшек болуп ёлдю. Къаргъалагъа окъ къоратма, аманлагъа сёз къоратма. Кимни кёзю сокъур, кимни кёлю сокъур. Акъылы кёпню дауу аз, шуёху кёпню жауу аз. Жарлыны жагъы жокъ, байны жауу жокъ. Анам тикген тонум бар, атам салгъан жолум бар. Эл чорасыз, эр жарасыз болмайды.

Дуньяда мамырлыкъ тохташханды. Танг атып барады. Жауун тохтамай жауады. Эрттенликде сизге барлыкъма. Ол да бусагъат жетер. Терк бери жет. Ала да окъургъа барсынла. Сиз терк окъуна алайгъа жетигиз. Сиз да билим алыгъыз. Алим алайгъа жетсин. Май къазанланы къайнатхын. Ары бир жеталсам эди. Жугъутурну мюйюзлюсюн бергин. Мен китап окъуйма. Сен ары барчы. Бизге бир келсенг а. Окъусанг билирсе. Манга билим алыргъа керекди. Тамбладан къалмай былайгъа жет. Юйге терк бар. Эрттенликге ала былайда болсунла. Былайгъа терк келсегиз а. Сиз терен билим алыгъыз. Заманынгы бошуна ётдюрме. Аны бери къайтарчыгъыз. Столда хычинледен да бир кёрчю. Игилик бери болсун, аманлыкъ кери болсун. Дауур этмей, терк-терк къымылда.

Насып сенден кетмесин,

Къыйынлыкъ санга жетмесин,

Жашауунг мамыр болсун,

Ажалынг сабыр болсун.

Туудукъларынг кёп болсунла,

Къызларынг ийнек саусунла,

Жашларынг уугъа барсынла,

Чалгъыны къаты тутсунла,

Тенглерине нёгер болсунла.

Тулукъ, тулукъ мирзеу алгъын,

Къайынларынгы къууандыргъын,

Къууанч азыкъла къапхын,

Тейриден тилегинги тапхын!

1. 
   Ахматов И.Х. Къарачай-малкъар тилни синтаксиси. Окъуу пособие. Нальчик, 2011.
   
2. 
   Ахматов И.Х. Карачаево-балкарский язык. Конспект лекций. Нальчик: КБГУ, 2011.
   
3. 
   Зайнуллин М.В. О сущности и границах модальности. – Уфа, 2000.
   
4. 
   Кетенчиев М.Б. Структурно-семантическая организация простого предложения в карачаево-балкарском языке. М.: Поматур, 2010.
   
5. 
   Теория функциональной грамматики. Темпоральность. Модальность. Л.: Наука, 1990.
   

1. 
   Сезимчи сёзле эм къарамчылыкъ.
   
2. 
   Затха багъа бичиуде къарамчылыкъны кёрюнюую.
   
3. 
   Къарачай-малкъар тилде къарамчы сёзле.
   

Аламатды бусагъатда бизни таулада. Андан сора жарлы киши саудюгерлеге тамата болуп, акъыл оноу этип, жарлылыкъдан да къутулуп, бир да мардасыз бай болуп къалып кетди. Тау черекледе бурун чабакъ чексиз кёп болгъанды. Биягъы Хожаны ахчасы тауусулгъанды. Менича акъ сакъаллы кишиге ийнанмай, эшекге ийнанама дерге айып тюйюлмюдю? Тохта сен алай, къушбурун! Жыжым юзюлюп кетип, Хожа, сызылып барып, сыртындан тийгенди. Мени къоншум Махай ишде ёресине ёгюздю. Мени юйюмю къатында бир уллу таш барды да, мен аны жаш заманымда да кётюралмай эдим, энтда да кётюралмайма, ма андан билеме. Айыуса сен, айыу, агъач жаргъан айыу. Хожа къоншуларындан бир заманда да тарыкъмагъанды, алай аланы бири уа жарашыусузлугъу бла аланы барысын да къыйнап тургъанды. Аны алай эталгъан ёресине чий телиди. Эл ичинде бир къауум адам ныгъышха жыйылып сёлеше болгъандыла. Ол анда къоюнундан чыгъарып, къуру гыржынны ашап башлагъынчы, жауун тохтагъанды.

Бюгюн бурунум къанагъан эди да, андан чачылгъан болур. Мен гитче заманымда бизни элге жау чапхан эди. Кёпюрню суу алыпмы кетеди экен. Олсагъатдан жарлы кишини къатына бай саудюгерле келип тохтадыла. Сен а ат оюнла кёргюзтюрюк кёреме, онг берсек. Мени жериме нартюх чыгъар орунуна ташла чыкъгъандыла. Быйыл малла иги айныгъанча кёрюнедиле. Жашны тенги да, секирип туруп, бир да мардасыз кюлюп башлагъанды. А-а, сиз жолгъа чыгъарыкъ ушайсыз. Насып болмаса, байлыкъдан не хайыр. Ол сен айтхандан чыгъарыкъ тюйюлдю дейме. Сиз экигизден мен кючлюме. Санагъан кибик этип, булжутуп къоюгъуз. Ингир ауангыда къычырыкъ-сыйыт да, бичакъ тауушла да тохтагъандыла. Бизни кёргенлей, Акъбийче ауругъан-сызлагъан болуп къалды. Минги тауну тёппесине булутла къонмагъандыла, кюн да биягъынлай хатерсиз къыздыргъанды. Тамбладан къалмай, Къарашауайны кёрюрге барыргъа керкеди. Къуруп тургъан сабанланы адамла терлери бла, жилямукълары бла сугъаргъандыла, ол себепден бир-бир жерледен аз-буз тузлу суучукъла кёрюннгендиле, алай а ол суу, ауруу бла ёлюм келтиргенден озуп, жукъгъа жарамагъанды. Тёбентин санга эки тюмен жасакъ келгенди, аны бермей боллукъ тюйюлдю.

Ой, долай, долай, дол гыбыт, сары жаудан тол, гыбыт. Зырылдап чоллакъ учсун, шууулдап кисиу ётсюн, сууур-сууур, сууурай, ой-ай-хай-й! «Уф», - дегенде, ур, салта, «Ах», - дегенде, къой, салта, «Ых» - дегенде, бол балта. Къычырады Дауле: - Хахай, къуугъун! «Ай, не медет!» - деп, ол эрнин къапханды. – Къой, Зорт, къой, энди къарт болгъанбыз! Кел-кел, Мызы, кел, Мызы, Холам элге барайыкъ. Кёп болсун, жаныбыз боллукъ, къарт къойчу! Шо, къарт Ибакъны тутуп, башын кесегед, аны малына-мюлкюне кесибиз ие болсагъед! – Ой-хой, Къайсын! Уруп, ой, къояенг! – деди. – Ахшы, не айтхан эди? – деп Геуш сорады. Эрттенликде ёлюклени кёрдюле, «Аха, бу нед, ким ёлтюрдю?» - дедиле. – Эй, уланла, ким жашына, ким къызына къууанып кюледи, ой-ой. – Эй-хей, энди анга къалай барайым, къайын атама кёрюнмеген заманымда?

1. 
   Ахматов И.Х. Къарачай-малкъар тилни синтаксиси. Окъуу пособие. Нальчик, 2011.
   
2. 
   Ахматов И.Х. Карачаево-балкарский язык. Конспект лекций. Нальчик: КБГУ, 2011.
   
3. 
   Зайнуллин М.В. О сущности и границах модальности. – Уфа, 2000.
   
4. 
   Кетенчиев М.Б. Структурно-семантическая организация простого предложения в карачаево-балкарском языке. М.: Поматур, 2010.
   
5. 
   Теория функциональной грамматики. Темпоральность. Модальность. Л.: Наука, 1990.
   

1. 
   Ономастика сёзлюклени къаллай тюрлюлери боладыла? Ала къалай къураладыла?
   
2. 
   Къарачай-малкъар ономастикагъа жораланнган къаллай илму ишле бардыла? Аланы кимле жазгъандыла?
   
3. 
   Къарачай-малкъар ономастиканы бусагъатдагъы болуму.
   

Гогуйлары, Бапына, Малкъар череги, Бойнакъ, Чегем сууу, сурахай, Схауат, Ургъуюкъ, Жылгъы, Суу анасы, Гидала, Акъ жулдуз, Боюнсала, Аппа аяз, Ахшам жулдуз, Голлу, Сарайгъанла, къыртчыгъа, Бажиган, От Тейри, Кёкбий, Къобан, биттиркоч, Сары тюз, Химикки, Аскербий, Таубий, Бештамакъ, Муштар.