Казакбай Абдышев Ыр дүйнө

Арасынан жакшыларын иргеймин.

Аралашып жүрбөгөндүк, себептен

Анча сенин таржымалың билбеймин.

Адамдардын бардыгына бирдеймин.

Кулкуму чоң, алдым –жуттум шумпайды,

Куп келтире таластыкча тилдеймин.

Ушактарга кулагымды түрбөймүн.

Жалпы элдин мүлкүнө кол салганга,

Жаалдана катуу айтып сүйлөймүн.

Туура келди, Койсун сенин бактыңа.

Жаман-жуман ушактарга кабылбай,

Жакшы сөздөр калтырып кет артыңа.

Эч убакта майланбайсың бармагың.

Байы дебей, кедей дебей, адилет

Бардыгына тийип жүрсүн жардамың.

Тайманбаган эр көкүрөк элим бар.

Таалайына эл-журтунун жаралган,

Татынакай Койсун аттуу келин бар.

Көңүлүнө түйүп жүргөн адам бар.

Аялзатын ардактаган, сыйлаган,

Абдыш уулу Казакбайдай агаң бар.

Алгачы арип тааныткан,

Агайым болот Кушубак.

Эчен жыл артта калса да,

Эсимден кетпейт ошо убак.
Жаңы эле келген аскерден,

Солдаттык форма кийгени.

Көнүгүү жасап күнүгө,

Тың эле басып жүргөнү.

Айтканы турат эсимде:

«Жакшы окуп, сулуу жазгыла»--

Агайдын ушул айтканы,

Жат болуп калды сезимде.
«Жакшы оку» деген эки сөз,

Өмүрү ойдон кетпеген.

Онунчуну бүткөнчө,

Бааларды алдым «беш» деген.

Кыңырылбай активдүү,

Кызматын өтөп өкмөткө.

Катырылган айбанат,

Музейин ачты мектепке.

Ачыгын айтып сүйлөдү.

Айылдын кызы сепкилдүү,

Акинай болду сүйгөнү.

Он балалуу болушту.

Алар да жашайт бактылуу,

Ар кими таап конушту.

Жасаган жок куйтулук.

Башка бир арам жол менен,

Байлыкка батпай туйтунуп.

Торко болсун турпагаң.

Үлгүлүү сенин жашооңдон,

Үлгү алсын артта урпагаң.

Тагдырга жазылбаса жандап келбейт.

Катуу башты дубалга урган менен,

Каалагандай адамга мансап келбейт.

Жигитке баасын берген калкы болот.

Ээлеп турган кызматын так аткарса,

Элине ал жигиттин баркы болот.

Башты сайып ажалдан тартынбаган.

Бакылдап таластыкча койгон менен,

Башкалардын көңүлүн калтырбаган».

Бул ырды жазганымда элүүдө элең,

Калыбыңдан жазылбай келатасың.

Мухаммед¹ жашап өткөн жашка келип,

Буйруган тамагыңды жеп атасың.
Түз бараткан жолуңдан бурулбадың,

Түк дагы жаман ишке урунбадың.

Жакшы иштеп, тапшырманы так аткарып,

Жан үрөп мансаптыкка жулунбадың.

Базарбай, көз кырыңды салып жүрчү.

Аяк шилтеп калганда сексен жашка,

Баякеңди сүрөөнгө алып жүрчү!

Саясатта күчү жок,

Тиштешерге тиши жок.

Мансабың менен иши жок.

Жаза берген китебин,

Жакыптай азыр киши жок.

Мергенчинин баласы.

Жазуусун жазып жатса да,

Тоо-ташта жүрөт санаасы.

Шыйрагынан кармагын.

Жете албасаң артынан,

Сая түшүп албагын.

Шорубузду катырып,

Кожожаш болуп калбагын.

Жасап алган дарысы.

Татып койсо ошодон,

Күркүрөп жаш жигиттей,

«Күчкө» кирет карысы.
Карылык баса баштаса,

Кайрылып ага турарбыз.

Дарманды күчкө келтирген,

«Дарысынан» сурарбыз.

Өмүрүн курулушка бүтүн берди.

Кыргыздарга окшобой кыйшактаган,

Кынаптап кыш койгонго дитин берди.

Анын жок курулуштан билбегени.

Акырындап мууздап кебез менен,

Алдында иштегенди тилдебеди.

Жүрөсүң жаш жигиттей жеңил басып.

Алаамат басса дагы жердин жүзүн,

Аскар сен койбойсуң го де бир шашып.

Бардыгын жай сөз менен баш ийдирип.

Илгиртпей турмуш сырын чечип келдиң,

Ишиңде дайым болуп зор ийгилик.

Таланттын деми сууйт карыган сайын.

Жармачтанып калышкан кайыр сурап,

Жазуучу, акындардын билсең жайын.

Жарың Суусар ырдаса бала күндөн,

Кем эмес, ашса балким ашып түшмөк,

Булбул үн казак кызы Бүбүгүлдөн.

Аяшым шыңгыр күмүш үнү менен.

Тамылжып жатып алып угат элем,

Тажабастан күнү да, түнү менен.

Ишиң жүрбөй калганда капа болду.

Сереп салып акырын карап көрсөк,

Сен үчүн сүттөй аппак таза болду.

Бекемдеп ден соолукту чыңагыла.

Бир кылым аша турган чекке чейин,

Биргелешкен өмүрдү улагыла.

Кудагый жакшы киши эле.

Тууганга да, душманга,

Мүнөзү жумшак түз эле.

Берешен колу бар эле.

Кор болуп калган адамга,

Боорун тарткан жан эле.

Артындагы балдары.

Ар кимисин колдоп жүрсүн,

А кишинин арбагы.

Топурагы май болсун.

Керимкулдун урпактары,

Кедей болбой бай болсун.

Жалаң бешке институтту бүтсөң да,

Жакшы турмуш үмүт менен күтсөң да,

Жарым курсак өтүп келди өмүрүң,

Жанталаша жан алекет түшсөң да.
Жарыбаган айлык алып жашадың,

Жаалданган аялыңдан тажадың.

Тамталаңдап канча аракет кылсаң да,

Тамак толо кайнабады казаның.

Ой, оңбогур, акча деги кайдасың?

Бир тууганың Шамиль иниң экөөң,

Биргелешип көрдүң аары пайдасын.

Омскиге алып барып саттыңар.

Адегенде баатырсынып жүрдүңөр,

Акча менен ачылгансып бактыңар.

Акылыңа акыл кошуп бербеди.

Аялың да ишин таштап, үйүңдө

Арак ичүү болду жалгыз эрмеги.

Арагына чынжыр менен байланды.

Ашык ичип, аз убакыт ичинде,

Ажал келип, аялыңдан жанды алды.

Жалгыз балаң түбү менен жок болду.

Кызың тийип, алкоголик жигитке,

Бирди төрөп, ошо менен токтолду.

Алып коюп, Шри Чинмой батасын.

Аялың жок, арак ичпей, эт жебей,

Жалгыздыкта жыргап жашап жатасың.

Баштагыдай ачытпайсың мээңди,

Калың элдин кажылдаган чуусуна.

Жазда, жайда, күздө жана кышында,

Чөмүлөсүң Аламүдүн суусуна…

Манас неге Талас жерин тандаган?-

Аскар тоолор тегерете чеп болуп,

Ажайып бир жер экенин аңдаган.

Жай келгенде тескей жагын жайлаган.

Төрлөрүнө тулаң чөптүү, арча жыт,

Төрт түлүктүү малы батпай жайнаган.

Кыргыз эли турган жардын кырында,

Кадик акыл даанышмандар кеңешип,

Качырбаган таластыктын бирин да.

Нечен-нечен эрлер чыккан Таластан.

Канжыгага байлап коюп баштарын,

Эл-жеринин эркиндигин талашкан.

Башканы кой, айтып өтсөм Чыңгызды.

Чыңгыз ага төрөлбөсө Таластан,

Башка дүйнө билет беле кыргызды?

Талас жерин байкоо салып карасаң,

Бешигиндей алп мүчөлүү адамдын.

Батыш жагы казак чектеш Маймагы,

Тууган жери Оморбайдай жарандын.

Акыл кепке кулагыңды түргөнсүң.

Айткандарын көңүлүңө сиңирип,

Турмуш сырын тереңдетип билгенсиң.

Аны, Омоке, бала кезден түшүндүң.

Даба болуп,оорулууга, кеселге,

Дарыгерлик окуу жайын бүтүрдүң.

Түшүнбөпмүн сага окшогон инимди.

Акыйкат деп аянбастан кармашып,

Анык көк жал экендигиң билинди.

Жай баракат баскан, жүрүм-туруму.

Көп өнөрдүн кармап жүргөн тизгинин,

Мен да болом Таласымдын кулуну.

Кырк жаштагы жигит сындуу турушуң.

Бир кылымдык тоюңдагы шарапка,

Малынса дейм менин дагы мурутум.

Ар түркүн болот адамдар.

Тоогун ыраа көрбөгөн,

Толуп жатат сараңдар.

Ал эми,

Атына заты жарашкан,

Асылбек аттуу агам бар.

Ай болуп толук көрүнгөн,

Асыке, сенин,

Айбек аттуу балаң бар.

Асыкемдин айылы.

Кызыл тору, нур жүздүү,

Шербет анын зайыбы.

Сегиз бала төрөгөн,

Шербеттин жалгыз «айыбы».

Тамак-ашка толтура,

Дасторкон дайым жайылуу.

Чалдыккан эле Асылбек.

Ойлогонбуз койот деп,

Ошондо эле башын жеп.

Асыкем жашап жатыры,

Сексен жаштын ашын жеп.

Ондогон жылдар мынакей,

Ооруган жок «башым» деп.

Айтылып жүрөт мындай кеп:

Жакшы адамды кудайым,

Оору-дарт берип сындайт дейт.

Ажалга каршы бек турган,

Адамдарды сыйлайт дейт.

Анан,

Арылтып илдет-дартынан,

Очокто отуң өчүрбөй,

Түтүнүңдү булаткын.

Өзүңө ченеп берилген,

Өмүр жолун уланткын.

Кызыктуу сөздөр төгө бер,

Кычуусу кансын кулактын.

Шербет менен даамын дат,

Бир кылым деген курактын.



25.04.2011

ОРОЗАЛИЕВ КЛАРА МУСАЕВНАГА
Пайдасы жараткандын ушу болду,

Башыбызга бак-таалай кушу конду.

Кенже уулум Сардарымдын келинчеги,

Светлана сиңдиңдин кызы болду.

Кынтык жок басып өткөн кадамыңда.

Кезикпей калыптырмын тагдыр буйруп,

Керилген жапжаш курак баралыңда.

Жакшы аялдар жүрөсүң санагында.

Каласың түбөлүккө тарых болуп,

Казакбайдын ыр жазган барагында.

Клара Мусаевна, колуң кенен,

Үйүңдүн бөлмөлөрү сонун, кенен.

Көл жээгинде салынган там-ташыңдан,

Биз барганда жатканга орун белен.

Ар күнү чүйгүмдөлгөн тамак берип,

Аялыма көрсөтпөй арак берип.

Көп кырдуу чыгармага киришемин,

Көңүлүмдүн жыртыгын жамап келип.

Казанга казы-чучук эттен салып.

Казакеңдин көңүлүн көтөрөсүң,

Каадалуу өткөн-кеткен кептен салып.

Көпкөлөң таластыкча сүйлөнгөнмүн.

Көп барып көл тарапка, кайындарга,

Көп турмуш кайрыктарын үйрөнгөнмүн.

Кээде мен арак ичип, “жинди” болуп.

Кыбырап кылым тете жашка жетип,

Кыздарга жүрө бергин үлгү болуп.

Жетимдик турмуш башталды.

Бирде тойсо курсагы,

Бирде болсо ач калды.

Биздин Карой айылга.

Башпааналап эжесин,

Балтабай барчу жайында.

Таанышып алдык бат эле.

Кусалык жок дилинде,

Көңүлү куунак шат эле.

Жыңайлак жолду ал басты.

Туруп калбай мөгдүрөп,

Турмуш менен кармашты.

Шаардан келип кут тапты.

Сары-Өзөн кең Чүйдөн,

Сайра аттуу кыз тапты.

Жакшы кызга үйлөндүң.

Жаалданбай жөнү жок,

Жапакеч болуп сүйлөндүң.

Кенен болду колуңар.

Түркүнүн кийип кийимдин,

Бүтүн болду жонуңар.

Көргөн дагы арманда,

Көрбөгөн да арманда.

Шашылчу элек баарыбыз,

Силердин үйгө барганга.
Түркүн-түркүн тамакты,

Даторконго жайнатты.

Силердин үйдөн жегемин,

Сипсвежий каймакты.

Казандын ичи толтура,

Казы, чучук кайнатты.

“Камбаркандан” күү чалдым.

Комуз менен домбурага,

Кошулуп коңур үн салдым.

Домбурасын сайраттым.

Курмангазы күүчүнүн,

“Сары-Аркасын” айдаттым.

Жадымда турат дагы эле,

Жаркыраган элесиң.

Казакбай байкең сагынды,

Качан кайтып келесиң?

Индиялык ырлардан,

Качан ырдап бересиң?

Беш ооз ырым арнадым.

Атыңды угам алыстан,

Бирок,

Учурашып кетмекке,

Жалал-Абад тарапка,

Атайылап баргамын.

Барбайган балбан колуңду,

Келген эле кармагым.

Бирок анте албадым.

Тоскоол болду мунума,

Түркияга кетип калганың.
Ушак-айың кеп уктум,

Укканда да көп уктум.

Осмон уулу Бекмамат,

Орой жигит деп уктум.

Жакпай калган элине,

Жарамсыз жигит деп уктум.

Кары, жетим-жесирге,

Карамсыз жигит деп уктум.

Өзгөнүн сөзүн укпаган,

Өзүмчүл жигит деп уктум.

Адилби, адил эмеспи,

Айтканын гана жасаган,

Өкүм жигит деп уктум.

Чык татырбай элине,

Зыкым жигит деп уктум.

Жек-жаат, урук-тууганга,

Жакын жигит деп уктум.

Анан дагы кызыгы,

Анча-мынча ыр жазган,

Акын жигит деп уктум...

Чукулап ой да казышты.

Кезиттерге жазышты.

Келтирип туруп басышты.

Ошолорго ишенип,

Болбогон неме экен деп,

Менин да ичим ачышты.

Ошонун баары калп экен,

Ортого салсак калысты.

Элиңе жагат экенсиң,

Эл депутат кылышып

Өздөрү шайлап алышты.

Токтогул менен Жоомарттын,

Сыйлапсың бийик арбагын.

Дүңгүрөткөн той берип,

Алардын,

Асаба туусун кармадың.

Өсүп-өнөр жигиттер,

Ошентип,

Анан дагы айтарым,

Ысырап кылып, эби жок,

Берешен-бейпил элиңди,

Бечара кылып албагын.
Айта турган сөзүм бар,

Акыл салып аңдагын.

Жайсыз жигит өңдөнүп,

Жаман ишке барбагын.

Эрдемсип кетпей жөнү жок,

Элиңдин ойло ал-жайын.

Аралаш жүрүп калк менен,

Ак эмгегиң арнагын.

Арамдыкты ойлобой,

Адилдиктен танбагын.

Өлүү болсо бир чуңкур,

Тирүү болсо бир дөңдө–

Чоролордон тандагын.

Май төгүлүп карындан,

Майланып турсун бармагың.

Маарап козу-улагы,

Малы өссүн чарбанын.

«Кыргыз болуп калдың» деп,

Дунгандар тилдейт балдарын.

Жетиги болуп дыйкандын,

Жер тилип, соко кармагын.

Жегенге витамини көп,

Жемишке толсун чарбагың.

Жарым кылым дагы да,

Жаныңда жүрсүн алганың.

Кыргыздын наамын көтөргөн,

Кыраан чыксын балдарың.
Салкындап оттоп жайылган,

Малы менен төр жакшы.

Каркылдап көркүн чыгарган,

Каз-өрдөктүү көл жакшы.

Экиден козу ээрчиткен,

Эгиздеп тууган төл жакшы.

Кыйналбай казып алганга,

Кыртышта жаткан кен жакшы.

Каттаганга кышкысын,

Кар жатпаган бел жакшы.

Паралап дүйнө жыйбаган,

Башчысы менен эл жакшы.

Белиңди чечпей иштесең,

Бекмамат иним сен жакшы.

Жакшыны мактап ырдаган,

«Жаман» акын мен жакшы.

Жайынча дагы басармын.

Бут койорго жери жок,

Бурч-бурчу толсун базардын.

Боркулдап кайнап козу эти,

Буусу чыксын казандын.

Токчулуктун дастанын,

Толуктап дагы жазармын.

– Чылпактан чыккан кимиң бар?

Башкасын айтпай турайын,

Залкая баскан кебелбей,

Зарылбек деген иним бар.
«Беш» менен онду аяктап,

Политехти бүтүрдү.

Инженерлик кесиптин,

Ийне-жибин түшүндү.

Шарипага үйлөндү.

Бул экөө билишпейт,

Кошомат кылып жүргөндү.

Аракты таштап жашында.

Жүзү жарык отурат,

Бүлөсүнүн кашында.

Бузуку канча адам бар.

Зарылбек менен Шарипа,

Ыйманы таза адамдар.

Зарылбекти таштайлы.

Эмики сөздү олуя,

Отунчудан баштайлы.

«Отунчу» деген атында.

Отунду үйүп салчу экен,

Суу тумшук болбой катынга.

Өгүзгө аны сүйрөткөн.

Жашоонун татаал сырларын,

Жалпы элине үйрөткөн.

Көп буюм жасап темирден.

Эгинди унга айланткан,

Жүргүзгөн экен тегирмен.

Зарылбектин атасы.

Айтканын угуп Абдыштын,

Ызатбекке баш кошкон,

Сууратай болот апасы.
Аман бол, иним, аман бол,

Аман болсун алганың.

Аман болсун балдарың.

Амандык болсо болгону,

Аласың таап калганын.
24.04.2011
ӨМҮРАЛИЕВ АРСЕНГЕ

(50 жашта)
Айылда бир агабыз,

Артынан түшүп мал багат.

Экинчиси дан багат.

Эмгеги менен нан табат.

Колунан иш келбеген,

Арсен ага өңдөнүп,

Артист болуп жан багат.
Арсен өзү башка адам,

Арамын ичке катпаган.

Башына келген пикирин,

Барс-барс айтып таштаган.

Акыйкат, чындык деп жүрүп,

Айрымдарга жакпаган.

Эмне ишиң бар башкада,

Көбүрөөк сени көрөлү,

Экран менен сахнадан.

Тилегибиз мамындай,

Тийбесин кырсык кымындай.

Орто жашка келдим деп,

От түбүндө жылынбай.

Чыйрак болгун өзүңө,

Чыңалган комуз кылындай.
Өрүк комуз белегим,

Өзүң чертип, ыр ырдай.

Баскан жолуң түз кетсин,

Башка жакка бурулбай.

Өнүп чыгат ташка сепкен үрөнү.

Антип айтып жатканымдын себеби,

Алтын анын жерди казган күрөгү.

Алма багың чарбагыңда сайылып.

Асмандагы чачыраган жылдыздай,

Адыр, түздө малың жүрөт жайылып.

Чаалыкпайсың чапкан аттай алыска.

Эч бир тынбай, эрте туруп, кеч жатып,

Эмгегиңден мөөрөй алдың жарышта.

Аман жүрсүн артыңдагы балдарың.

Аша чаппай, акыл менен иш кылып,

Арта берсин акчаң дагы, малдарың.

Ырчылардын ырыскысы элден дейт,

Ырчылары ырга кошуп мактаса,

Баба дыйкан байлыгынан берген дейт.

Эшик аттап, үйүңө да кирермин.

Турдубегим, Алла Таалам буйруса,

Туура тарткан тулпарыңды минермин.

Майдаланбай бараандуусуң, ирисиң.

Таалайына кыргыз элдин жаралган,

Таза жүргөн жигиттердин бирисиң.

Пайгамбардын атын алып жүрөсүң.

Түз жүргөнүң, ыймандуулук, тазалык,

Түбөлүккө жүрөгүңө түнөсүн.

Акыйкаттын үрөндөрүн себесиң.

Бирде оңго, бирде солдо мант бербей,

Бир калыпта кызмат өтөп келесиң.

Адамдагы эң жогорку касиет.

Ага окшогон касиеттүү адамга,

Аалам ээси Алла-Таалам баш ийет.

Адистигибиз автоунаа инженер.

Акылы бар ар-намыстуу жигиттер,

Акырындап өзүңө окшоп иргелээр.

Аныкталып айыптуу деп табылды.

Чоңдук кылып, уулуңа жан тартпай,

Сот чечими менен күнөө тагылды.

«Аман жүр» деп-ак пейилден тилегим.

Акысы деп арнап жазган ырыма,

Тартуулаган аргымагың минемин.

«Кыргыздын жаман сарысы».

Жалындуу жазган ырларын,

Жакшы көрөт баарысы.

Жаттап ырдап жүрүшөт,

Жашы дагы, карысы.

Күлкү аралаш ырлары—

Көңүлдөрдүн дарысы.

Башка ишти таштасак.

Алтымыш жылдык тоюңду,

Азыр эле баштасак.

Айланайын эл-журттан,

Алыстап андан качпасак.

Суутуп, таң ашырып,

«Сур жоргону» таптасак.

Кошулуп алып экөөбүз,

Бир тууган Талас элинин,

Эшик-төрүн аттасак.
Алтымыш деген куракка,

Эки жолу чыкпайсың.

Каруу кетип муундан,

Карылыкка ыктайсың.

Келин-кыз келбей оюңа,

Кемпириң менен уктайсың.

Жүрө бербей талаалап.

Күч-кубат бар кезинде,

Жүрөлү элди аралап.

Шайыр эли Таластын,

Китебиң эмес өзүңдү,

Бир көргөнгө канагат.
Кезекти анан мага бер,

Көңүлдөргө түр салам.

Комузда ойноп күү чалам.

Домбурага кошулуп,

Коңур добуш үн салам.
Арбын эле ырларды,

Аялдарга арнадым.

Аларды жазган жагынан,

Байдыке, сенден калбадым…

Ушуну менен токтоюн,

Элибизге барганда,

Улантайын калганын.
«Жаман Сары» баласын,

Күтүп жатат Таласың…

Таластын болот кулуну.

Жаралгандан анда жок,

Мансапка болгон жулунуу.

Жетим балдар үйүндө.

Жаркылдап ачык кабагың,

Жамандык жок түбүңдө.

Фрунзеге баргансың.

Электрик жагынан,

Инженерлик билимди,

Политехтен алгансың.
Жетимге кудай көз салат,

Жетим жүрүп жетилдиң.

Кызматтардын ар түркүн,

Тепкичине секирдиң.

Мээримдүү жанып көздөрүң.

Тамылжытат укканды,

Тамаша кошкон сөздөрүң.

Жамандык албай көңүлгө.

Ыр-чыры жок жашай бер,

Ыраазы болуп өмүргө.

Бир кадам ашык баспайсың.

Аялыңды сатсаң да,

Ашык байлык таппайсың.

Анча-мынча сараң бол.

Төлөгөн ырдын акысын,

Төлөгөн иним аман бол.