Казакбай Абдышев Ыр дүйнө

Бир топтордон улуусуң.

А бирок жапжаш жигиттей,

Азыркы турган турушуң.

Арзыбаган кайгы дейт.

Жанын кыйнап бекерге,

Жамандар гана кайгы жейт.

Ушак айтпайт, урушпайт.

Канчалык кыйын кезеңде,

Кабагы түшүп тырышпайт.

Эстетет жапжаш баланы.

Асмандын түбү түшсө да,

Аскардын ачык кабагы.

Укпадым айткан ушагын.

Байкаган жокмун анан да,

Башкага жайган тузагын.

Көрсөткөн мурда бычагын.

Жамандык түшсө башыңа,

Кең жайып тосот кучагын.

Аскарбек үнүн көтөрбөйт.

Капа кылып алам деп,

Катуураак да жөтөлбөйт.

Эркектик күчүң кайтпасын.

Абышка болуп калды деп,

Аялдар азыр айтпасын.

Кылымга жашың созулсун.

Кезинде биздин Аске,

Кыдыр чал болуп отурсун.

Өңү өчпөй, эске түшөт бала чак.

Окуганбыз айылдагы мектепте,

Ошолорду бирден терип санасак.

Бул кыз эле чокчоң-чокчоң урушкан.

Жини келген Абдылдасы, башкасы,

«Жинди улак» деп аны шылдың кылышкан.

Онду бүтүп, балдар чилдей тараган.

Ошо бойдон мен да кеттим талаалап,

Окуу окуп, орун таптым калаадан.

Бардыгынын элестери эсимде.

Бирок билбейм классташтар дайынын,

Баратышат кайсы турмуш көчүндө?

Кокустуктан конок болуп калгамын.

Коштоп ырдап, курбум Ырыс үйүндө,

Комуз, домбура күүлөрүнөн чалгамын.

Арбып күндө багып жаткан малдары.

Чилдесинде кыштын дагы, жайдын да,

Чиркиндердин бир тынбайт ко жандары.

Ага минип Казакбайың каргымак.

Атка минип сен да жүрсөң жанымда,

Абдыкайым үйдө калса «жалдырап».

Эмгегиңдин көрө бергин убайын.

Ырыска окшош берекелүү пендеге,

Ырыскысын жашырбасын Кудайым!

Жамандыкты көңүлүңө түйбөгөн.

Жакшыга да, жаманга да тең карап,

Жай баракат үн көтөрбөй сүйлөгөн.

Кулагына ушак-айың илбеген.

Кудай берген ырыскыны жем кылып,

Кузгундардын шайкасына кирбеген.

Баасы бийик Асель аттуу нур кызың,

Бардыгы тең тукумуңду улантып,

Балдар менен байып жатат кыргызым.

Жалгыз сенсиң эси-көөнү, дартында.

Жашын төгүп, эстеп коюп өзүңдү,

Жашай берет жалгыздыктын шартында.

Оюң таза, дин жолунда түз элең.

О дүйнөнүн бейишинин төрүнөн,

Орун таап алганыңа ишенем.

Өзүнчө бир бөтөнчө адам эле.

Качан болсо калыстык сөзүн айтып,

Калдайып эл-журтуна караан эле.

Медетке жубай болуп Саада келди.

Үрпөйүшүп жүдөмүш олтурушчу,

Бул үйгө бир башкача каада келди.

Келин болгон милдетин төлөп берди.

Жеңил болуп Саадаттын төрөттөрү,

Жети уул, төрт кызды төрөп берди.

Эдүүдөн аша берип, жерге кетти.

Медеттен калган балдар аман-эсен,

Мынакей, бардыгы тең эрге жетти.

Эмне үчүн о дүйнөгө шашып кетти?

Ал эми неберелер санын алсак,

Эбак эле отуздан ашып кетти.

Калган жашын балдарга бөлүп берсин.

Сенден калган тукумдун бардыгына,

Токсон, жүзгө барганда өлүм келсин.

Бириң жакын, бириңер алыссыңар.

Өз аялын баш коштуруп таятаңарга,

Шишбашовдор Абдышка карызсыңар¹.

Ажал келип эртелеп,

Ата-энең жерге жашырган.

Аргасыз турмуш айынан,

Айылдан кеттиң жашыңдан.
Аккан суудай билинбей,

Арадан жылдар саналып.

Аңгыча артта калыптыр,

Алтымыш деген аралык.

Тандадың жолун турмуштун.

Акыры жүрүп белгилүү,

Акыны болдуң кыргыздын.

Өткөндүн айтсам кабарын.

Балдарынан болосуң,

Баласагын бабанын.

Эл-журтуңа келип жүр.

Сагынып калган калкыңа,

Саламыңды берип жүр.

Турмуштун жакшы-жаманын.

Тууганың гана кайрылат,

Турганда кетип амалың.

Элеман уулу Турдубек.

Эринбей чийип каламды,

Элиңе бергин ырды көп.

Таласта өткөн таланттардын арбагы.

Алтымыш кил али Сүкөм жетелек,

Ала-Тоодой ырларынын салмагы.

Ага бир топ убактысын коротту.

Жалпы журтка жарк деп жүзү ачылды,

Жазып чыгып Мөөр менен Болотту.

Мезгил өтүп, таланттуулар иргелет.

Сүрөөнү жок, алга чыккан суурулуп,

Сүкөмө окшош чоң акындар бир келет.

Сүрөт тартам, комуз чертем, ыр жазып...

Өзүм табам, өзүм түзөйм катамды,

Өзүң жазган ырлар менен сырдашып.

Алып жүргөн ак мамыкка бөпөлөп.

Анын дагы жаштык кези ыраактап,

Акырындап жашы барат төтөлөп.

Акыйкатты бийик туткан жарансың,

Андайларга кудай узак жаш берет.

Сүкө, өзүң кудай сүйгөн адамсың,

Өзүңө окшоп ыр жазганга баш берет.

Өмүр бою колдон түшпөй каламың,

Өр таянып, сен да жеттиң токсонго.

Биз да ичербиз сексен жаштын тамагын,

Бир кылымдык мааракеңди тоскондо.

Айгүл деген татына ысым койдук.

Ойлогон тилегибиз кабыл болуп,

Марал сындуу татына кыздуу болдук.

Айгүлүм, эң биринчи соолук болсун.

Гүл болуп, жыпар жытың буруксуган,

Толгон айдай өмүрүң толук болсун.

Балдарынан төрөлсө неберелер.

Күтөлү, эгер Кудай буйруп калса,

Биз да күткөн ошондой мезгил келер.

«Атына жараша заты» деген.

Мен буга ишенемин терең.

Ошондуктан Шайырбүбү карындашыма,

Төмөнкүдөй бааны берем:

Шайыр жүрсүн деп тилек кылып ата-энеси,

Шайырбүбү деп кызына ат бериптир.

Алардын ошол тилеги ак келиптир.

Шайырбүбүнүн маңдайы жарык аял экен,

Эки көзү Чолпондой жанар экен.

Эркектердин сезимине отту жагар экен.

Эгерде башыңа мүшкүл түшүп кала турган болсо,

Эч буйдалбай, жардам берүүгө даяр экен.
2. ПЛОТНИКОВА ИРИНАГА

(деректирдин орун басары)
«Айчүрөктүн» алтын апасы Петр кызы Ирина,

Адам жоктур ал эжебиз жакпаган.

Иш дегенде ичкен ашын таштаган.

Бир жерге олтуруп жаны жай таппаган.

Бир жылда 365 күн болсо,

360ын ар кайсы өлкөлөрдүн эшигин аттаган.

Ошончо күн аялсыз жашаган,

Күйөөсү Иван Петровичке таң калам.

Анан күйөөсүн да сагынбай жүргөн,

Ирина эжебиз да кандай адам?

Ошентсе да алардын эки небереси бар,

Орустун «богатырлары»—Иван жана Роман.

Акын агайына ой да бир жаккан кыз.

Аны биз, кыргыздар келин кылып алсак,

Ак чач, кара чач балдарды тапмакпыз.

Бирок өзүнө окшогон бойлуу кыргыз жигитин,

Табалбай бир топ кыйналып жатмакпыз.

Иш дегенде тыпырап жанын берет.

Соодага дал ушундай адамдар керек.

Анын соодасынын жүрүшүндө шегим жок.

А мен болсо анын жайнаган жүзүн

Карап эле тура бергим келет.

Анын себебин эмне менен түшүндүрүш керек?—

Акындын жүрөгүнө чок салган да демек.

Ар кайсы улуттардан турган.

Өзү куурчактай болуп туруп,

Ошончо кызды кантип «тууган?»

Ошентип күйөө балдарыбыз көбөйө берсин.

Мейли орус, мейли кыргыз, мейли дунган.

Эркектин кийимин издемиш болуп,

Эми мен да кезек-кезек келип турсам.

Анан жалаң эле кыздарыңдын камын көрбөй,

Акын агаңа да азыраак көңүл бурсаң.

Ошол себептен өзүн кыргыз кызымын дейт.

Бирок кыргыз тилин билбейт.

Ага өткөн мезгил күнөлүү.

Валентинанын өзүнө доомат коюуга болбойт.

Мага окшогон бир кыргыз менен көңүлдөш болсо,

Биздин тилди бат эле үйрөтүп коймок.
7. АЛМАНБЕТОВА РАИСАГА

(комплекс башчысы)
Ачык маңдай аймончок келин экен,

Жүзүнөн нур төгүлүп, көздөрүндө от жанган.

Аялсаак жигиттердин жүрөгүнө чок салган.

Алдыңда иштеген кыздар сага окшоп,

Ар дайым жүздөрүн турсун күлкү коштоп.

Көп жашайт көңүлү куунак адамдар,

Кыздар болуп ырдагыла, бийлегиле,

Кайгы-капа дегенди билбегиле.

Жыйырма эки кызы бар.

Экөөсү өз курсагынан чыккан.

Жыйырмасы өзү менен иштешип,

Анын айтканын өз энесиндей уккан.

Каалай турганым, Рашила карындашым,

Кайнене болдум деген сөзүңдү уксам.

Тоюңа чакыра бер, бара берем,

Кыздарың болсо күйөөгө чыккан.
9. ЗАМЗИНА АЛМАГА

(улуу сатуучу)

Алманын улуту казак экен,

Өңү келишип, устуканы таза экен.

Марал сындуу керилип басат экен.

Эркектердин бүт кийимин сатат экен.

Каалаганыңды таап берүүгө шашат экен.

Комузга күүнү чалып, домбура тартам.

Чай берип, жээниңди сыйлайсыңбы,

Үй-бүлөңө концерт коюп барсам.

Анткени ыр жандуу дейт уул-кызың,

Ыр ырдап, күүлөр чертип черин жазсам.

Мындай сулууну биринчи көрүшүм.

Ичимден купуя кызганып койдум,

Башканы кой, өз күйөөсүнүн аны өбүшүн.

Кездеме алыш үчүн болбосо да,

Кезек-кезек келип турармын,

Люданын дидарын көрүү үчүн.
11. ШАРШЕНОВА РОЗАГА

(секция башчысы)
Розага жалаң миллионерлер барат экен,

Каалаган буюмдарын алат экен.

Ал эми мага окшогон жарды акын,

Беш-он сомуна эмне буюм табат экен?

Акынга анын товарларынын кереги жок,

Анын жаркыраган кабагы жагат экен.

Розанын бир гана күлкүсү үчүн,

«Миллионду» кайдан да болсо табат элем.

Жаштыктын ырахатына тойгонсуңар.

Жигиттердин жүрөгүнө чок салып койгонсуңар.

Азыр болсо ак чач, көк чач басып башыңарды,

Ар бириң «бабушка» деген атка конгонсуңар.
Антсе да акырын басып, «Айчүрөккө» келип тургула,

Акылыңарды жаштарга берип тургула.

Ал эми азыркы иштеп жатышкан жаштарга айтарым,

Аларга көңүл бөлүп, өң-түсүн көрүп тургула.

Бир кызыңды келин кылып алганбыз.

Кучакташып, сагынышып көрүшкөн,

Кудай кошкон куда болуп калганбыз.

Түркүн-түркүн чарбаларды башкардың.

Өзгөлөр деп, тууганым деп, элим деп,

Өзүң болсо бир учурлар ач калдың.

Күч-кубатты бүткөн бойго баткырдың.

Не бир күчтүү балбан менен кармашып,

Нечендерин «лопаткага» жаткырдың.

Ак аткардың мыйзамдарды жазылган.

Кек сактабай келатасың түз жолдо,

Кечирсең да да жамандыктар башыңдан.

Ачык дайым келгендерге эшигиң.

Кудагыйым экөөңөр терметип,

Келесиңер неберелер бешигин.

Эми деле далай ажаат ачасың.

Карылыкка анча-мынча оосоң да,

Карылардын камын көрүп жатасың.

Кадимкиңдей ачык-айрым шар болгун.

Күйүп турган очогуңдун жанында,

Кудагыйым экөөңөр бар болгун!

Баарыбыз тең аман жашап келебиз.

Элүү жашка минтип чыгып олтурат,

Эң улуубуз—Замирадай эжебиз.

Эли үчүн далай ишке жарады.

Башын кошуп, Орозондой жездеме,

Төрөп берди алты эркек баланы.

Сексен менен токсондон да өтүңүз.

Бир да жолу сасык тумоо тийбестен,

Бир кылымдын сересине жетиңиз.

«Дос айрылат, сөөк болсо кайрылат”.

Досуң качат бакыт тайса башыңдан,

Куда-сөөк өчкөн отуң жандырат.

Кучакташып бир жайытка конушат.

Эки тарап урматтаса бир-бирин,

Эки жаштын бирге баскан жолу узак.

Бири түндүк, бири түштүк элибиз.

«Түндүк, түштүк» деп бөлүшөт макоолор,

Тоо-аскалуу алакандай жерибиз.

Канткен менен жүрөк учу тыз этти.

Ананайын кызым, эске ала жүр,

Атаң, апаң мекендеген Бишкекти.

Кадыр-барктуу инсандары замандын.

Көптөн бери сырдакана билемин,

Көңүлдөрүн оорутпаган адамдын.

Эми сенин башка адамдар жакының.

Жаңы атаңды, жаңы апаңды сыйлагын,

Жай сүйлөгүн, кадам ташта акырын.

Башкаларга боор тарта күйө бил,

«Башка түшсө байтал жорго болот» дейт,

Барган жердин шарты менен жүрө бил.

Эки бала алсын алар энчисин.

Эң башкысы Камил куда, Зияда,

Экөөңдү неберелер ээрчисин!

Берипсиң жерге атаңды.

Көз жашың кургай электе,

Көөмпсүң көргө апаңды.

Балалыкты билбепсиң.

Эне жок жылуу сөз айткан,

Эркеликти билбепсиң.

Этегин анын кармапсың.

Өз ата менен энени,

Өзгөлөр кантип алмашсын.

Айта берсем түгөнбөйт,

Ал кездеги турмушуң.

Жеңелерге кор кылган,

Жетимдик деген курусун.

Деген сөз бар кыргызда.

Калети жок айтылган,

Сөздүн чыны бул нуска.

Бир чарбаны башкарып.

Сыпайы жигит зыңкыйган,

Сыйлашат сени жаш-кары.

Бүркөлөт экен кабагың.

Санаачыл адам аз жашайт,

Ойлоно жүргүн а жагын.

Өлүм сага кеч келет.

Өмүрүн сага калтырып,

Ата-энең өлгөн эртелеп.

Үч «А» деген акмак бар.

Тирүү жүрүп өлүмдү,

Ошолордон тапмак бар.

Аны жеген жакса жейт.

Алкымына батса жейт.

Дал ушудан сак болгун,

Акчасы менен курусун,

Ачка жүргүн ак болгун.

Башыңдан намыс качканы.

Акчаны сүйлөп каласың,

Унутуп коюп башканы.

Азгырып сени чакырган.

Кылт этип андан алган соң,

Кемпирди кыз деп качырган.

Бөтөлкө менен дос болсоң,

Бөксөрөт андан акылың.

Ажыратпай каласың,

Алысың ким, жакының.

Душмандан жаман көрүнөт,

Койнуңда жаткан катының.

Алдырып койбо аларга.

Ээрчип кетсең аларды,

Эч кимиң калбайт карарга.

Үңкүйүп басып каласың,

Үйүң жок кайда барарга.

Өмүке,

Балдарың турсун жаныңда.

Жаман жигит өңдөнүп,

Жаман ишке малынба.

Алыс менен жакынды.

Өлкөбүз эли бүт билсин,

Өмүрбек деген атыңды.

Он жылдан кийин көрөлү,

Эмгектен чыккан баатырды.

Эсиңе анан ала жүр,

Эртеңки болор акынды.

Убакыт билбейт тынымды.

Убайын көрүп турмуштун,

Узаттың жарым кылымды.

Улгайып калдым дебестен,

Уланткын билген «ырыңды».

Бирге туруп, бир жүрдүк.

Кайгырсак бирге кайгырып,

Катыкырып күлсөк бир күлдүк.

«Кудай аткыр» дедирбей,

Кудая шүгүр тим жүрдүк.

Ээ-жаа бербей бийледиң.

Ээн баш болуп алардын,

Эч бирине тийбедиң.

Өзүбек кызы Нинохон,

Өзүңдүн болду сүйгөнүң.

Аткардың адал кызматын.

Чыгарып эстен койбодуң,

Чыныгы достук урматын.

Жамандар толуп жүрбөйбү.

Жанына байлап бир катын.

Кызматыңа дос болот.

Ашыңды кошо ичип-жеп,

Арагыңа мас болот.

Андайлардын койнунда,

Абайла, котур таш болот.

Кызматыңдан кеткен соң,

Кылчайбай кайра кас болот.

Баалап жүр мындан ары да.

Эңкейген чал бол, а бирок

Эркектик жактан карыба.

Элүү жыл Ниноң бир жүрсүн,

Эрмегиң болуп жаныңда.

Жыттатып койгон Динара.

Магдыратып энени,

Уктатып койгон Динара.

Төрөткөн ошо Динара.

Айыктырып үйүнө,

Жөнөткөн ошо Динара.

Алып турган Динара.

Кан басымын калыпка,

Салып турган Динара.

Айыгып турсун колуңдан.

Кылымга жашың созулсун,

Кырсыктар чыкпай жолуңдан.

Айымдар менен сырдашкан.

Жездең болом таластык,

Жетимиш деген кырды ашкан.

Төрөп жаткан энелер.

Ымыркайды бешикке,

Бөлөп жаткан энелер.

Араңжан балдар төрөлүп.

Аларың жатат өзүнчө,

Аппаратка “бөлөнүп”.

Саласың эне колуна.

Кудуңдап жөнөйт аларың,

Кучактап алып бооруна.

Жаштарга тийсин өрнөгүң.

Жашоонун улуу жолунда,

Жамандык такыр көрбөгүн.

Тамаша кошуп сүйлөнгөн,

Таластык байкең боломун,

Көлдүк кызга үйлөнгөн.

Чочогун кескен жатабыз.

Биздики да кесилген,

Бирок биз азыр атабыз.

Сага окшоп бирок, көрсөтпөй,

Сандыкка салып катабыз,

Бизге окшоп сен да ата бол,

Мына ушул берген батабыз.

Чочогуң турсун чорбоюп,

Керилген жигит болгондо,

Келиндер турсун кол коюп.

Кыска болду өмүрү,

Миристем уулу Ашымдын.

Алтымышка жетпестен,

Көр топуракка жашынды.
2011-жыл
МОЛДОКЕРИМ АГАБЫЗГА

(60 жашта)
Көп бир тууган экенбиз,

Көргө кетти жартысы.

Ичер суусу бар экен,

Калыптыр тирүү алтысы.

Молдокерим агабыз.

Көтөрүп бизди өстүргөн,

Көп карызбыз сага биз.

Атабызды жоктотпой,

Аябай бизге бел болдуң.

Жакырчылык турганда,

Нан таап берген сен болдуң.

Ардактадың, сыйладың.

Талаалап кетпей бизге окшоп,

Там-ташын, жерин кыйбадың.

Көп кыйналып иштедиң.

Оор турмуш айынан,

Оозуңа жаның тиштедиң.

Өз жаным дебей биз дедиң.

Жазып бүтө албаспыз,

Жакшылыктын тизмегин.

Мээримиңе жылынып.

Анан жөнөп кетебиз,

Арт жакты көздөй бурулуп.

Айтылат бүгүн калың кеп.

Агабыз мына олтурат,

Алтымыштын нанын жеп.

Аман болсун жеңебиз.

Аман болуп биз дагы,

Артыңдан кошо келебиз.

Кыз, уулду: Стелла, Азисти таптыңар.

Ал экөөнөн үч небере жаралып,

Андан ары уланууда бактыңар.

Ачык болсун төрт кыбыла тарабың.

Илгери үмүт—он жыл өтүп арадан,

Ичсек дейбиз «Алтын тойдун» арагын.