Kıpçak Askerî Muhafızlığı

Karluklardan faydalandığını söylemek mümkündür
51
. Nitekim devlette görev alan 
memurlar arasında önemli mevkilere yükselen Türklerle ilgili bilgiler, Ögel (2002) 
ve T’ang Ch’i’de (1970) bulunmaktadır.
Yukarıda Subutay’ın biyografisinde değinildiği üzere daha çok erken zamanda 
Kıpçak komutanlarından yararlanma yoluna gidilmişti. Zaman içerisinde Kıpçak 
asker ve komutanları, önemli hâle gelecek ve belli bir sistem dâhilinde Kıpçak 
birlikleri kurulacaktır. 
1261-64 arasında Kıpçak komutan ve askerlerin çeşitli yerlerde garnizon 
kurdukları ve onlara imparator tarafından çeşitli ihsanlarda bulunulduğu görülür 
(YT, 1370:70, 71, 88, 90, 95, 97, 99, 100).
1284’te sistemleştirme çalışmaları başlar. Bu tarihte 2000 kişilik bir birlik 
oluşturmak üzere Kıpçak ve Kanglılardan gönüllüler toplanır (YT, 1370:266). 
Nihayet 1286’da Kıpçak Muhafızlığı kurulur ve bununla ilgili bir bürokrasi 
oluşturulur (YT, 1370:288). Yukarıda Balduça adlı bir Kıpçak’ın sarayda önemli 
bir mevkiye kadar yükseldiğine, imparatora her yıl kımız sunduğuna değinilmişti. 
Balduça’nın oğlu Tutkak, Kıpçak Muhafızlığının ilk Muhafızbaşı olur. O zamana 
kadar emri altında olan subayları ve akrabalarını bu muhafızlığın kadrolarına 
getirmesine izin verilir. Onun 1296’daki ölümüyle yerine oğlu Çongur geçer (YT, 
1370:3133-3136).
Kıpçak Muhafızlığındaki asker sayısı zamanla artınca 1322 yılında Sol ve Sağ 
Kıpçak Muhafızlığı olmak üzere ikiye ayrılır. Sağ Kıpçak Muhafızlığında yaklaşık 
20.000 asker vardır. Bunların 18.000’i binerli gruplar hâlinde Çin’in 18 yerinde 
mevzilenmiştir. Sol Kıpçak Muhafızlığında ise yaklaşık 12.000 asker bulunur ve 
bunun 10.000’i yine binerli gruplar hâlinde 10 yerde mevzilenir. Bu birime bağlı 
bin asker ise şehir muhafızı olarak görev yapar. Her iki kolda da birer askerî çiftlik 
vardır ve diğer askerler buradadır (YT, 1370:2176).
1328’de Hassa Ordusu Muhafızbaşılığı kurulur ve Sol Kıpçak Muhafızlığından 
9.000 asker buraya aktarılır. Ayrıca yine bir askerî çiftlik oluşturulur (YT, 
1370:2177). Kıpçakların dışında Karluklar için de Tümenbaşılık seviyesinde bir 
birlik kurulduğu görülür (YT, 1370:2177). 
Böylece Kıpçaklar için en seçme birliklerin Hassa Ordusunda olduğu üçlü bir 
yapı meydana gelmiştir. Hassa Ordusu Muhafızbaşılığı ile Sağ ve Sol Kıpçak 
Muhafızlığının her birine bağlı askerî çiftliklere de değinmek faydalı olacaktır. İki
Kıpçak askerî çiftliği aslında binbaşılık düzeyinde daha 1287’de, yani Kıpçak 
Muhafızlığı oluşturulduğunun ertesi yılı kurulmuştu. 1329’a gelindiğinde ise bu 
askerî çiftliklerin sayısının bürokrasideki gelişmeye paralel olarak üçe çıktığı 
görülür. Bunlar her ne kadar binbaşılık düzeyinde ise de burada bulunan askerlerin 
sayısı bini bulmaz. Hassa Ordusuna bağlı askerî çiftlik yaklaşık 1600 hektar 
genişliğindedir ve burada 800 asker bulunur. Sağ Kıpçak Muhafızlığına bağlı 
askerî çiftliğin genişliği ise yaklaşık 1200 hektar civarındadır ve burada 437 asker 
bulunur. Sol Kıpçak Muhafızlığının askerî çiftliğinde bulunan 705 askere ise 
yaklaşık 750 hektarlık arazi ayrılmıştır. Bu askerî çiftliklerin hepsi başkentlik 
yapan Pekin civarında bulunmaktadır (YT, 1370:2561). 
51
Çin’de Kıpçaklardan kurulan askerî birliklerin diğer Türk soylu askerlere göre daha ön plana çıktığı anlaşılmaktadır. Yüen 
Tarihi’nde Kıpçak Muhafızlığına sık sık vurgu yapılması bunu gösterir. Çin’deki memuriyetleri tarihî bir süreç içerisinde 
inceleyen Hucker da (1995:61, 66) ordudaki güçler arasında özellikle Kıpçakları vurgulamaktadır. 

Kıpçak Muhafızlıklarında bulunan askerlere bakıldığında daha kuruluş 
aşamasında Kanglıların da toplanmasından anlaşıldığına göre Muhafızlık sadece 
Kıpçaklardan oluşmuyordu. Burada Kıpçaklar belki de büyük çoğunluğu ve 
yönetici makamları elinde tutuyordu. Ancak burada diğer boylardan da asker ve 
memurların bulunduğu görülmektedir. Kanglılardan Yesudar bunlardan biridir (YT, 
1370:298, 304). 1291’de ise Kubilay, Kıpçak Muhafızlığı Kayıt Memurlarının 
sayısını bir tane arttırdı ve bu yeni Kayıt Memurluğu için Çinlileri kullandı. 
Kaynak, bunun başka örneği olmadığını söylemektedir (YT, 1370:298, 346). Bu 
sözü, genel olarak devletin üst düzey makamlarında hiç Çinli kullanılmadığı 
şeklinde yorumlamak mümkündür.
Merkezdeki Kıpçak Muhafızlıkları ve Hassa Ordusu dışındaki ordularda da 
Kıpçak asker ve komutanlarını görmek mümkündür. Pekin civarındaki ve Çin 
Seddi üzerindeki geçitlerde aralarında Kıpçakların da bulunduğu güvenilir 
boylardan oluşturulan ordular devriye gezmekteydi. 1311 yılına gelindiğinde bu 
devriyeler Kıpçak ve As komutanların emrinde 43 yerde mevzilenmişti ve asker 
sayısı da 3.693 idi (YT, 1370:2162). Askerlerden 3.000’i Kıpçak ve As’lar ile 
Sibirya ve Türkistan’daki diğer boylardan oluşmaktaydı; kalan 693 asker ise 
Çinliydi. Nihayet 1312’de Hassa Orduları Taktik Savunma Komiserliği kurularak 
bu devriyeler için de bir bürokrasi oluşturuldu (YT, 1370:2528). Diğer yandan, 
1330 yılında Doğu Yolu Moğol Askerî Kumandanlığı, Doğu Yolu Kıpçak 
Tümenbaşılığına çevrilmiştir (YT, 1370:298, 759). 
Kıpçak Muhafızlığındaki veya diğer birliklerdeki Kıpçak askerler, bulundukları 
bölgelere aileleri ile birlikte yerleşmişlerdir ve asker sayısına bağlı olarak bazıları 
zamanla askerlikten ayrılıp sivil hayata geçmiştir. Nitekim Tutkak, emri altına 
verilen Kıpçakların sayısının gereğinden fazla olduğunu belirterek bir kısmını 
sarayın izniyle sivil hayata geçirmiştir (YT, 1370:3168). 1328’de Kıpçak ve As’lara 
görevleri dolayısıyla düzenli olarak aynî maaş bağlandı (YT, 1370:723). Ayrıca 
zaman zaman aynî veya malî taltifler verilirdi. 1318 ve 1323 yıllarında Kıpçak 
Muhafızlarına bu tip taltiflerin verildiği görülmektedir (YT, 1370:585, 631). Bazen 
de Kıpçak ailelerinin yerleştiği bölgelerde kıtlık olur, bunun üzerine kendilerine 
hazineden yardım yapılırdı. Bu tip yardım kayıtlarına 1302 yılında ve 1330-32 
arasında rastlanmaktadır (YT, 1370:452, 758, 793, 813). 1330-32 arası üç yıl 
boyunca kıtlık dolayısıyla yardım yapıldığına bakılırsa bu yıllar ciddi bir kuraklık 
devresine denk gelmiştir.
Görüldüğü gibi Kıpçak Muhafızlığı, Çin’deki Moğol devletinde üst düzey bir 
makama işaret etmektedir. Bunların içinden seçilen birlikler, başlangıçtan beri 
başkent ve çevresini korumakla yükümlüydü. 1328’de ise bunlardan muhtemelen 
en seçmeleri alınarak doğrudan imparatoru korumakla görevli Hassa Ordusu 
oluşturuldu. Bu Kıpçaklar, aileleri ile birlikte çeşitli bölgelere yerleşti ve bir kısmı 
sivil hayata geçti.

жүктеу/скачать 4.03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: