Yrd. Doç. Dr. Mehmet KILDIROĞLU

olduğunu ileri sürer (6, 154). M.Ö. 336 yılına ait Gürcü kroniğinde Buntürki ve 
Kıpçaklar birlikte zikredilirler (9,33). Aynı devirde Pliny Kıpçakların bölgede 
yaşadıklarına dair bilgi vermektedir. Makedonyalı İskender’in zamanına ait 
bilgilerde de Derbent Kuman Geçidi olarak kaydedilmiştir. Gene bu dönemde 
Merv’in kuzeyinde bulunan Kafkas Dağlarında Kuman adlı bir halkın yaşadığı 
zikredilmiştir (22, 359-373). Bu bilgilerden başka o dönemde Kuman ve 
Kıpçaklarla ilgili kayıt yoktur. Kısacası Kıpçakların IX. asırdan önceki durumları 
ile ilgili bilgiler tartışmalıdır, bu konuda net bir bilgi şu ana kadar elde 
edilememiştir. Onlarla ilgili bir başka bilinmez ise Kıpçak/Kuman meselesidir. 
Kıpçaklar son zamanlara kadar Kumanlarla aynı halk olarak sanılıyordu. Değerli 
Hocamız Prof. Dr. Kumekov’un çalışmalarıyla Kuman ve Kıpçak etnik gruplarının 
ayrı olduğunu öğrenmiş olduk (22, 62-75; 4,39-55). Ayrıca onları başka milletler 
dış görünüşlerine göre kendi dillerindeki sözlerle tanımlamışlardır. Mesela: Ruslar 
Polovets, Bizanslılar Koman/Kuman, Almanlar Walven, Ermeniler Khardes, Arap 
ve Farslar Kıfçak, Hıfçak gibi. Bizim bildirimizin konusu ise Anadolu’ya gelen 
Kıpçaklar veya Anadolu’da onlara ait izlerdir.
Anadolu’ya hem Kuman hem de Kıpçak boy ve oymakları gelmişlerdir. Ancak 
onların boy ve oymaklarının hangisine ait olduğunu ayırt etmek son derece güçtür. 
O dönemin kaynakları onları hem Kuman olarak hem de Kıpçak olarak tasvir 
ediyorlar. Kuman ve Kıpçakların bugünkü Anadolu topraklarına geliş güzergâhı 
Gürcistan, Balkanlar üzerinden Kıpçakların ise Mısır ve İran üzerindendir. 
Kumanlar Gürcistan’a Kafkasya üzerinden gelmiştir. 1118 yılında 45.000 ailelik 
bir Kuman kitlesinin Gürcü Kralının hizmetine girdiği ve 1118–1124 yılları 
arasında Kuman Hanı Atrak zamanında Ardahan, Göle, Oltu, Tortum, Şavşat, 
Ardanuç, Yusufeli bölgelerine yerleştikleri bilinmektedir. Kumanların Gürcülerle 
kurdukları akrabalık ilişkileri Gürcistan başta olmak üzere Azerbaycan, 
Ermenistan, Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz’deki siyasi yapıyı değiştirmiştir 
(28,120). Bölgeye Kıpçak göçü sonraki zamanlarda da devam etmiştir. Gürcistan, 
Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz’e ikinci büyük göç Kuman başbuğu Sevinç’in 
idaresinde yapılmıştır. Latinlerin Bizans’ı işgal ettiği dönemde Kumanların büyük 
bir kitlesi aileleriyle birlikte Trabzon civarında askeri bakımdan önemli yerlere 
yerleştiler. Bu göç hareketi yerleştirme politikası Anadolu’nun batı taraflarına 
kadar yayıldı. Mesela, Bafra bölgesindeki Kumanos ve civar köyler Kumanlar 
tarafından kurulmuştur. Kuman göçü Batı Karadeniz’de bulunan Kastamonu ilinin 
ilçesi Tosya ve çevresine kadar yayılmıştır. Bugün Tosya’da Ciğe adlı bir köyle 
Cığa soyadını taşıyan bir aile bulunmaktadır. Bu Ciğe ve Cığa’nın Kuman 
boylarından birisi olduğu sanılmaktadır (7,36, 143-144). Bunlardan anlaşılıyor ki 
Kumanlar Artvin’den Kastamonu’ya kadar Karadeniz bölgesinin önemli bir 
kısmına ve az sayıda olmak üzere İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Ege 
bölgesine yerleşmişlerdir. Anadolu’nun değişik yerlerinde Kuman adlı kasaba ve 
köyler vardır. Mesela: Diyarbakır Silvan’da Goman(Kuman) köyü, Tunceli’nin 
Mazgirt ilçesinin Koman/Kuman köyü, Siirt’in Garzan ilçesinde Comanı/Kuman 
köyü, Ordu’nun Ulubey ilçesinde Kumanlar köyü, Bartın Merkez İlçede, Kayseri 
Pınarbaşında, Osmaniye Bahçe’de, Sivaz Yıldızeli gibi yerleşim birimleri ve 
Kahraman Maraş’ın Göksun ilçesi yakınındaki Koman Dağı Kuman adını 
taşımaktadır. Sivas’ın Hafik, Doğanşar İlçelerinde ve Hakkarinin Sıvın kasabasının 

da birer Kıpçak adlı köyü bulunmaktadır. Malatya’nın Pötürge İlçesinin bir 
köyünün adı da Kimek’tir (25, 237, 242, 376). Ayrıca Trabzon ve çevresinde 
değerli araştırmacı Mehmet Bilgin’in tespit ettiği Kumanlarla ilgili şu yer adları 
bulunmaktadır: Aşağı Kumanit (şimdi Aşağıçavuşlu/Sürmene), Yukarı Kumanit 
(şimdi Yukarıçavuşlu/Sürmene), Kumanit (şimdi Kumludere/Of) (7, 172, 187; 
1,130), Kumanondoz Mahallesi(12,375)/Yaylası (Tonya Kalınçam köyü güney 
doğusunda), Komana Deresi (Vakfıkebir’in doğusunda), Komandere Vamenli 
(şimdi Ortaköy/Vakfıkebir), Komandere Raşî (şimdi Rıdvanlı/Vakfıkebir), 
Komandere Kadahor (şimdi Akköy/Vakfıkebir), Komandere Habel (şimdi 
Açıkalan/Vakfıkebir), Kumanovacık Yaylası (Espiye), Kumanyurdu Yaylası 
(Tirebolu), Koman Deresi/Alucra Koman Tepesi ve Koman Köyü(12, 374). 
Kıpçakların adı da Anadolu’da birçok yerleşim yerinde yaşatılmaktadır: Adana, 
Aksaray, Akşehir, Ankara, Aydın, Sivrihisar, Yozgat, Çankırı (Kıvçak), Çorum, 
Bursa, Afyon, Karaman, Kadirli, Kalecik (Kıvcak) Kayseri, Kırşehir, Konya, 
Kütahya, Maraş, Manisa, Sivas, Tekirdağ illerinde Kıpçak adı yer adı olarak 
muhafaza edilmiştir.
Kastamonu ve çevresinde çok sayıda Kıpçak boy ve kişi adına 
rastlanmaktadır: 
Tay 
Boga, 
Aday, 
Alperi 
(Elböri), 
Bugay/Buğay, 
Bucuray/Bucuru/Bucura, Bulağu, Bolağu, Bolaçu, Canbay, Çoray, Derenay, 
Dolay, Munay, Manay, Somay, Somatay, Semetey, Daday/Tatay, İt-oğlu, Kapaklı,
Oraklu, Taraklı, Kara-berk, Kay-apa, Kıpçak/Kıfçak, Köçet/Küçet/Göçet, Mamu, 
Mama, Saru Boğa, Taman, Targılca ve Targıllu, Taysı, Uran/Oran/Ören(33, 106-
115).
Yukarıda zikredilen Kay-apa adı Rus yıllıklarında Kayaepiçi biçiminde yer 
almaktadır. Kayapa adı Edirne bölgesinde de yer adı olarak tespit edilmiştir. Saru 
Boga ismi de Kıpçak çevresinde yoğun olarak kullanılmaktadır. Saru, Kırgız 
boyları arasında yer almaktadır. Aynı zamanda Isık-Göl’ün kuzeyinde bir yerleşim 
biriminin adı Saru’dur. Saru veya Sarı Kıpçakların diğer bir adıdır. Çünkü Mervezi 
ve Gerdizi’nin eserlerinde bu ad Şarı biçiminde geçmiştir.
Kimekler ve Kıpçaklar alanında değerli çalışmaları olan Hocamız Sayın 
Prof. Dr. Bolat Kumekov onların boyları hakkında Arap ve Fars kaynaklarında yer 
alan bilgileri ortaya çıkarmıştır (21). Bu boylardan özellikle Batı Deşt-i Kıpçak 
boylarının izlerini Anadolu coğrafyasında görmek mümkündür. 
Bunlardan Curtan (Çorton, Krg./ Şortan, Kazak./ Djurtan Arb./ Çortan) boyu 
Altay Türklerinden başlayarak Kazak, Kırgız, Başkurt, Macar(2,11-20, 133-142)
66
halklarının içinde de yer almakla birlikte Gürcistan üzerinden Anadolu’ya kadar 
gelmiştir. Bugün bile bu boya mensup kişiler Gürcistan’da bulunmaktalar. 
Gürcistan’da kalan Çortanlar Hristiyanlık dininde kalmışlar, Anadolu topraklarına 
geçenler ise Müslüman olmuşlardır. Bunlardan bir grubun da mübadele yıllarında 
Yunanistan’a göç ettikleri bilinmektedir. Çortan/Çoron/Cordon boy adı 
Anadolu’da bazı yer adlarında da muhafaza edilmiştir. Erzurum’un en eski 
mahallelerinden birisinin adı Çortan’dır. Artvin’in Arhavi ilçesinde Cordan köyü, 
66
Macarlar içinde Tuna-Tisza (Tisa) arasında yerleşmiş olan Csertán(Çertán) boyu vardır.( “A kunok eredete”, 
Halasi Téka 18, Adatok Kiskunhalas történetéhez, Szerkesztette: Szakál Aurél, Kiskunhalas 1996: 11-20, Emine 
Yılmaz, “Kumanların Kökeni” (Çeviri), Bir, Türk Dünyası İncelemeleri 9-10, Prof. Dr. Kemal Eraslan Armağanı, 
İstanbul 1998: 133-142.

Cordan Yaylaları, Cordan deresi Çaykara Dağönü köyü Cordanlı Mahallesi, 
Gümüşhane Yağmurdere Bucağı Güngören Köyü Cordan tarlalarının(7, 173) 
isimleri Cordan boyunun izlerini taşır. Cordan boyunun sözü edilen yerlere sahip 
olduğunu veya buralarda yaşadıklarını gösterir. Tapu Tahrir Defterlerinde 
Yusufeli-Demirkent (Erkinis) Bucağında Osmanlı fethi öncesi Cortan/Yortan 
Beğ’e ait mülklerden söz edilmekte ve bunların Tımar sahiplerine gelir olarak 
verildiği kaydedilmektedir(7,143). Batı Karadeniz’de Çortan/Cordan boyu Yortan 
biçiminde Kastamonu ve çevresinde boy ve yer adı olarak da bulunmaktadır 
(33,202)
67
. 
Trabzon ve Rize çevresinde Gürcistan Kumanlarının lideri olan ve Tamara 
zamanında Genelkurmay başkanlığı yapmış olan Kubasar’ın boyunun yaşadıkları 
yerlerle onlara ait mülk isimleri de mevcuttur. Kubasar Beyin torunları İkizdere’ye 
bağlı Cimil başta olmak üzere Pazar, Çamlıhemşin, Rize ve Sürmene’nin Cimilit 
köyünde yaşayanlar ve Osmanlı döneminde de tımar ve nüfuz sahibi oldukları 
bilinen Kumbasaroğullarıdır. Ayrıca Gümüşhane’nin Yağmurdere kasabasına bağlı 
Buğalı veya Boğalı köyünde bulunan Kubasar Tepesi de bu sülalenin bıraktığı 
yadigârlardandır. Bugün de Kubasar ailesi Kumbasar olarak bilinmekte ve 
bölgenin köklü ailelerinden biridir. Sürmenenin Yağmurlu / Cimilit köyünde bir 
mahallenin adı da Kumbasar Mahallesidir. Bu mahallenin sakinleri 2-3 yüzyıl önce 
İkizdere ilçesine bağlı Cimil köyünden gelmişlerdir (7, 163,173). 
Kongur veya Konguroğlu boyu da Kumanların Doğu, Batı Kuman ve 
Kıpçakları içinde çok yaygın olarak bulunmaktadır. Kongur’a Altaylarda 
Kazaklarda, Kırgızlarda, Özbek ve Türkmenler içinde rastlanmaktadır. Kongur 
etnik adı yer adı olarak da oldukça geniş bir coğrafyada yayılmıştır. Kongur ya da 

жүктеу/скачать 4.03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: