Кіріспе Әдебиетке шолу
Ассоциативті симбиозды қалыптастыру
жүктеу/скачать 272.02 Kb.
|
| 2.5 Ассоциативті симбиозды қалыптастыру
Ассоциативті симбиоздартабиғатта кең таралған. Табиғатта заттардың айналымы оларға негізделген. Ассоциативті қатынастарға метабиоз, мутуализм, синергизм және комменсализм жатады. Метабиоз-бұл симбиоздың бір түрі, онда кейбір микроорганизмдердің басқалардың өмірлік белсенділігі есебінен дәйекті дамуы үшін жағдайлар жасалады. Мысалы, құрамында қант бар субстраттардың (жеміс-жидек шырындары, зақымдалған жемістер, жидектер) бүлінуі, оларда алдымен ашытқы пайда болып, қантты алкогольге айналдырады, содан кейін алкогольді сірке қышқылына тотықтыратын сірке қышқылы бактериялары және соңында сірке қышқылын Н2О және СО2-ге тотықтыратын мицелиалды саңырауқұлақтар. Метабиоз-ассоциативті қатынастардың ең көп таралған түрі. Мутуализм-бұл өзара тиімділікке негізделген бірлесіп өмір сүру, мысалы, табиғатта аэробты және анаэробты бактериялардың бірлесіп өмір сүруі. Оттегі сіңіретін аэробтар анаэробтарға қажетті қалпына келтіру жағдайларын жасайды. Синергизм-бірге өсіру кезінде микроорганизмдердің физиологиялық функцияларын күшейту. Сүт қышқылы ашытқысында айран үшін ашытқы мен сүт қышқылы бактериялары қолданылады. Ашытқылармен синтезделген дәрумендер қосымша өсу факторларына өте қажет сүт қышқылы бактерияларының дамуын ынталандырады, ал сүт қышқылы ашытқылардың дамуына қолайлы рН мәндерін жасайды. Комменсализм-бұл бір-бірінің есебінен өмір сүріп, оған зиян келтірместен өмір сүрудің бір түрі. Комменсалдардың мысалы-адам денесінің қалыпты микрофлорасының бактериялары. Симбиоздың антагонистік формалары Бұл антагонизм, антибиоз, паразитизм және жыртқыштық құбылыстарында көрінетін симбиотикалық қатынастар тобы. Антагонизм-бұл организмдердің бірі екіншісінің дамуын негізінен өмірлік маңызды өнімдер арқылы басатын немесе тоқтататын қарым-қатынас түрі. Антагонистік микробтардың мысалы-сүт қышқылы және шірік бактериялар. Сүт қышқылын шығаратын сүт қышқылы бактериялары қышқыл реакциясын тудырады, шірік бактериялардың дамуына жол бермейді. Олардың арасындағы антагонизм құбылысы, мысалы, қырыққабатты ашыту кезінде қолданылады. Антибиоз микроорганизмдердің бір түрінің қоршаған ортаға басқалардың өмірлік белсенділігін тежейтін нақты заттарды - антибиотиктерді шығару қабілетімен байланысты. Ол бірқатар микроорганизмдерге қатысты кең спектрге ие немесе олардың біреуіне селективті әсер етеді. Антибиотиктерді өндірушілер мицелиалды саңырауқұлақтар (мысалы, пеницилл, аспергилл), бактериялар (грамицидин өндірушілері) көбінесе актиномицеттер (стрептомицин өндірушілері) және көбінесе актиномицеттер (стрептомицин, Окситетрациклин, биомицин, тетрациклин және т.б.) болуы мүмкін. Антибиотиктер тиімді дәрі ретінде қолданылады. Антибиотиктер сонымен қатар жас жануарларға, құстарға және т.б. Жемге қоспалар ретінде дәрілік емес мақсаттарда қолданылады. Паразитизм-бұл өзара қарым-қатынастың бір түрі, онда симбиондардың біріне бірге өмір сүру пайда әкеледі, ал екіншісіне зиян келтіреді. Мысал ретінде адамның, жануарлар мен өсімдіктердің, фагтардың жұқпалы ауруларының қоздырғышы болып табылатын патогендер мен вирустар жатады. Бактериофагтар ірімшік пен маргарин өндірісінде, актинофагтар антибиотиктер өндірісінде байқалады, бұл микроорганизмдердің құнды дақылдарының жоғалуына әкеледі. Жыртқыштық-бұл жасушадан тыс паразитизм. Жыртқыш бактериялар жылжымалы колонияны құрайды-басқа түрлердің үлкен бактериялық жасушаларын ұстап алатын тор, олар лизиске ұшырайды (жойылады) және олар колония ішінде қолданады, ал қалдықтар шығарылады. Жыртқыш бактериялар көбінесе су қоймаларының тұнбаларында өмір сүреді. Антропогендік факторлар Экологиялық факторлардың бұл түрі адамның экономикалық белсенділігінің салдары болып табылады, оның барысында қоршаған ортаның ластануы орын алады. Ластанудың негізгі көздері атмосфераға газ тәрізді заттардың барлық түрлері, өндірістік және коммуналдық-тұрмыстық қалдықтардың, мұнай өнімдерінің, минералды тұздардың су ортасына түсуі; ландшафттарды қоқыспен және қатты қалдықтармен ластау, пестицидтерді кеңінен қолдану; иондаушы сәулелену деңгейінің жоғарылауы; атмосферада және гидросферада жылудың жинақталуы болып табылады. Қоршаған ортаға және оның тұрғындарына, соның ішінде микроорганизмдерге теріс әсер ететін негізгі антропогендік факторлардың бірі-химиялық ластану. Қоршаған ортаға көптеген химиялық заттар, соның ішінде табиғи емес қосылыстар шығарылады. Табиғи емес органикалық қосылыстармен қоршаған ортаны ластайтын ең көп таралған заттардың қатарына қазіргі заманғы жуғыш заттардың (кір жуғыш ұнтақтардың) негізі болып табылатын беттік-белсенді заттар (беттік-белсенді заттар); синтетикалық Полимерлі материалдар (пластмассалар, полиэтилен, синтетикалық талшық) және т. б. жатады. Бұл қосылыстардың көпшілігі табиғи түрде ыдырамайды немесе ішінара ыдырамайды. Басқалары өте баяу(стронцийдің радиоактивті изотопында ыдырау кезеңі шамамен 200 жыл). Жыл сайын ондаған миллион тонна түрлі синтетикалық материалдар шығарылады, ауылшаруашылық жерлерінің топырағына көптеген минералды тыңайтқыштар мен пестицидтер (өсімдіктерді ауру зиянкестерінен және арамшөптерден қорғауға арналған химиялық заттар) енгізіледі. Радиоактивті және органикалық қосылыстардың ыдырамаған қалдықтары сыртқы ортаның әртүрлі объектілерінде жиналады. Олардың тамақ өнімдеріне және олармен бірге адам ағзасына түсу қаупі бар. Қазір атмосфераға жыл сайын жүздеген миллион тонна азот және күкірт оксидтері, көміртегі диоксиді, қатты және сұйық тоқтатылған бөлшектер (аэрозольдер), миллиондаған тонна газ тәрізді органикалық заттар шығарылады. Атмосфераның ластануы жаһандық сипатқа ие болады, бұл климаттың өзгеруіне, жер бетіне қатты ультрафиолет сәулесінің түсуіне және адамдар арасындағы аурулардың көбеюіне әкелуі мүмкін. Топырақтың антропогендік ластануы өнеркәсіптің, құрылыстың, қала шаруашылығының және ауыл шаруашылығы өндірісінің қатты және сұйық қалдықтарымен байланысты. Су тұрмыстық және өнеркәсіптік қалдықтармен ластанудың ең үлкен қаупіне ұшырайды. Атмосфераға шығарылатын немесе топыраққа түрлендірілген немесе өзгермеген түрде енгізілетін ластанулар су объектілеріне түседі. Жауын-шашынның түсуіне байланысты және көктемгі су тасқыны кезінде жер үсті ағынымен ластаушы заттар суға түседі. Табиғи сулардың ластануы су ресурстарын өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығында, энергетикада, шаруашылық-тұрмыстық қажеттіліктерге, мелиоративтік қайта құруларға және т. б. пайдаланумен де байланысты. Өнеркәсіптік сарқынды сулар-бұл әртүрлі қоспалармен ластанған кәсіпорындардың пайдаланылған сулары, сондай-ақ температурасы жоғары жылу электр станцияларының сулары (судың термиялық ластануы). Олар су қоймаларының биоценоздарына улы әсер етеді, өйткені құрамында ауыр металдар (металлургия және химия өнеркәсібінің ағындары) бар, сонымен қатар микроорганизмдердің, соның ішінде патогендердің (тамақ, былғары, целлюлоза өнеркәсібінің ағындары) жаппай дамуына ықпал етеді. Антропогендік ластанумен күресудің жолдары мен жолдары әртүрлі. Олардың ішінде тазарту құрылыстарын салу, Шаң-газ ұстайтын сүзгіштерді орнату, қалдықсыз және қалдығы аз технологияларды жасау, қалдықтарды микроорганизмдердің көмегімен кәдеге жарату, суды пайдаланудың тұйық циклдарын қолдану, ауыл шаруашылығы және орман өсімдіктерінің зиянкестері мен ауруларымен күресудің биологиялық әдістерін қолдану, отынның жаңа түрлерін және энергия көздерін іздеу және т. б. бар. Микроорганизмдер су мен топырақтың бірқатар ластануын биодеградациялауға (жоюға) және детоксикациялауға (залалсыздандыруға) қабілетті. Ашық су қоймаларына түсер алдында кез келген сарқынды су тазартылады. Сарқынды суларды тазарту тазарту құрылыстарында жүзеге асырылады және оларға тазартылған сулар түскеннен кейін су қоймаларын шаруашылық-ауыз су және өнеркәсіптік сумен жабдықтау көздері ретінде, сондай-ақ демалу, балық аулау және т. б. үшін пайдалануға мүмкіндік беретін тазалық дәрежесін қамтамасыз етуі тиіс. Көптеген органикалық заттар бар ағынды суларды тазарту үшін биологиялық тазарту әдістері кеңінен қолданылады. Олар микроорганизмдердің биохимиялық қызметін қолдануға негізделген-олардың құрылымдық және энергетикалық метаболизм процесінде органикалық және минералды заттардың әртүрлі түрлену қабілеті. Егер ағынды суларға белгілі бір улы немесе табиғи емес Органикалық синтетикалық заттар түссе, тазарту қондырғыларының қалыпты жұмысы бұзылуы мүмкін. Ерекше өмір сүру жағдайларына бейімделу қабілетінің арқасында су микроорганизмдері, топырақ тіпті табиғатта бұрын кездеспеген табиғи емес органикалық қосылыстарды пайдаланады. Мұндай қосылыстардың микроорганизмдерімен Детоксикация негізінен оларды тамақтану және энергия алу үшін көміртектің жалғыз көзі ретінде пайдалану арқылы жүреді. Мұндай процесс көп сатылы. Бастапқыда микроорганизмдер әртүрлі ферментативті реакциялар арқылы бастапқы қосылыстарды улы емес аралық немесе соңғы өнімдерге айналдырады, содан кейін олар конструктивті немесе энергия алмасуында қолданылады. Азот, күкірт, фосфор және табиғи емес қосылыстарды құрайтын басқа элементтер құрылымдық алмасуда жиі қолданылады. Суда, топырақта, ағынды суларда, белсенді тұнбада және басқа көздерде деструктивті микроорганизмдерді іздеу, сондай-ақ олардың белсенділігін арттыру жолдары үздіксіз жалғасуда. жүктеу/скачать 272.02 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|