лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу қүқыгынан өмір бойына айыра

290 
Зорлауды жүзеге асырудың тәсілдері заңда (120-бап) атап көрсетілген. Олар: 
1) жәбірленушіге немесе басқа адамдарга күш колдану; 2) немесе оны колданбақшы бо- лып 
коркыту; 3) жәбірленушінің дэрменсіз күйін пайдаланып жыныстык катынас жасау деп тура 
көрсетілген. Күш қолдануға жәбірленушінің карсылығын басу үшін оны ұрып- соғу, жарақаттау, 
баска да тәнін ауыртатын жаракаттар келтіру, қол-аяғын байлау, тұрғын жайға қамап ерекше үстау, 
көмек шақыруға мүмкіндік бермеу әрекеттері жатады. 
Күш қолданбақшы болып қорқытуға кінэлінін жэбірленушіні, оның балаларын не- месе жақын 
туыстарын, өзгеде оган жакын деген адамдарды үрып-соғып, сабайтынын, азаптайтынын немесе 
басқадай зорлык әрекеттерін жасайтынын білдіретін эрекеттері жатады. 
Жәбірленушінің дэрменсіз күйін пайдалануға оның дене бітімі немесе психикалық жай-күйіне 
байланысты (өте жастығына, кемтарлығына, есінің кіресілі-шығасылы бо- луына, баскадай ауыр 
наукастыгы немесе ессіз күйге келуі салдарынан) өзіне карсы істеліп жатқан әрекеттердің сипаты 
мен мәнін түсінбеушіліктен немесе оны түсінгенімен жэбірленушінің оган карсылық көрсетуге 
мастығынан, немесе басқадай негіздер бойын- ша шамасы келмеген жағдайлары жатады. 
Зорлау күрамы болу үшін кінэлі адам заңда көрсетілген тәсілдердің бірін колдана отырып, 
жэбірленушімен физиологиялык жағдайда жыныстық қатынаста болуы қажет. Ягни көрсетілген 
қылмыс жыныстық актіні бастаған уақыттан, яғни кінэлінің өз жыныс мүшесін жәбірлеушінің 
жыныс органына енгізген сэттен бастап аяқталган деп танылады. 
Қолданылып жүрген кылмыс заңы алдау арқылы жыныс катынасын жасаганы үшін 
қылмыстык жауаптылық белгілемейді. Сондықтан да әйелді алдап, ягни оған үйленемін деп сеніміне 
қиянат жасау жолымен жыныс қатынасын жасауда эйелді зорлау кылмысының қүрамы жоқ. 
Ал күш жүмсау арқылы жәбірленушімен жыныс қатынасын жасауға бағытталған, бірақ кінәліге 
байланыссыз себептермен орындалмай қалған касакана эрекет зорлауға оқталу деп саналады. 
Зорлауға окталуды баска кылмыстардан ажыратканда кінэлі жәбірленушімен жы- ныс 
қатынасын оның еркінен тыс жасауды мақсат қылғанын және колданылған күш осы мақсатқа жету 
үшін жүмсалғанын анықтау керек. Бұл жағдайлар анықталмаса, онда кінэлінің әрекетінде зорлауға 
оқталғандық үшін қылмыс қүрамы жоқ. 
Жәбірленушіні жыныс катынасын жасауға көндіруге бағыгталған дәмелену, жалы- ну, сондай-ак 
алдау сиякты эрекеттерді зорлау немесе оған оқталу деп саралауға бол- майды. Накты жағдайларга 
байланысты мүндай іс-әрекеттер егер кінэлінің әрекетінде мэжбүрлеу фактісі орын алса, Қылмыстық 
кодекстің 123-бабымен саралануы мүмкін. Қазакстан Республикасының Жоғарғы Соты 
Пленумының 2007 жылғы 11 мамырдағы осы кылмыс жөніндегі айтылған нормативтік Қаулысында 
әйелді зорлаудан өз еркімен бас тарту мэселесін дүрыс анықтаудың маңызына ерекше токталган. 
Осы Қаулыға сэйкес қылмыс жасауга кіріскен адам зорлауга оқталу кезінде оны акырына дейін 
жеткізуге мүмкіндігі барын біле тұра зорлаудан өз ықтиярымен бас тарта оның эрекеті әйелді зор- 
лаудан өз еркімен бас тарту деп саналады. 
Зорлаудан өз еркімен бас тартуға дейінгі жасалган қоғамга қауіпті эрекегтер (соккыға жығу, 
денеге жарақат салу, киімді жырту жэне т.б.) нақты жағдайларға қарай денеге қасақана жаракат салу, 
касакана мүлікті жою және басқа жауаптылықты белгілейтін Қылмыстык кодекстің баптары 
бойынша сараланады. 
Жыныс катынасын жасауға физиологиялык жағынан қабілеті жоқ адамның жыныстык 
қатынастар жасау әрекеттері нактылы жағдайларга байланысты бүзақылық, корлау неме- се өзгедей 
жауаптылыкты көздейтін Қылмыстык кодекстің баска баптары бойынша сара- лануы мүмкін. 
Мұндай әрекеттер зорлауға окталғандык деп танылмайды. 
Субъективтік жағынан зорлау тек қана тікелей қасақаналықпен жүзеге асырыла- ды. Кінәлі адам 
жәбірленушімен оның еркінен тысқары жағдайда заңда көрсетілген тәсілдерді қолданып жыныс 
катынасын жасайтынын біледі, сезеді және соны жүзеге асыруды тілейді. 

291 
Зорлаудың субъектісі болып 14-ке толган ер адам ғана болады. Әйелдер осы қылмыстың 
ұйымдастырушысы, айдап салушысы немесе көмектесушісі болуы мүмкін. 
Қылмыстық кодекстің 120-бабының 2-тармағында зорлаудың мынадай ауырлататын түрлері 
көзделген: 
1) адамдар тобы, алдын ала сөз байласқан адамдар тобы жасаган зорлау (ҚК-тің 31-бабының 1,2-
тармақтарын караңыз). 
2) өлтіру қатерін төндірумен ұштаскан, сондай-ақ жэбірленушіге немесе баска адамдарға 
қатысты аса қатыгездікпен жасалган зорлау. 
Өлтіремін деп қоркытуға жәбірленушінің өзін, балаларын, жакын туыстарын, басқа да 
жакындарын шын мэнінде өлтіруге бағытталған іс-әрекеттерді жүзеге асыруға негіз боларлық сөздер 
айтуы, қимылдар көрсетулері (мысалы: кару-жарак, жарылатын зат, суык қаруды кезенуі) жатады. 
Жәбірленушіге жэне басқа адамдарға катысты аса қатыгездікпен зорлауда осы қылмыстың 
ауырлататын жеке түрі көрсетілген. Қатыгездіктің түсінігіне Қылмыстық кодекстің 96-бабының 2-
тармағының «д» тармакшасына талдау жасағанда толык тоқталганбыз. 
3) Жәбірленушінің соз ауруын жұқтырып алуына әкеп соққан зорлау. Өзінде соз ау- руы бар 
екенін білетін адам әйел зорлауды жүзеге асырса немесе зорланған жэбірленуші осы аурумен ауырса 
кінэлінің әрекеті осы тармақ бойынша тікелей сараланады. 
4) бірнеше рет жасалған. 
Бірнеше рет зорлау деп аяқталғаны немесе аяқталмағанына, сондай-ақ кінэлінің осы қылмысты 
жүзеге асырудағы атқарған рөліне қарамастан Қылмыстық кодекстің 120-бабын камтитын екі немесе 
одан да көп қылмыстарды істеуін айтамыз. Қылмыстық кодекстің 120-бабының 2-тармағының «г» 
тармақшасы бойынша саралауға істеген қылмысы үшін кінәлінің бұрын сотталғандығы немесе 
сотталмагандығы есепке алын- байды. Бұрын нәпсіқұмарлық сипаттағы зорлау әрекеттерін жасаған 
адамның (121-бап) эйел зорлағаны да (120-бап) осы баптың 2-тармагының «4» тармакшасымен 
саралануға жатады. 
Кінәлі адам шамалы уақыт ішінде бір ниетпен жәбірленушімен бірнеше рет жыныс катынасын 
жасаса, онда оның осы әрекетінде зорлаудың бірнеше мэрте жасалған кұрамы бар. 
Қылмыстық кодекстің 120-бабының 3-тармағында зорлаудың өте ауырлататын мына түрлері 
үшін: 
1) абайсызда жәбірленушінің өлуіне әкеп соктырған; 
2) абайсызда жәбірленушінің денсаулығына ауыр зиян келтіруге, оның АИТВ/ ЖИТС-ны 
жұқтыруына немесе өзге ауыр зардаптарға әкеп соққан; 
3) көрнеу кәмелетке толмаған адамға катысты жасалса; 
көрінеу кэмелеткетолмағанадамдызорлау 14пен 1 Бжастыңарасындагыжәбірленушіні олардың 
кәмелетке толмағанын кінәлінің көрінеу біле тұра зорлау әрекеттері баптың осы тармағы бойынша 
саралануға жатады. Егер кінэлі адам жәбірленушінің жасы жөнінде шын мәнінде қателессе, онда 
оны осы тармак бойынша жауапка тартуга болмайды. 
4) төтенше ахуал кезінде немесе жаппай тәртіпсіздік барысында жасалса. 
5. Кәмелетке толмаған адамға катысты ата-анасы, педагог не оны тәрбиелеу жөніндегі 
міндеттер Қазақстан Республикасының заңымен жүктелген өзге де адам жасаса; 
6. Қылмыстық топ жасаса. 
Абайсызда жәбірленушінің өліміне экеп соқтырган зорлауда кінәлінің екі нысаны орын алады. 
Зорлап жыныс қатынасын жасауды кінэлі тікелей қасақаналықпен жүзеге асырады, ал одан болатын 
зардап - жэбірленушінің өлуіне абайсыздықпен жол береді. 
Қасакана кісі өлтірумен ұштасқан зорлау әрекеті орын алса, онда кінэлінің эрекеті Қылмыстық 
кодекстің 99-бабының 2-тармағының «10» тармақшасының және Қылмыстық кодекстің 120-
бабының тиісті тармақтарымен кылмыстардың жиынтыгы бойынша сара- ланады. 
120- 
баптың 3-тармағының «2» тармақшасында көрсетілген өзге де ауыр зардаптарга 

292 
жәбірленушінің өзін-өзі өлтіруі немесе өзін-өзі олтіруге оқталуы, бала туу, жыныстық 
қатынас жасау қабілетінен айырылуы, т.с.с. жатады. 
Қылмыстық кодекстің 120-бабының 1, 2 немесе 3-бөліктерінде көзделген эрекеттер, егер олар 
көрінеу жас балаға қатысты жасалса, онда заңда көтеріңкі жауаптылық бел- гіленген. 

жүктеу/скачать 7.26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: