Ұстамалы прогредиентті (өзгерісті) шизофрения

Шизофренияның бұл түрінде (басқаша шуб тәрізді дейді) дерттің ағымы өзгерісті болады. Немістің «шуб» деген сезі жылжуды, өзгерісті көрсетеді. Бұл дерттің қозуынан ауруда шизофренияға тән өшпейтін өзгеріс болады.

Ауру қозудың алдында үнемі ағымды дертке тән белгілер білінеді. Басқаша айтқанда, дерттің қозуы жеке адамда болатын невроз, психопатия тәрізді және сандырақ белгілері бар кезде басталып, онан соң ұста-ма мерзімінің арасында да сақталуы мүмкін. Ұстама сандырақты, елестеушілігі, невроз тәрізді белгілері бар аффективті-маниакальды және депрессивті бұзылулар ретінде білінеді. Басқаша айтқанда, дерттің қозу-ы ма-ңиакальды, депрессивті белгілер не күрделі маниакаль-ды сандырак, депрессивті сандырақ, маниакальды елес-теушілік-сандырақ, депрессивті елестеушілік-сандырақ, аффективті жабысқақ белгілер ретінде білінеді. Дерт-тің қатты қозуы Қандинский — Клерамбо белгілері бар аффективті-маниакальды, депрессивті түрінде болуң мүмкін./

Дерттің қозуы бірнеше сағаттан бірнеше күнге, ап-таға, айға созылуы мүмкін. Кейде ұстама бір-ақ рет болып қайталанбайды. Бірақ ол бірнеше аптадан, айдан, жылдан соң жиі қайталанады. Ұстамадан кейін ауру-дың қатты белгілері жойылады. Бірақ ұстама арасында аурудан бұрынғы (невроз, психопатия тәрізді, санды-рақ) өзгерістер сақталады. Мұнан баска, ұстама ара-сында жеке адамда эмоциональды салқындық, ойлау-дың бұзылуы сияқты шизофрениялық езгерістер болады. Мұндай өзгерістер бір ұстамадан екіншісіне дейін тереңдейді. Аурудың ағымы және ұстаманың көрінісі жағынан ұстамалы прогредиентті шизофрения үнемі ағымды не рекурентті шизофренияға жақын тұрады.

* Рекурентті (мерзімді) шизофрения

Шизофренияның бұл түрінде ұстаманың соңынан ауру мүлде жазылып кетеді. Мұнда онейроидты ката-тониялық, депрессивті-параноидты және аффективті (депрессивті, маниакальды) белгілер болады.

Кейбір ауруларда ұстама кезінде әр түрлі белгілер, ал басқаларда, біркелкі белгілер (клише типі) болады. Аурулардың бір бөлігінде ұстама бүкіл емірінде бірақ рет болуы мүмкін. Бұл кебіне пубертатты, жасеспірім кезеңде болады. Ал кейбір ауру адамдарда жылына 2—3 рет болады. Кейде ұстама пубертаттық, жасеспі-рім, кәрілікке жакын, кәрілік кезінде болады. Кейбір адамдарда ол соматикалық (жұкпалы және жұқпалы емес) аурулардан соң, психикалық жарақаттанудан кейін пайда болады. Кейбір әйелдерде босанудан кейін

боладьь/

болады.

Шизофрения әр жаста дамуы мүмкін (оның мани-фестациясы жиі жас кезде болады). Осыған байланысты шизофренияны балалык, жасөспірім, кеш (40 жастан кейін) және кәрілік (60 жастан кейін) деп бөледі.

Аурудың нақты білінуі, психопатологиялық белгі-лердің маңызы жасқа қарай ерекше болады. Әр жаста-ғы ауру ағымының жалпы ұқсастығы да болады.

Балалар шизофрениясы 2—4 жаста басталады. Олар-дың белсенділігі төмендеп, ата-анасымен және жақын-дарымен қарымжатынас жойылады, емірге деген құш-тарлық жоғалып балаға тән емес ықылас пайда болады. Ауру балаларда түсініксіз жаксы көрушілік, китұркы-лы сөйлеу және козғалу, жабысқақтық болуы мүмкін. Сандырақ тәрізді қиялдар жиі болады. Мұндай бала-ларда түнгі үрейлер (балалар үрейлер туралы ештене айтпайды және оларды түсіндірмейді), кататониялык бұзылулар болады.

Кейбір зерттеушілердін болжамы бойынша бала кездегі шизофрения акылдың кемістігі — олигофрения-ға әкеліп соғады дейді. Оны «олигофрениялык плюс» деп атайды. Осы көріністе кейін шизофренияның жаңа козулары болуы мүмкін. Керісінше, олигофрениямен ауырған балаларда шизофрения басталуы мүмкін. Мұн-да пфропфшизофрения туралы айтады.

Эпидемологиялық мәліметтер. Шизофрения жиі кез-десетін психикалық аурулардың бірі. Оның пайда бо-луын зерттеу қиындықтарға байланысты. Мұның себебі әр түрлі психиатриялық мектептердің бұл ауруға деген көзқарасы түрліше. Тағы бір қиындығы мұндай ауру-ларды сау адамдардан ажырату қиын. Калалық аудан-дарда шизофренияның таралуы туралы кейбір мәлімет-тер бар. Әр мың адамға бұл аурудың таралуы 8,2 адам (Әйелдер арасында 8,44 және ерлерде 7,94). Шизофре-ния ұл балаларда жиі кездеседі деген мәліметтер бар.

Аурудың шығу тегі мен патогенезі. Қазіргі көзқарас бойынша шизофрения тұкым куалаушылық жағынан тез қабылданатын ауруларға жатады. Мұның айғағы ретінде шизофрениямен ауырған отбасында шизофре-ниялық психоз және адамның жеке басының өзгеруі жиі кездеседі. Мұнан басқа, шизофренияның тұқым қуалайтын ауру екенінің айғағы ретінде егіз туған ба-лаларды зерттеудегі алынған мәліметтерді алуға бола-ды. Бір жыныс клеткасынан шыққан егіздерде аурудың сәйкестігі (конкорданттығы) жоғары болады.

Аурудың патогенетикалық механизмі әлі белгісіз, бірақ көптеген зерттеушілердің пікірі бойынша психоз-дардың шығу себебі нейромедиаторлардың бұзылуынан.

Шизофренияның пайда болуын биогендік аминдер мен олардың ферменттерінің, катехоламиндер, индола-мин т. б. алмасуының бұзылуынан деген қағидалар бар. Мұнан басқа мембранның жетімсіздігін, ауру адамның организмінде тканьдерді зақымдап, миға қарсы әрекет жасайтын антиденелерді тудыратын биологиялық кемістіктің бар екені аныкталды. Бірақ, айтылғандардың бәрі болжама себептер, аурудың пайда болуында олар-дың ролі анықталмаған.

Емдеу жолдары.

Қазіргі кезде шизофренияны емдеудің негізгі тәсіл-дері антипсихотикалық, антидепрессивті, транквилиза-торлы және стимуляциялық әрекетті психотроптық зат-тардың қолданылуы. Бұрын емдеудің естен тандыру әдістері (инсулинді, электрлі терапия) аурудың ем қон-байтын түрлерінде кеңінен қолданылды. Казіргі кезде бұл әдістер сирек қолданылады. Емдеудің барлық био-логиялык түрлері психотерапия және еңбек пен әлеу-меттік бейімделуі шараларымен қатар өткізіледі. Ем-деудің барлық кезеңінде жеке адамның белсенділігін сақтап қалу негізгі принцип болып саналады. Әрбір ауырған адамды емдеуде өзіне тән шаралар колданыл-

уы керек.

Үнемі болатын қатерлі шизофренияны емдеу. Ауру-дың басында тәулігіне 20—30 мг трифтазан (стелазин) лайдаланылады. Психопатия тәрізді зақымдануда тәулі-гіне 5—10 мг-нан 30—50 мг дейін неулептил беріледі. Аурудың манифесті кезеңінде тәулігіне 300—500 мг аминазин (хлорпромазин) беріледі, (алғашқы күндері бұлшықеттерге тәулігіне 150—200 мг жіберу керек). Тәулігіне 60—80 мг мажептил (тиопропирозин), 60— 100 мг трифтазин, 4—20 мг галоперидолмен бірге бері-леді. Баска препараттарға жоғары түрде сезімтал бол-ған жағдайда тәулігіне 200—300 мг лепонекс (клоза-пин) пайдаланылады. Аурудың беті бері қараған кезде ауыруды бәсеңдететін доза белгіленеді.

Параноидты шизофренияны емдеу ұзақ уақыт (жыл-дап) және үнемі болуы керек. Паранойяльдық жағдай-ды негізінен тәулігіне 10—20 мг галоперидолмен ем-дейді. Күшті елестеушілік-сандырақ, параноидты жағ-дайда, манифестация мен психоздың қозған кезінде тәулігіне 300—500 мг аминазин, 200—300 мг тизерцин (левомепромазин) қолданылады. Аминазинді трифтазин не галоперидолмен қатарлас қолдануға болады. Елес-теушілік басым болғанда тәулігіне 150—200 мг этапе-разин (перфеназин) колданылады. Баяу ағымды ши-зофренияны емдегенде психотропты терапияны психо-терапиямен қатар өткізіудің маңызы зор. Жабысқақ белгі басым болғанда тәулігіне 1,5—7,5 мг феназепам, седуксен, диазепам, элениум (хлордиазепамоксид) транквилизаторлары стелазиннің (трифтазиннің) аздаған мөлшерін пайдалануға болады. Тұрақты жабыскақ жағ-дайларда 1—4 аптада бір рет, ұзақ уақыт әсер ететін 12,5—50 мг модитен — депо дәрісін (фторфеназин де-каноат, лиоген — депо), аптасына бір-екі рет 4—40 мг флюшпирилен (имап) беріледі.

Истероформды ипохондриялық белгілері бар жағдай-да тәулгіне 20—40 мг седуксен не тазепам (нозепам, оксазепам), 1,5—7,5 мг феназепам қолданылады. Вена-ға тәулігіне 15—20 мг седуксенді және 20—60 мг тера-ленді (алимемазинді) тамшы ретінде жібергенде сенес-топатикалық көріністер жеңілденеді. Стелазин, гало-перидол сияқты «үлкен нейролептиктер» кішкене дозада қолданылады. Жұмсақ әсерлі нейролептиктерді — тера-лен мен меллерилді (сонапакс, тиоредазин) қолданған жақсы.

Шизофрениямен ауырған балалар мен жасөспірім-дерге психотропты препараттарды жасына қарай беру керек. Қартайған адамдарды емдеуде психотропты зат-тардың орта жастардағы адамдарға арналған дозасы-ның '/а не '/з береді. Дискенизияның қосымша әрекет-терінің дамуын тоқтату үшін басқа жастардағы топ-тарға берілетін паркинсонизмге қарсы циклодол және ноотроптар (энцефабол, ноотропил) беріледі.

Ақтау шаралары емдеудің барлық мезгілінде жүр-гізіледі. Бұған еңбек терапиясын ертерек енгізу, мәде-ни терапия, топ терапиясы, аптаның соңында үйлеріне жіберу, аурухананы жартылай пайдалану, жұмысқа ор-наластыру, кемістігі болған жағдайда емдеу, еңбек ше-берханаларына, өндіріс орындарындағы арнайы цех-тарға орналастыру жатады.

Ауру қозған кезде адам уақытша еңбек қабілетін жоғалтады. Емдеу шараларына қарамай аурудың ағы-мы еңбекке ұнамсыз әсер етсе не аурудың қозуы жұ-мысқа оралуына байланысты болса, ауру адам мүге-дектікке ауыстырылады. Еңбек қабілеті жартылай сақ-талғанда III топтағы мүгедектік, еңбек қабілетін уа-қытша жоғалтқанда II топтағы мүгедектік, басқаның көмегінсіз өмір сүре алмаған жағдайда I топтағы мүге-дектік беріледі. Мүгедектіктің топтары қайта қаралуы мүмкін.

Енбекке деген қабілеттікті психиатриялық диспан-серлер және ауруханалармен байланысты түрде арнайы дәрігер — еңбек экспорт комиссиясы жүргізеді.

Сот экспертизасы. Шизофрениялық процесс психоз-ға не жеке адамның қабілетсіз болуына әкеліп соғады. Қабілетсіз адамның ез әрекетіне есеп беруге шамасы болмайды. Егер мұндай процесс кезінде адамның ісі сотта не өзі түрмеде болса, оны жазадан босатып, пси-хиатриялық ауруханаға емделу үшін жіберу керек.

Егер аурудың қозуынан кейін бірнеше жыл бойына, еңбекке бейімделген, ондағы өзгерістер аз да болса тоқтаған болса, онда ол адам қабілетті деп саналуы мүмкін. Жай ағымды шизофренияда кемістіктің деңге-йіне, психопаталогиялық және басқа бұзылуларға бай-ланысты экспертизада көптеген қиыншылықтар туады. Ауру адамның өзіне езі есөп беру қабілеті және өз әре-кетін нақтылы криминальды жағдайда басқаруға бай-ланысты оған сот психиатриялық баға беріледі.

Шизофрениямен ауырған адамның мұрагерлік пен үйлену туралы ісі сол мезеттегі оның жағдайына бай-ланысты сот — психиатриялық бағалауда ескеріледі. Аурудың психозы және керініп тұрған кемістігі болса, оны кабілетсіз деп санап, басқаның қарауында болуы керек деген тұжырым жасалуы қажет. Бірақ мұндай жағдайда өте мұқият болу керек, себебі шизофренияда негізгі психикалық қызмет барлық адамдарда біркелкі бұзылмайды.

1. 
   Сипаты мен депрессивті кезеңі.
   
2. 
   Шығу тегі мен патогенезі.
   

1. 
   Илешева Р.Г. Психические болезни. Казахская ССР. Краткая энциклопедия, Алматы.
   
2. 
   Илешева Р.Г. Аффективные психозы в позднем возрасте. Алматы, 1981.
   

Руководство по психиатрии ( ред. А.В. Снежневский). Москва, Медицина, 1983.

Клиникалық көрінісі. Маниакальды-депрессивті пси-хозда ауық-ауық маниакальды және депрессивті кезең-дер, әсіресе депрессивті кезең орын алады. Аурудың козу жиілігі, оның арасындағы үзіліс әр түрлі болады. Кейбір кезеңдері бірнеше күн, ал кейбіреулері бірнеше ай не бірнеше жылға созылады. Аурудың қозуы көктем мен күзде, ешбір себепсіз пайда болады. Кейде ол пси-хиканың зақымдануымен, жұқпалы не соматикалық аурулармен байланысты. Психоз маниакальды не деп-рессивті кезеңде дамып, онан кейін жазылып, артынан жоғарыдағы кезеңдер қайталанады. Кейде психоз-дың қозуы тек депрессивті (бұл жиі болады) не маниа-кальды (сирек) түрде болады. Кейде аурудың козуы біресе депрессивті, біресе маниакальды түрде болады. Кейбір ауру адамдарда ауру қозуының депрессивті ке-зеңі маниакальды кезеңге ауысады, керісінше де болуы мүмкін. Бұл жағдайда екі кезең туралы айтады.

Депрессияға не меланхолияға үш түрлі белгі тән: зарығушылық, ойлаудың тежелуі, қозғалыстың нашар-лауы. Ауру адамның сыртқы пішіні өзгереді. Беті қай-ғылы, азап шеккендей, маңдайына келденең әжімдер түседі. Ауру жай,ақырын, әзер естілетіндей және аз сейлейді. Олардың қозғалыстары тежелген, бегеліп қа-лады. Сөйлеуі бір тонды, бір тақырыптан екінші тақы-рыпқа ауысуы қиындайды. Олар өзін-езі кеміс көріп кінәлап, өзін-өзі қорлайды, бұрын өзінде көп қателік болғаны туралы айтады. Келешек оларға көңілсіз және болашағы жоқ болып көрінеді. Оларға әсіресе таңер-тең қиын, кешке қарай көңіл-күйі біраз жақсарып, за-рығу сейіледі. Ауру адам балаларына суық қарап, жа-кындары үшін қайғырмайды. Мұны психикалық анес-тезия не тас бауырлық дейді. Мұны өздері түсінеді және оларға онан арман ауыр болады. Олар өзін-өзі кінәлап, одан арман қапаланады. Депрессия жағдайында олар-дың өмір сүргісі келмей өлу үшін әрекеттер жасайды. Депрессияның жоғары деңгейінде ауру ашынып, бұл-қан-талқан болып, басын қабырғаға, еденге соғып, өзін-өзі азаптап, тіпті өлтіруі де мүмкін. Осы жағдай меланхолиялық раптус деген ат алды. Депрессия кезін-де жүрек тұсын ауыр сезініп, жүрек зарығуы болады. Олар жыламайды.

Психикалық керіністерден басқа симпатикалық нерв-тердің тонусы басым болғандықтан соматикалық бел-гілер де білінеді. Бұл кезде жүрек қызметі жиіленіп (тахикардия), артериялық қысым мөлшері көтеріліп, көзкарашығы кеңейіп, іш қатып, аменоррея болады. Ау-ру адам жүдейді. Пеихикалық жағдай жақсарғанда бұл белгілер жонылады. Депрессияның ауырлығына байланысты аурудың кеңіл-күйі тәулік ішінде өзгеріп, таңертең нашарлап, кешке қарай тәуірленеді.

Аурудың клиникалық керінісі әр уақытта жоғарыда көрсетілген классикалық түрде етпейді. Мысалы, ой-лау мен қозғалыстың жалпы заңдылығы әр уақытта сәйкес келмейді. Кейде депрессия кезінде ауру адам мазасызданып қозғалып, ерсілі-қарсылы жүріп, сенде-ліп, жоқтау айтып, кемек сұрап, өзіне орын таппайды, бірақ жыламайды. Депрессияның осы түрін ажитация дейді.

Кейбір жағдайда жылауық депрессия болады, оны астениялық депрессия дейді.

Депрессивті бұзылуларда әр уақытта білінетін жа-бырқаңқылық, зарығу болмайды. Меланхолия жағда-йының тұншыққан, субдепрессия түрі де кездеседі. Ке-йінгі жылдары жасырын не бүркемелі, ларвирді деп-рессия түрлері көбейіп кетті. Бұл түрдің клиникалык көрінісінде ауру адамның шағымы әр түрлі ұнамсыз соматикалық сез>мдерінде шоғырланған. Сондықтан мұндан аурулар алғашында соматикалық шағымдары-мен терапевтке көрінеді. Тексеру кезінде соматикалык аурулар мүлде болмайды не жеңіл желпі түрде білінеді. Мұндай жағдайда соматикалық шағымдар негізгі ауру-дың білінуі—зарығуды бүркеп қалады. Айқындығы әлсіз депрессияларда соматикалық шағымдар кез кел-ген соматикалық аурудың бар екенін көрсетеді.

Депрессивті жағдайды емдегеннен соң депрессивті кезеңнің белгілері азаяды. Сол кезде ауру адамдар белсенді болып, көңіл-күйі көтеріліп, аурудан жазыл-ғандай болып көрінеді. Дәрілердің дозасын азайту қай-тадан депрессияны күшейтеді. Мұндай жағдайда ауру-дың қозуы бітпей, депрессияға тек «шымылдық» ілініп, емдеуді қайтадан бастауды қажет етеді. Кейбір ауру-лардың депрессия белгілері оңай түрде білінуі мүмкін. Онда субдепрессивті жағдай туралы айтылады.

Маниакальды кезеңі.

Бұл кезең депрессивтіге қарама-қарсы үш белгіден құралған. Бұл кезеңге көңіл-күйінің көтеріңкілігі, ой-лау процесінің жылдам өтетіні, психомоторлы қозулық тән. Мұндай ауруларда физикалық және ой қызметі күшейгені, денсаулықтың мықты екені сезіледі. Айнал-адағының бәрі әдемі және қуанышты, адамдар жақсы, қайырымды болып көрініп, ауру адамның көңіл-күйі көтеріңкі болып, көп және жылдам сөйлейді. Олар қат-ты, жылдам, жұлқынып сөйлеп, күліп, өлең айтып, бір-ден өлең шығарып, билейді, үнемі қозғалыста болады. Кейде ойлау қарқыны сондай жылдам болғандыктан, олар өз ойларын айтьш үлгермейді, сондықтан сыртқара-ғанда сейлеуі үйлеспейтіндей болып керінеді. Мұндай жылдам ойлауды ойлардың секіруі дейді. Ауру адамдар айналадағының бәрін көріп, бәріне көңіл аударады және бәрі олардың реакциясын тудырады. Кеңіл-күйі көте-ріңкі болғаннан басқа ойлауы жылдамдап, есі күшейеді. Сондықтан мұндай адамдар бұрынғы біліп ұмытып калған өлеңдерді оқиды, әңгімелерді айтады. Үнемі катты сөйлегендіктен дауысы қарлыға бастайды. Инс-тинктер (мысалы жыныс рефлекстері) тежелмейді. Ауру адамдар сексуальды тақырыпта оңай сөйлеп,' та-нымайтын адамдармен оңай танысып, олармен жыныс-тық қатынасқа түседі. Ұятты қойып жаман сөздер айта-ды. Олардың тәбеті жоғары, ұйқысы қысқа мерзімді, бірақ қатты болады. Ауру адамның дене салмағы күрт төмендейді. Сырт пішіні жас болып көрініп, бет әлпеті ойнақтап, көздері жылтырап, үнемі күліп, жымиып жүреді.

Өз басын жоғары бағалайтын ойлар болады. Өздерін өте кабілетті, талантты дел санап, артист, ғарышкер, ақын, жауапты қызметкер болатыны туралы айтады. Кейде маниакальды жағдайда ашуланшақ және ызалы оолады. Онда ызалы мания туралы айтады.

Кейде эйфория жағдайында қозғалу мен сөйлеу бел-сенділігі болмауы мүмкін. Онда атипті, өнімсіз мания туралы айтады.

Кейбір жағдайда маниакальды синдромның барлық белгілері аз мөлшерде білініп, көңіл-күйі сәл көтеріңкі болып, сөйлеуі мен қозғалысы азаяды. Мұнда гипомани-акальды жағдай туралы айтады.

Кейбір ауру адамдарда маниакальды және депрес-сивті аурудың қозуы субдепрессивті және гипоманиа-кальды деңгейде болады. Мұндай жағдайда ауру адам-дар дәрігерге қаралмаса аурудың күшеюі, ал емхана жағдайында жазылуы мүмкін. Маниакальды депрес-сивті психоздардың осындай түрлерін циклотимия деп атайды.

Кептеген зерттеушілер маниакальды-депрессивті пси-хозды тұқым қуалаушылықпен байланыстырады. Ай-тылғанның айғағы ретінде ата-анасы маниакальды-депрессивті психозбен ауырған отбасында бұл аурудың орын алатыны туралы айтқан жөн. Мұнан басқа бұл ауру монозиготты егіздерде пайда болуы мүмкін.

В. П. Протопоповтың (1948 ж.) айтуы бойынша ма-ниакальдььдепрессивті психоздың патогенезі мидың ги-поталамус белімі қызметінің және заттар алмасуының бұзылуына байланысты. Адренал жүйесінің қызметі аурудың маниакальды және депрессивті кезеңдерде жоғарылайды. Сондықтан бұл кезеңдердегі психикалық бұзылулар қарама-қарсы болғанымен соматовегетатив-ті белгілері ұқсас болады. Депрессивті және маниакаль-ды кезеңдерде жүрек жұмысы жиілеп (тахикардия), қан қысымы кетеріліп, көздің карашығы үлкейіп, іш қатып, ауызы құрғап, дененің салмағы төмендейді. Осындай соматовегетативті белгілерінің бірдей болуы екі кезеңде де аурудың шығу тегінің бірдей екенін көр-сетеді. Циклофренияда эндокриндік бұзылулардың ма-ңызы зор екені туралы ойлар айтылып жүр. Мұның ай-ғағы ретінде ауру әйелдердің босанған не климакс бол-ған кезде жиі ауыратыны туралы айту керек. Екі кезең-де де әйелдердін етеккірі тоқтап қалады. Емдеу

Емдеу кезінде аурудың кезеңін еске алу керек. Деп-рессияда антидепрессивті препараттарды клиникалык ерекшеліктеріне байланысты беру керек. Депрессияның «классикалык» тежелген түрінде тәулігіне 25—50 мг-нан 300—350 мг-ға дейін мелипрамин беріледі. Мели-праминнін антидепрессивті және дем беруші әсерін еске алып, оны күннің бірінші жартысында беру керек. Түн-ге карай ұйқыны жаксартатын 25—50 мг тизерцин ней-ролептигі тағайындалады. Тизерцинді бергеннен соң бі-рінші күндері артерия кысымы төмендеп, әлсізденіп, аударылған кезде» бас айналады. Нейролептиктер мен антидепрессанттарды ішкенде ауыз құрғайды.

Мазасыз депрессияларда антидепрессивті және седа-тивті әсер ететін амитриптилинді (триптизолды) тәулі-гіне 25—30 мг-нан бастап 250—300 мг-ға дейін беру ке-рек. Бұл препарат күнде де, кешке карай да беріледі. Ол ұйқыны жақсартады. Қозу кезінде бұлшықеттерге 2—3 мл 2,5% аминазин енгізуге болады. Моноаминоок-сидазаны тежейтін ипразид, трансамин, нуредал сияқты антидепрессанттарды байқап қолдану керек. Бұл пре-патараттарды үш циклді антидепрессанттармен бірге беруге болмайды. Үшциклді антидепрессанттарды беру-ді тоқтатқаннан кейін жоғарыда көрсетілген препарат-тарды беруге болады. Емдеу кезінде құрамында тира-мині бар сыр, кофе, сыра, шоколад сияқты тағамдарды жеуге болмайды.

Депрессивті ауруларда өзін-өзі өлТіру туралы ойлар мен әрекеттер болатындықтан олар үнемі медбикелер-дің көз алдында болуы керек. Олардың маңайында ке-сетін, үшкір заттар болмау керек. Бастарын көрпемен жауып жатуына жол бермеу керек, себебі олар өздерін өлтіру үшін ақжайманы, жастық тысын, әзінің шашта-рын пайдалануы мүмкін. Өзін елтіру үшін аурулар дә-рілерді жинайды. Сол себептен медбикелер ауру адам-ның дәріні ішкеніне көзін жеткізуі керек.

Маниакальды жағдайда сөйлеу мен қозғалыс қоз-уын төмендететін нейролептиктер қолданылады. Тәулі-гіне бір рет 25—50 мг-нан 300—600 мг-ға дейін амина-зин беріледі. Ауру адамды жылдам тыныштандыру үшін маниакальды қозуда бұлшықетке 2,5% новокаинде ері-тілген 3—5 мл аминазин жіберіледі. Қатты қозуда тэу-лігіне 2—5 мг-нан 30—40 мг-ға дейін галоперидол тағайындалады. Тәулігіне 25—50 мг тизерцинді де қол-дануға болады.

Маниакальды жағдайды емдеуде литий тұздарын да пайдаланады. Бұл тұздар циклофренияның алдын алу үшін пайдаланылады. Қөмір қышқылды литийді тәулі-гіне 300—400 мг беруден бастап, біртіндеп 600—1500 мг жеткізеді. Бұл кезде егер ауру адам өзін жақсы сезін-се, онда тәуліктік дозаны 2,1 г-ға дейін көбейтуге бола-ды. Плазмалық фотометрия әдісі бойынша қандағы ли-тий мөлшерін байқау керек. Ол 1,6 мэквл-ден аспауы керек. Маниакальды белгілер жоғалған соң литийдің дозасын біртіндеп 0,6—0,9-ғ-ға дейін төмендетеді. Ли-тийді пайдаланумен қатар емдеуде аминазин, галопе-ридол, трифтазин сияқты нейролептиктерді пайдалану-ға болады. Маниакальды және депрессивті кезеңдерді тәулігіне норматимиялық зат ретінде тәулігіне 300— 1400 мг фенилепсинді (карбамазепин) пайдалануға бо-лады. Бұл затты нейролептиктер және антидепрессант-тармен бірге беруге болады. Денсаулық түзеле бастаса бұл заттардың дозасын азайтады не мүлде бермейді. Аурудың қайталануының алдын алу үшін фенилепсин-ді ұзақ уақыт береді.

Екінші рет аурудың алдын алу үшін тимусқа қалыпты әсер ететін литий тұздарын тағайындайды. Тәулігіне 0,3—0,6 г литийді беріп, біртіндеп оның дозасын 0,9—1,2 г-ға дейін жоғарылатады. Қандағы литий мөлшері 0,6— 1,0 мэкв і л-ден жоғары болмауы керек. Литий мұнан аз болса организмге әсер етпейді, ал бұдан көп болса организм уланады (шөлдеу, қолдың дірілдеуі, атаксия, ұйқышылдық). Литиймен катты уланғанда асқазанды шайып, клизма қойып, венаға 40 мл 40% глюкоза ері-тіндісін, тері астына 500—1000 мл физиологиялық ері-тінді жіберіп, тыныс алу мен жүрекке әсер ететін дәрі-лерді береді. Эуфилин, диакарб, мочевина, натрий гид-рокарбонаты да қолданылады.